به گزارش «فرهیختگان»، بسیاری از منتقدان و اهالی رسانه معتقد بودند که امسال اگر جشنواره‌های فجر برگزار نشود، اتفاق خاصی نمی‌افتد و اساسا نباید این جشنواره‌ها به‌دلیل وضعیت کرونایی برگزار شوند. عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد 14 بهمن‌ماه به این افراد این‌‌گونه پاسخ داد: «در زمان جنگ و دفاع مقدس و اوج جنگ و حملات دشمن جشنواره‌های فجر برگزار می‌شد و این علامت خوبی برای کشور بود و کشور را به فضای آرامش و اعتماد می‌کشاند که هنر در کشور همچنان زنده است. بنابراین با این نگاه که ایام کرونایی هم اگر سخت‌تر نباشد ولی بی‌شباهت به ایام جنگ نیست، صلاح ندانستیم جشنواره‌ها تعطیل شود.» با توجه به اینکه موسیقی در سال 99، اوضاع خراب‌تری نسبت به هنرهای دیگر داشت، برخی فعالانش خواسته بودند که بودجه برگزاری جشنواره را صرف هنرمندان و گروه‌های موسیقی کنند که این‌بار هم آقای وزیر درباره جشنواره موسیقی گفته بود: «به‌دلیل شرایط حاکم ناشی از ویروس کرونا امسال جشنواره موسیقی از بستر فضای مجازی بهره بسیاری می‌برد و این فضا می‌تواند به فرهنگ و اقتصاد حوزه موسیقی کمک کند.» این درحالی است که محمد اله‌یاری، مدیرکل دفتر موسیقی و رئیس جشنواره، روز گذشته در نشست خبری جشنواره موسیقی گفت که جشنواره با بودجه دفتر موسیقی برگزار می‌شود و امسال درآمدی برای جشنواره متصور نشده‌اند.

حالا و با وجود تمام این حرف و حدیث‌ها سی‌وششمین جشنواره موسیقی فجر ۲۸ بهمن تا سوم اسفندماه سال جاری به دبیری حسن ریاحی برگزار می‌شود و هیات انتخاب آثار و گروه‌ها در بخش رقابتی ۱۴۸ آلبوم را در ۱۵ جلسه ارزیابی کرد که طی روزهای آینده کاندیداهای هر بخش معرفی و اعلام خواهد شد. همچنین در بخش غیررقابتی ۱۰۰ گروه موسیقی در حوزه موسیقی دستگاهی، نواحی، کلاسیک و تلفیقی برای حضور در جشنواره از طریق فراخوان ثبت‌نام کردند که در مرحله نخست ۶۱ گروه انتخاب شدند و درنهایت ۱۰گروه برای اجرا به جدول جشنواره راه پیدا کردند. در سی‌وششمین جشنواره موسیقی فجر، ۴۳ گروه موسیقی در بخش‌های موسیقی دستگاهی، نواحی، کلاسیک، بین‌الملل، ارکسترال، تلفیقی با ۵۷ اجرا حضور دارند. نکته جالب و مهم این دوره این است که طبق تصمیم ستاد برگزاری جشنواره موسیقی فجر و با توجه به شرایط بیماری کرونا و محدودیت‌های حضور مخاطبان در سالن‌های اجرای موسیقی و به جهت همراهی با مصوبات ستاد ملی کرونا، اجراهای این دوره جشنواره مجازی پخش می‌شود. همچنین دبیرخانه جشنواره موسیقی فجر سایت‌های جشنواره موسیقی فجر، انجمن موسیقی ایران و تیوال را به‌عنوان بسترهای پخش مجازی جشنواره معرفی کرده و مخاطبان می‌توانند براساس زمان‌بندی مشخص‌شده در جدول، به‌صورت رایگان اجراهای صحنه‌ای سی‌وششمین جشنواره موسیقی فجر را مشاهده کنند.

