تجربه‌نگاری سیاست‌های فرهنگی: مصر
به گزارش «فرهیختگان»، وقوع انقلاب سال 1952 و تبدیل مصر از کشوری نیمه‌استعماری، نقطه آغاز تحولات مختلفی در آن کشور شد که تحولات فرهنگ و هنر یکی از آنهاست. پس از این انقلاب، جامعه مصر با شتاب زیادی به برنامه‌ریزی و فعالیت در عرصه‌های مختلف پرداخت و از طریق ایجاد یک دولت دموکراتیک، تلاش کرد گام بلندی برای تغییر فرهنگ این کشور بردارد که در اولین گام اقدام به ارائه منشور ملی مردم مصر کردند، ازجمله مهم‌ترین اهداف منشور ملی، آزادی در ابراز آرا و عقاید سیاسی بود.
یکی از قدیمی‌ترین اما غنی‌ترین منابع درخصوص سیاست فرهنگی کشور مصر، بیانیه دکتر ثروت اوکاشا در سال 1969 است. طی این بیانیه به وظایف خطیر وزارت فرهنگ در جهت غنای هرچه بیشتر فرهنگ و هنر اشاره شده است، ازجمله موارد مهم آن عبارتند از:
1. تضمین دسترسی هرچه بیشتر و وسیع‌تر مردم به امور مختلف فرهنگی که جهت نیل به این هدف کلیه سالن‌های کنسرت، تئاتر، نمایشگاه‌ها و سینماها باید در حیطه اختیارات وزارت فرهنگ قرار گیرد.
2. بازدید عامه مردم از نمایشگاه‌ها و مراکز فرهنگی و هنری کشور به‌صورت رایگان.
3. تشویق فعالیت‌های فرهنگی به‌عمل آمده از سوی وزارت فرهنگ و اعطای جوایز و کمک مالی به هنرمندان و فرهنگیان کشور در راستای شکوفایی استعداد آنان.
4. تمرکز در برنامه‌ریزی فرهنگی کشور و ایجاد کمیسیون مرکزی برنامه‌ریزی.
5. ترویج جنبه خدماتی فرهنگ و امور فرهنگی کشور به‌جای جنبه‌های تجاری آن.
سیاست‌های فرهنگی
اصول کلی سیاست فرهنگی مصر عبارت بودند از:
1. تدارک امکانات مناسب فرهنگی برای شهروندان مصری به‌منظور استفاده بهینه از این امکانات.
2. حمایت دولتی از هنرهای مختلف و هنرمندان کشور بدون اینکه این‌گونه حمایت‌ها با هرگونه سلطه‌ای همراه باشند.
3. برقراری هماهنگی میان پیشرفت‌های فرهنگی و پیشرفت‌های اجتماعی و اقتصادی.
4. فراهم آوردن زمینه‌هایی برای آموزش ارگان‌ها و نهادهایی که به‌نحوی از انحا در فرهنگ کشور نقش دارند.
5. برپایی جلسات و مباحثات مفید میان روشنفکران و هنرمندان کشور.
6. تضمین کیفیت کار فرهنگی و جلوگیری از ایجاد نقصان در کیفیت آثار فرهنگی به‌منظور بهره بردن از کمیت بیشتر.
7. تاسیس اماکن هنری برای جامعه روستایی و شهری و تاکید بر معرفی ارزش‌های فرهنگی مشترک.
اگرچه در عناوین سیاست‌های فرهنگی به عدم دخالت دولت در امر فرهنگ تاکید شده‌است، اما تجربه میدانی و تاریخی مصر در 40 سال گذشته نشان داده که دولت متصدی و ذی‌نفع حوزه فرهنگ است، با عقاید ضدحاکمیتی به‌شدت برخورد و محدودیت‌های مختلفی برای فعالیت‌های مردمی ایجاد کرده است. به‌همین‌خاطر یکی از دلایل انقلاب و خیزش‌های مردمی در سال 2009، اختناق و عدم آزادی‌بیان در جامعه حسنی مبارک بود.
ساختار فرهنگی
اغلب فعالیت‌های فرهنگی کشور مصر از طریق وزارت برنامه‌ریزی و دوایر برنامه‌ریزی وزارتخانه‌های مختلف کشور صورت می‌گیرد، بیشتر هزینه‌های فرهنگی هم صرف بخش‌های تولیدی و خدماتی این حوزه می‌شوند.
در این کشور مسائل کلان و بلندمدت توسط مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور (و تیم فرهنگی این معاونت) برنامه‌ریزی درازمدت می‌شود. امور جاری و فعالیت‌های اجرایی حوزه فرهنگ تحت مسئولیت وزارت فرهنگ مصر است. ذیل وزارت فرهنگ، شوراهایی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین این شوراها، شورای عالی ادبیات، هنر و علوم اجتماعی است. وظایف این شورا عبارتند از: نظارت و سرپرستی بر سطح کیفی و کمّی ترجمه آثار خارجی، برگزاری کنفرانس‌های فرهنگی و هنری، انتخاب نامزدهای حائز شرایط برای دریافت جوایز هنری و انتشار نشریات و کتاب‌های فرهنگی.
