به گزارش «فرهیختگان»، پیش از این، در ستونی تحت عنوان «تاریخ علم در اسلام و ایران» به تبیین مباحث علمی و دقیق تاریخ این مبحث مهم و مطرح در مجامع علمی روز می‌پرداخت. بن‌مایه این رشته مقالات، اساسا مباحثی بود که دکتر علی‌اکبر ولایتی در برنامه تلویزیونی «ایران» از شبکه دوم سیما بیان کرده‌‌ و‌ سپس، بنا به درخواست‌های متعدد اساتید، پژوهشگران و دانشجویان، جهت تبیین دقیق‌تر مباحث و ارائه مستندات این مطالب، برای چاپ در روزنامه، تنظیم کرده بودند. روزنامه «فرهیختگان» در پاسخ به درخواست‌های مکرر خوانندگان، مطابق گذشته به چاپ این مجموعه ادامه خواهد داد. البته به‌جهت اتصال و پیوستگی مباحث، پیش از شروع مباحث جدید، نگاه و مروری خواهیم داشت به مباحث گذشته که در همین ستون منتشر خواهد شد.

در کتاب‌های امروزی، نازایی به معنی عقیم یا سَتَروَن بودن و در کتاب قانون با عنوان «عقر» ذکر شده است. در این اثر، گونه‌های نازایی بررسی شده و نوعی از آن از نبودن سازگاری وحی و طبیعی میان زن و مرد دانسته شده است.1 نظرات ابن‌سینا درباره بیماری‌های زنان از نظر تشخیص و درمان و تطبیق آن با متون جدید پزشکی بی‌گمان، شگفتی همگان را برمی‌انگیزد.2

ابن‌سینا در تشخیص هم ابداعاتی داشت؛ ازجمله این‌که یرقان ناشی از تجزیه خون و یرقان ناشی از مسدودشدن مجاری صفرایی را متفاوت می‌دانست.3

نظرات او و شیوه درمانش درباره آسم و سل4 با معلومات امروزی اختلاف اندکی دارد. ابن‌سینا درباره تومورهای سرطانی بر این نظر بود که: گاهی ورم سرطانی با درمانِ زودهنگام از میان می‌رود و بیمار شفا می‌یابد،5 اما اگر تومور سرطانی ریشه دوانده و خود را محکم کرده باشد، درمان‌پذیر نیست. پزشکان دوران اسلامی در پیشگیری و درمان سرطان، توجه ویژه‌ای به تغذیه و مواد خوراکی به‌ویژه اصلاح آن و پرهیز از مواد سرطان‌زا داشته‌اند؛ زیرا بر این نظر بودند که اگر بیماران سرطانی از نظر تغذیه تأمین شوند، بهتر به درمان پاسخ می‌دهند و مقاومت بیشتری در مقابل عفونت خواهند داشت.6 به نوشته ابن‌سینا، پس از پاک‌سازی بدن از مواد سمی سرطان‌زا (مثلا به روش خون‌گیری یا فَصْد)، باید با خوراک‌های مناسب، اندام سرطانی را چندان نیرو بخشید که توان دفع ماده ورم را داشته باشد. شیخ‌الرئیس مواد خوراکی ازجمله زرده تخم‌مرغ نیم‌بند، گوشت پرندگان جوان، شیر بدون چربی، ماهی، نخود، کدو و دوغ را در چنین شرایطی توصیه می‌کند7 که حاوی انواع ویتامین و پروتئین و مواد دیگر موردنیاز بیمار باشد. امروزه ثابت شده فرآورده‌های تازه شیر چون ماست و دوغ و همچنین سبزی‌های تازه ترکیبات مفیدی دارند و بر مصرف آنها تاکید فراوان شده است.8 نسبت شیوع سرطان، به‌ویژه سرطان روده در کسانی که مواد گیاهی به‌ویژه پروتئین‌های گیاهی مصرف می‌کنند، بسیار کمتر از کسانی است که پروتئین‌های حیوانی مصرف می‌کنند.9 ابن‌سینا درباره محل سکونت مناسب و آب و هوای خوب و اکسیژن لازم برای بیماران سرطانی نیز سفارش کرده است.10 از نظر ابن‌سینا، جراحی یکی از راه‌های اساسیِ درمان سرطان است. او در این زمینه به این موارد توجه داشته است: 1) جراحی غده سرطانی هنگامی که هنوز کوچک است، زیرا محدوده آن مشخص است و می‌توان کاملا آن را برداشت؛ به‌گونه‌ای که هیچ بخشی از آن بر جای نماند.11 2). سوزاندن یا داغ‌گذاشتن بر جای آن پس از برداشتنِ کامل غده سرطانی (همان‌جا). 3) استعمال ضماد مناسب به منظور از میان بردن ریشه و بقایای سلول‌های سرطانی. 4) حذف مواد سرطان‌زا از خوراک بیمار، تعیین رژیم غذایی مناسب و تقویت عضو و بدن برای دفاع در‌برابر بیماری‌ها پس از عمل جراحی.12 شایان ذکر است که شیوه‌های ابن‌سینا درباره جراحی تومورهای بدخیم سرطانی پس از هزارسال هنوز مورد توجه است.13