   همچنان ترانه‌های سطحی

اصلا چیز عجیبی نیست که داوران بخش ترانه از کیفیت اکثر آثار رسیده، ناراحت باشند. سال‌هاست که دلسوزان موسیقی نسبت به محتوا و ظاهر ترانه‌ها معترضند و مسئولان مربوطه از لزوم تامین همه سلایق می‌گویند و نمی‌گویند که کیفیت استاندارد یک ترانه ربطی به تامین بازار ندارد و این موسیقی است که باید هدایتگر باشد، نه بازار. بیش از چهار هزار پرونده ترانه‌های مهر ۱۳۹۸ تا مهر ۱۳۹۹ توسط هیات داوران جایزه ترانه ارزیابی شده که پس از ارزیابی اولیه هیات داوران، حدود ۱۰۰ ترانه برای ارزیابی نهایی انتخاب شده و پس از ارزیابی نهایی برگزیدگان معرفی می‌شوند. مسلم نادعلی‌زاده، دبیر «جایزه ترانه» سی‌وششمین جشنواره موسیقی فجر درباره بخش ترانه و ترانه‌های رسیده گفته بود: «...متاسفانه بیشتر ترانه‌ها سطحی شده‌اند و دستیابی به ترانه‌هایی که شاخص‌هایی را از لحاظ حرفه‌ای و فنی و محتوایی داشته باشند، کار دشواری است.»

داوران این بخش متشکل از اسماعیل امینی، مجید افشاری، محمدعلی بهمنی، محمدمهدی سیار، حمیدرضا شکارسری، ناصر فیض و عبدالجبار کاکایی هستند و محمد اله‌یاری، مدیرکل دفتر موسیقی وزارت ارشاد درباره این بخش گفته بود: «در شورای شعر، ترانه و کلام دفتر موسیقی، در بررسی ترانه‌ها حداقل‌ها مدنظر قرار می‌گیرد و بررسی موارد کیفی و حرفه‌ای در ترانه‌سرایی معمولا در جایزه‌ها و جشنواره‌ها مدنظر قرار می‌گیرد.» سال گذشته در جایزه ترانه، ترانه‌های یک سال بررسی شد و پس از یک بررسی اولیه، هیات داوران تعدادی ترانه را در مرحله دوم و سوم ارزیابی کرد. امسال نیز ترانه‌های یک سال اخیر که به دفتر موسیقی رسیده توسط هیات داوران ارزیابی می‌شود. گفته شده هدف این جایزه توجه به کیفیت و شناسایی ترانه‌های خوب و کار ایجابی در حوزه ترانه است اما قطعا یک جشنواره نمی‌تواند بار اصلاح وضعیت فعلی را به دوش بکشد و دفتر موسیقی در بقیه روزها و مناسبات هم باید حواسش به این تغییرات مثبت باشد. پیروی از بازار و دنباله‌رو مارکت بودن، نتیجه‌اش همین می‌شود که با آن مواجهیم. منتظر برندگان بخش ترانه جشنواره‌ایم اما مسلما با یک گل بهار نمی‌شود.

  بزرگداشت‌های بزرگ، دقایق ضبط‌شده زیاد

چهار بزرگداشت برای این دوره از جشنواره درنظر گرفته شده است که به ترتیب در بخش موسیقی نواحی (محمدرضا اسحاقی‌گرجی، نوازنده دوتار مازندران)، موسیقی دستگاهی (حسن ناهید، نوازنده نی)، موسیقی دستگاهی (خانم ملیحه سعیدی، رهبر ارکستر) و موسیقی بخش انقلاب (مرحوم احمدعلی راغب)، اقدام قابل توجه و مهمی در این دوره است. این بزرگداشت‌ها دیر است اما به هر حال همین را هم باید غنیمت دانست و شاید فرصت مناسبی باشد برای شناختن بخشی از کارنامه هنری این عزیزان و بزرگان که هریک سهم قابل‌توجهی در موسیقی ایرانی دارند. البته در بخش اجراهای صحنه دو اجرا به نام استاد محمدرضا شجریان پیش‌روی مخاطبان قرار می‌گیرد. یک اجرا هم از شهر لرستان در رثای سردار سلیمانی داریم. در تالار وحدت نیز ارکسترهای دولتی هم اجراهای آنلاینی در چارچوب جشنواره موسیقی فجر دارند که اطلاعات آن نیز در روزهای آینده منتشر می‌شود.

نکته دیگر این دوره ضبط نزدیک به 1800 دقیقه موسیقی توسط 400 هنرمند در تالار رودکی بوده که عدد شگفت‌انگیزی است. بی‌تردید موسیقی در سال 99 اوضاع خوبی نداشته اما همین تعداد نمایانگر میزان علاقه و استعدادهایی است که در این کشور وجود دارند.