یکی از مهم‌ترین اقداماتی که دولت مصر در زمینه سیاست فرهنگی به‌انجام رسانده اختصاص بودجه کافی و اختصاصی به آموزش شاخه‌های مختلف هنری و فرهنگی در سطح مدارس و دانشگاه‌های کشور متناسب با افزایش رشد جمعیت است. این امر نشان‌دهنده فهم و درک صحیح سیاستگذاران و متولیان فرهنگی کشور مصر در تشخیص اولویت فعالیت فرهنگی برای کودکان و نوجوانان است.
به‌صورت کلی، بخش فرهنگ و هنر کشور مصر تحت سرپرستی و نظارت مستقیم دولت مرکزی است و موسسات و مراکز فرهنگی گوناگونی در سراسر کشور مصر فعالیت دارند که تحت نظارت دولت اداره می‌شوند.
سیاست‌های ناحیه‌ای
وزارت فرهنگ مصر به‌منظور حفاظت و نگهداری هرچه بهتر از آثار تاریخی و باستانی کشور به انعقاد قراردادهایی با کشورهای جهان، ازجمله کشورهای فرانسه و لهستان در زمینه بازسازی اماکن و مراکز تاریخی باستانی و مراکز اسلامی قاهره و تبدیل برخی از آنها به مراکز فرهنگی اقدام کرده است.
یکی از اهداف وزارت فرهنگ مصر تلاش جهت ساماندهی فرهنگ در شهرها و روستاهای دورافتاده این کشور است. به‌همین خاطر بخش «فرهنگ عمومی» زیرنظر وزارت فرهنگ تشکیل شد که وظیفه آن برنامه‌ریزی برای توسعه و آموزش فرهنگی در این مناطق است، ازجمله اقدامات این بخش، تشکیل خانه‌های فرهنگ در سراسر کشور بود که امکانات و تسهیلات مختلفی(کتاب، تربیت متخصص، برگزاری جشن و کنسرت و...) در زمینه فرهنگ ارائه می‌دهند.
صنایع فرهنگی
مصر درمیان کشورهای عربی و آفریقایی از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است و به‌دلیل تمدن و تاریخ چندهزارساله مورد توجه بسیاری از مردم دنیاست. به‌همین خاطر بازار بسیار خوبی فراروی صنایع فرهنگی این کشور است. در زمینه چاپ و نشر کتاب، ناشرهای مصری جزء معتبرترین ناشران جهان عرب محسوب می‌شوند. سالانه بیش از 60 درصد کتاب‌های چاپ‌شده در مصر به سایر کشورهای عربی و حتی اروپایی صادر می‌شوند. یکی دیگر از صنایع فرهنگی قدرتمند مصر، رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر این کشور است که برنامه‌های تولیدی آن در دیگر کشورهای عربی نیز بازپخش می‌شود. در حوزه سینما و تولیدات سینمایی نیز وزارت فرهنگ مصر اقداماتی انجام داده که با گسترش همکاری‌ها بین این کشور و کشورهای همسایه و عربی، محصولات خود را به آن کشورها صادر کنند.
روابط بینافرهنگی
بین آلمان و مصر همکاری‌ها و قراردادهای مختلفی بسته شده است. در مصر تعداد زیادی سازمان فرهنگی آلمانی دایرند که هدف اصلی این سازمان‌ها طراحی و راه‌اندازی برنامه‌های مختلف فرهنگی در جهت بهبود روابط فرهنگی دو کشور است. همچنین مدارس آلمانی با ٢٨٠٠ دانش‌آموز در کشور مصر وجود دارند که آموزش زبان آلمانی را برای دانش‌آموزان مصری امکان‌پذیر کرده‌اند. مصر همچنین روابط گسترده‌ای با ایالات متحده دارد که «مرکز منابع مطالعاتی آمریکا» و «دفتر آموزش زبان انگلیسی» ازجمله مراکزی هستند که برای آشنایی مردم مصر با کشور ایالات متحده تاسیس شده‌اند و به‌نوعی از این روش، آمریکایی‌ها فرهنگ و سبک زندگی خود را در این کشور ترویج می‌کنند.
در جمع‌بندی باید اشاره کرد که اداره فرهنگ در مصر کاملا دولتی است و برخلاف آنچه در ظاهر نشان داده می‌شود به‌صورت مردمی و خصوصی فعالیت خاصی انجام نمی‌شود. همچنین نحوه دخل و خرج در حوزه فرهنگ و میزان بودجه اختصاصی به وزارت فرهنگ مشخص نیست.
* نویسنده: سیدعلی شاه‌صاحبی، دانشجوی فرهنگ و ارتباطات
مطالب پیشنهادی