  پی‌نوشت:
1- حلبی، علی‌اصغر (1372). تاریخ تمدن اسلام: بررسی‌هایی چند در فرهنگ و علوم عقلی اسلامی، تهران، اساطیر، ص 227.
2- مصطفی، جلال (1380). «سرقت‌های علمی غرب از قانون»، مجموعه‌مقالات طب سنتی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، صص 216‌–‌170؛ افخم‌بطحائی، مریم (1390). «دستاوردهای پزشکی ابن‌سینا»، دایره‌المعارف پزشکی اسلام و ایران، زیرنظر علی‌اکبر ولایتی، تهران، فرهنگستان علوم پزشکی، ص 329.
3-  فرشاد، مهدی (1366). تاریخ علم در ایران، تهران، امیرکبیر، ج 2، ص 701؛ شهاته، مصطفی؛ و ابن‌عمر شامر (1371). مجموعه‌مقالات کنگره بین‌المللی تاریخ پزشکی در اسلام و ایران، تهران، بی‌جا، بی‌نا، ص 196؛ افخم‌بطحائی، همان، ص 329.
4-  ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1363). قانون در طب، ترجم/ل عبدالرحمن شرفکندی، تهران، سروش ، ج یک، بخش 3، ص 385.
5-  سزگین، فؤاد (1371). گفتارهایی پیرامون تاریخ علوم عربی و اسلامی، ترجمه محمدرضا عطایی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، ص 54.
6- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1408ق). القانون فی‌الطب، تصحیح ادوارد قش، بیروت، مؤس‍سه ع‍زال‍دی‍ن‌ ل‍ل‍طب‍اعه‌ و ال‍ن‍ش‍ر، ج 3، ص 136؛ نیز نستله، ماریون (1375). تغذیه در طب بالینی، ترجمه شهناز شاه‌طهماسبی، مشهد، دانشگاه امام رضا (ع)، ص 334.
7-  ابن‌سینا، همان، ج 3، ص 137.
8- خداداد، اکبر (1371). «روش‌های پیشگیری و درمان سرطان از نظر پزشکان گذشته ایرانی»، مجموعه‌مقالات کنگره بین‌المللی تاریخ پزشکی در اسلام و ایران، تهران، بی‌جا، بی‌نا، ص 276؛ افخم‌بطحائی، مریم (1390). «دستاوردهای پزشکی ابن‌سینا»، دایره‌المعارف پزشکی اسلام و ایران، زیرنظر علی‌اکبر ولایتی، تهران، فرهنگستان علوم پزشکی، ص 329.
9-  نستله، ماریون (1375). تغذیه در طب بالینی، ترجمه شهناز شاه‌طهماسبی، مشهد، دانشگاه امام‌رضا (ع)، ص 334.
10-  ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1408ق). القانون فی‌الطب، تصحیح ادوارد قش، بیروت، مؤس‍سه ع‍زالدی‍ن‌ ل‍ل‍طب‍اعه و ال‍ن‍ش‍ر، ج یک ، ص 84.
11-  همان، ج 3، ص 136.
12-  همان، ج 3، ص 137.
13-  پاکدامن، ص 345 – 376؛ افخم‌بطحائی، مریم (1390). «دستاوردهای پزشکی ابن‌سینا»، دایره‌المعارف پزشکی اسلام و ایران، زیرنظر علی‌اکبر ولایتی، تهران، فرهنگستان علوم پزشکی، ص 330.