 نقش صداوسیما در جشنواره

محمد اله‌یاری در نشست دیروز به نقش صداوسیما در این جشنواره هم اشاره کرد و گفت که در حوزه برگزاری کنسرت‌ها در فضای مجازی، بیش از دو ماه است که در تعامل با سازمان صداوسیما هستند و تلاش می‌کنند با مجموعه مقرراتی که در حوزه پخش آثار موسیقایی در فضای مجازی وجود دارد، جشنواره را برگزار کنند. البته بخشی از پلتفرم‌ها و مجموعه‌های اینترنتی فضای مجازی تحت‌نظر ساترا هستند و به گفته اله‌یاری قرار است شرایط و تعاملات به‌گونه‌ای شکل گیرد تا شاهد حضور بسترهای بیشتری برای برگزاری کنسرت‌های مجازی در جشنواره موسیقی فجر باشیم.

همچنین مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در پاسخ به پرسش دیگری مبنی‌بر سرنوشت اجراهای موسیقی که در بستر فضای مجازی صورت می‌گیرد، توضیح داد: «تمام فیلم‌های جشنواره در طول جشنواره برابر قرارداد مادی که با هنرمندان منعقد شده، به نمایش درمی‌آید. البته ما رایزنی‌هایی نیز با مجموعه‌های بین‌المللی داشته‌ایم تا فیلم‌های جشنواره در روزهای غیر از جشنواره در بسترهای مناسب دیگر و حتی به‌صورت فیلم توزیع شود.»

بودجه این دوره از جشنواره هم مساله مهمی است که بارها مورد سوال قرار گرفته و در نشست دیروز، زمان مناسبی بود تا اله‌یاری به آن پاسخ مناسب و قانع‌کننده‌ای بدهد، او گفت: «ممکن است این تصور باشد که چون جشنواره را در فضای مجازی برگزار کردیم با کاهش هزینه‌ها مواجه شدیم. اما بخش اعظمی از هزینه‌های جشنواره مربوط به حمایت‌ها می‌شود که در این جشنواره نیز وجود داشته‌اند. نکته دیگر اینکه برای جشنواره سی‌وششم علاوه‌بر کمیته مالی مستقر در انجمن موسیقی شورایی هم در معاونت هنری برای بررسی عملکرد مالی ستاد جشنواره موسیقی فجر وجود دارد که بعد از پایان رویداد سی‌وششم گزارش آن به‌صورت عمومی منتشر خواهد شد.»

 خارجی‌های کم، گروه‌های کوچک

در دوره‌های قبلی یکی از مهم‌ترین بخش‌های جشنواره، بخش بین‌‌الملل بود و طرفداران خاص خود را داشت و البته که هزینه‌های بیشتری هم به جشنواره تحمیل می‌کرد. این دوره و با توجه به همه‌گیری کرونا در جهان شاهد حضور تعداد کمتری از کشورها و گروه‌های موسیقی در این دورهمی بزرگ موسیقی بودیم. ظاهرا به‌دلیل شرایط کرونایی امکان هماهنگی با گروه‌های بزرگ نبوده و از گروه‌های سه تا چهار نفره برای حضور در جشنواره استفاده شده است. همچنین در این شرایط کیفیت اجرا و تنوع موسیقایی اجراها به نسبت دوره‌های قبل برای برگزارکنندگان جشنواره مهم بوده است.

براین اساس، تک‌نوازی ویولنسل مارتین ملندز از کوبا، دوئت «سان موس» مشتمل بر دونوازی گیتار و ویولنسل از اتریش، دوئت «ویلا مادلنا» مشتمل بر دونوازی آکاردئون، کلارینت و ساکسیفون از اتریش، تریوی جز «فولبرشت» مشتمل بر سه‌نوازی ساکسیفون، آوا الکتریک و گیتار از آلمان، تک‌نوازی پیانو موریس ارنست از آلمان و دوئت «فراتا دی‌پالما» مشتمل بر دونوازی پیانو و ویولن از ایتالیا، سهم اجراهای بخش بین‌الملل جشنواره موسیقی فجر سال جاری هستند که ظاهرا با استناد به ضرب‌المثل «کاچی به از هیچی» قرار است با این دوره همکاری کنند.

جالب اینکه اجراهای تک‌نوازی ویولنسل مارتین ملندز از کوبا، دوئت سان‌موس از اتریش، دوئت ویلا مادلنا از اتریش، تریوی جز فولبرشت از آلمان، در کشور مبدا به‌طور اختصاصی برای این دوره از جشنواره ضبط شده است و در زمان جشنواره پخش می‌شود و دو اجرای دیگر هم در ایران ضبط و پخش می‌شوند.

* نویسنده: سیدمهدی موسوی‌تبار، روزنامه‌نگار