نمایشگاهی که مردم دوستش دارند اما...

عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ: امسال نمایشگاه کتاب تهران شمع 35 سالگی‌اش را فوت کرد؛ یعنی در سنی قرار دارد که از بحران 30 سالگی عبور کرده و خامی جوانی را پشت سر گذاشته است و همین پختگی باید کمک کند تا بهتر و مناسب‌تر برگزار شود. درواقع نمایشگاه کتاب دیگر عرصه آزمون و خطا نیست، نباید چرخی از نو اختراع شود، باید نمایشگاه سی‌وپنجم کتاب تهران را متفاوت با نمایشگاه‌های دیگر این رویداد بدانیم. انگار همه‌چیز دست به دست هم داد تا نمایشگاه در 35 سالگی دچار دگردیسی و تغییر شود. نمایشگاه کتاب به‌عنوان بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی کشور که میزبان مردم می‌شود، حتما از اهمیت زیادی برخوردار است و باید به آن توجه کرد. در گزارش‌هایی که از نمایشگاه سی‌وپنجم توسط رسانه‌ها مخابره شد، موضوع خلوتی نمایشگاه امسال از آن مسائلی بود که همه به آن اشاره می‌کردند اما طبیعتا این امر، تکمله‌ای دارد که توجه نکردن به آن نمی‌تواند برای نمایشگاه‌های بعدی تحلیل درستی را به برگزارکنندگان بدهد. نمایشگاه کتاب علاوه‌بر حضور مردمی، حضور نخبگان و کتابخوانان را همیشه داشته و سعی شده تا در این سال‌ها، امکان مهمی را فراهم کند که مولفان و نویسندگان بدون واسطه با مخاطبان خود دیدار کنند، از نظرات مردم و کتابخوان‌ها بهره ببرند و فضایی برای کسب سوژه‌های جدید و انتقال تجربیات متعدد برای شکل‌گیری کتاب‌های جدیدتر و ارزشمندتر داشته باشند.
«استقبال مردم» همیشه جزء لاینفک نمایشگاه کتاب است. رویدادی که در سال‌های قبل میزبان خیل مردمی بود که برای کتاب دورهم جمع می‌شدند اما می‌شود گفت امسال چنین نبود و چندین عامل از گرانی کاغذ و به تبع آن کتاب گرفته تا نمایشگاه مجازی کتاب و تغییرات اجتماعی و کم شدن تبلیغات شهری، همه دست‌به‌دست هم دادند تا نمایشگاه کتاب خلوت‌تر از سال‌های قبل باشد. یکی از همیشگی‌ترین نقدها به نمایشگاه کتاب این بود که این نمایشگاه حالت فروشگاهی دارد و وجه فرهنگی و نمایشی آن کمتر است؛ هرچند رندی به شوخی می‌گفت «گرانی کتاب به کمک آمد تا نمایشگاه کتاب، واقعا نمایشگاه شود»، که در این نمایشگاه شدن هم باید مردم را به‌عنوان رکن مهم نمایشگاه کتاب در نظر داشت. شاید خلوتی‌ این دوره از این رویداد بزرگ فرهنگی درسی برای سیاستگذاران باشد که برای جذب مردم باید برنامه داشت. حتی مدل غرفه‌سازی در جذب مردم برای حضور و دیدن کتاب‌ها تاثیرگذار است. در بخش کودک و نوجوان یکی از ناشران، با غرفه‌بندی مطابق با سلیقه نوجوان امروز، خانواده‌ها را به دیدن کتاب‌هایش دعوت می‌کرد. در بخش ناشران عمومی هم بودند ناشرانی که از فرصت استفاده کردند و به جای اینکه فقط به فروش کتاب فکر کنند، به مردم و جذب‌شان برای خرید کتاب هم فکر کردند و همین باعث شد تا نتیجه خوبی از این رویداد فرهنگی بگیرند.
بعد از برگزاری نمایشگاه سی‌و‌سوم قرار شد دبیرخانه دائمی نمایشگاه کتاب تهران فعالانه وارد میدان شود و درواقع دوباره راه‌اندازی شد و براساس حکم یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزارت ارشاد، علی‌ رمضانی به ریاست دبیرخانه دائمی نمایشگاه کتاب منصوب شد. در این حکم بر مطالعه، تدوین و کاربست راه‌کارهای ارتقای فرآیند علمی با استفاده از ظرفیت‌های اندیشه‌ورزی صاحب‌نظران و اندیشمندان، پیش‌بینی و تدوین برنامه‌های عملیاتی مناسب به‌منظور اجرایی کردن سیاست‌های مصوب شورای سیاستگذاری نمایشگاه، هماهنگی با تشکل‌ها و انجمن‌های صنفی نشر و صنایع وابسته با هدف مشارکت موثر آنها در فعالیت‌ها، فراهم آوردن مقدمات لازم برای حضور هرچه باشکوه‌تر ناشران داخلی و خارجی در نمایشگاه و تقویت، حفظ و ایجاد هماهنگی بین اجزای درون‌سازمانی و برون‌سازمانی مرتبط با نمایشگاه تاکید شده است. درواقع این دبیرخانه برای ساماندهی و سازماندهی بیشتر به نمایشگاه کتاب شکل گرفت اما گویا این دبیرخانه در سال‌های اخیر هم فعالانه عمل نکرده، چون مشارکت و حضور صنف کمرنگ‌تر بوده است.
بخش بین‌الملل برخلاف سال‌های گذشته، آنچنان که باید و شاید فعال نبود. پر کردن بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب با غرفه‌های دولتی، نمی‌تواند به صنعت نشر و تعامل فرهنگی ما کمک کند. اگر اولین دوره‌های برگزاری نمایشگاه کتاب تهران را ملاک قرار دهیم، متوجه خواهیم شد که چقدر آن نمایشگاه در بخش بین‌الملل و همین‌طور حضور ناشران خارجی اهمیت داشته است. اگر می‌خواهیم نشرمان را بین‌المللی کنیم نباید فقط به کارهای شکلی بسنده کرده و با عنوان بین‌المللی بودن خودمان را راحت کنیم. نمایشگاه کتاب تهران همچنان می‌تواند پررنگ و پررونق به کارش ادامه دهد، اگر برگزارکنندگان برایش برنامه داشته باشند و آن را همچنان مهم بدانند.