به گزارش «فرهیختگان»، روزنامه «فرهیختگان»، پیش از این، در ستونی تحت عنوان «تاریخ علم در اسلام و ایران» به تبیین مباحث علمی و دقیق تاریخ این مبحث مهم و مطرح در مجامع علمی روز می‌پرداخت.

بن‌مایه این رشته‌مقالات، اساسا مباحثی بود که دکتر علی‌اکبر ولایتی در برنامه تلویزیونی «ایران» از شبکه دوم سیما بیان کرده و سپس، بنا به درخواست‌های متعدد اساتید، پژوهشگران و دانشجویان، جهت تبیین دقیق‌تر مباحث و ارائه مستندات این مطالب، برای چاپ در روزنامه، تنظیم کرده بودند.

روزنامه «فرهیختگان» در پاسخ به درخواست‌های مکرر خوانندگان، مطابق گذشته به چاپ این مجموعه ادامه خواهد داد. البته به‌جهت اتصال و پیوستگی مباحث، پیش از شروع مباحث جدید، نگاه و مروری خواهیم داشت به مباحث گذشته که در همین ستون منتشر خواهد شد.

ثابت ‌‌‌بن ‌‌‌قُرّه(221ـ288 ق) ریاضیدان، پزشک و فیلسوف صابئى مقیم حرّان بود. او، در آغاز، صرافى مى‌کرد، اما پس از چندى به پزشکى، فلسفه و نجوم علاقه‌مند شد و در این رشته‌ها مهارت یافت. معتضد او را در سِلک ستاره‌شناسان بغداد درآورد.

وی زبان سریانى را به‌خوبى مى‌دانست و کتاب‌هایى را به عربى ترجمه کرد. این مترجم در زمینه ریاضى، پزشکى، منطق و ستاره‌شناسى تالیفاتى داشت و کتابى درباره مذهب صابئى به زبان سریانى نگاشت و تالیفات یونانیان را در زمینه ریاضیات و ستاره‌شناسى ترجمه و شرح کرد. او ترجمه حجاج‌ بن ‌یوسف ‌بن ‌مطر از اثر مجسطى اقلیدس را اصلاح کرد. ثابت ‌بن ‌قُرّه سرسلسله پزشکان، ستاره‌شناسان و ریاضیدانان مهم ‌روزگارش بود.

یوحنا بن ماسویه خوزی(= خوزستانی) (163/172-243 ق) در جندی‌شاپور به‌دنیا آمد.

او از شاگردان برجسته جبرائیل و رئیس شاگردان او بود و در روزگار مأمون لقب طبیب‌المَملِکه یا طبیب‌المُلک یافت و پزشک برجسته‌ای چون ابن ‌رَبَّنِ طبری او را ستود. 30 سال تمام در بیمارستان جندی‌شاپور به کار طبابت مشغول بود. به‌سبب تجربه و شناخت فراوان از ادویه، شناخت کاملی از امراض و علاجات آنها داشت.

با پشتیبانی فضل بن سَهل، به سمت پزشک ویژه خلیفه و مدیر بیمارستان بغداد برگزیده شد و بر شهرت جبرائیل سایه افکند. یوحنا بن ماسویه در چشم‌پزشکی مهارت فوق‌العاده‌ای داشت و نخستین پزشکی است که در دربار خلیفه‌های عباسی به یک شاخه تخصصی پزشکی (چشم پزشکی) پرداخت. به فرمان مأمون عباسی، میمون‌هایی برای یوحنا بن ماسویه فراهم می‌شد تا پژوهش‌های کالبُدشناختی خود را انجام دهد. همچنین، به بیزانس فرستاده شد تا کتاب‌های یونانی تهیه کند. آثار وی در کنار آثار جالینوس و دیوسکوریدس از مهم‌ترین منابع رازی برای نگارش الحاوی بوده است. رازی در الحاوی، بیش از هزار بار به یوحنا بن ماسویه ارجاع داده است. اعتماد این پزشک نامدار ایرانی به آثار ابن ماسویه، ما را از چیره‌دستی و دانایی او در پزشکی آگاه می‌سازد.

وی بیشتر به زبان‌های سریانی و عربی نوشته است. در عیون الأنباء ابن أبی‌اصیبعه آمده است که روزی متوکل، خلیفه نابخرد عباسی، موفق به صید ماهی نمی‌شود از سر خشم، حضور ابن ‌ماسویه را سبب این بداقبالی خود اعلام می‌دارد. ابن ماسویه پس از انکار این ادعا اعلام می‌دارد: «من که یوحنا بن ماسویه الخوزی از مادری کنیز بوده و هم‌اکنون توانسته‌ام همنشین شاهان بشوم چگونه می‌توانم عامل بداقبالی باشم؟!»