سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: دانشگاه آزاد در سالهای اخیر به اشکال گوناگون تلاش کرده با راههای گوناگون به دولتها کمک کند. فرقی نمیکند موضوع اقتصادی باشد یا فرهنگی؛ آنچه در چندسال اخیر بیشتر مورد توجه مسئولان دانشگاه قرار گرفته، حل مسائل جامعه و صنعت و همچنین چرخاندن چرخ دندههای اقتصادی کشور است. اتفاقی که اگر بیفتد نهتنها مردم کشور از آن منتفع میشوند، بلکه دانشجویان دانشگاه آزاد نیز نگران شغل بعد از فارغالتحصیلی نیستند. یکی از اتفافاتی که در این چندسال در دانشگاه رخ داده، تعریف برنامههای علمی مطابق با نیازهای صنعت و جامعه است. برنامههایی متناسب با ظرفیتها و موقعیتهای جغرافیایی هر استان که دانشجویان میتوانند عنوان پایاننامهها و رسالههای خود را از زمینههای پژوهشی این برنامهها انتخاب کنند تا چالشهای کشور را بهصورت علمی حل کنند. محمد اسدی، مشاور عالی معاون علوم، مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد است که مسئولیت نظارت دبیرخانههای برنامههای علمی کشوری را برعهده دارد؛ در چندسالی که طرح پایش متولد شده بر برنامههای علمی، چالشها و زمینههای پژوهشی نظارت داشت و بر عملکرد دبیرخانههای استان نظارت کرد. چندی پیش او در گفتوگویی با «فرهیختگان» از اتفاقات جدیدی که در برنامههای علمی ایجادشده سخن گفت. بهگفته او در آخرین تحول، معاونتهای دانشگاه بهدنبال تعریف برنامه علمیاند و قرار است استانهایی که تاکنون برنامه علمی نداشتهاند برنامههای علمی جدید تعریف کنند. مشروح این گفتوگو را در ادامه از نظر میگذرانید.
آخرین تحولات برنامههای علمی پایش را چگونه ارزیابی میکنید؟
ما دو موضوع بسیار مهم و جذاب در برنامههای علمی داشتهایم؛ در مورد اول اکنون معاونتهای این دانشگاه بهدنبال تعریف برنامه علمیاند. این حرکت از معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی آغاز شده که دو برنامه علمی را بهصورت مستقل تعریف، پیادهسازی و اجرا کردهاند. یکی از این برنامهها مربوط به حوزه هوش مصنوعی بود که با دستور آقای علیاکبری اجرایی شد. در حال حاضر چالشهای این برنامه احصاشده، نظام موضوعات آن نگاشته و بخشی از آن نیز در سامانه «پژوهشیار» پیادهسازی شده است. اکنون دانشجویان میتوانند از زمینههای پژوهشی این برنامه بهرهمند شوند. مجری این برنامه علمی، معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی بوده است.
برنامه علمی دیگر با دستور دکتر طهرانچی تعریف و آغاز شده و مشاور عالی رئیس دانشگاه بهعنوان مجری این برنامه معرفی شدند. این برنامه مربوط به «زنان و خانواده» بوده که با جدیت شروع به کار کرده است. اگرچه این برنامه حدود یکسال تا یکسال و نیم پیش به نوعی آغاز شده بود، اما در هفت یا هشت ماه اخیر با شدت بیشتری پیگیری شده است. مجری برنامه تعیین شد، شوراهای مربوطه و رؤسای آنها مشخص و چالشها بررسی شدند و پس از بررسی، تأیید و تصویب در کمیته نظارت، بخشی از این برنامه در سامانه آمده و قسمتی دیگر هم درحال پیادهسازی است.
معاونتهای دیگر هم برنامه علمی تعریف کردهاند؟
بله، این اتفاقات سبب شده دیگر معاونتها نیز متوجه شوند میتوانند در برنامههای علمی نقش داشته باشند. برای مثال ما ماه گذشته جلسهای با معاونت علوم تربیتی و مهارتی در ساختمان این معاونت داشتیم. در این جلسه، آقای نادی، معاون علوم تربیتی و مهارتی حضور داشت. آقای حمیدیفر، رئیس دانشکدگان تعلیموتربیت از ما دعوت کرد. جلسه مفصلی با او و مدیران گروه کشوری این دانشکدگان داشتیم. در این جلسه درباره برنامههای علمی و نقش این مدیران گروه کشوری در حوزههای مربوطه بهطور مفصل گفتوگو شد. یکی از بخشهای دستور جلسه این بود که بررسی کنیم این مدیران چگونه میتوانند در برنامههای علمی سهم داشته باشند و گفتیم از چه طریقی میتوانند ورود کنند.
پیشنهادی که شخصاً به آنها ارائه دادم و احساس کردم پیشنهاد خوبی است و مطمئناً مورد استقبال قرار خواهد گرفت، این بود که در حوزه معاونت علوم تربیتی و مهارتی، برنامهای علمی تعریف کنیم. این پیشنهاد در همان جلسه نیز تصویب شد. بناست بهدلیل وجود چالشهای خیلی بزرگ در حوزه مدیریت آموزش و برنامهریزی، یک عنوان برنامه علمی مرتبط با این چالشها به ما معرفی شود تا در فرایند تثبیت، اجرا و پیادهسازی برنامه علمی قرار گیرد.
معاونت علوم انسانی و هنر نیز از مدتها پیش با ما همکاری داشته و علاقه زیادی به افزایش فعالیتهای خود در این حوزه نشان داده است. آنها مجموعه بسیار گستردهای از نظام موضوعات را جمعآوری کردهاند، اما متأسفانه این نظام موضوعات هنوز در قالب و ساختار مورد نظر ما قرار نگرفته است.
علت چه بوده است؟
با وجود ظرفیتهای بسیار بالایی که در این مجموعه مشاهده میشود و من شخصاً نظام موضوعات آنها را دیدهام، نبود تطبیق با ساختار سامانه باعثشده نتوانند وارد سامانه شوند. بااینحال، آنها تمایل زیادی به تعریف یک برنامه علمی مستقل دارند که در سامانه پژوهشی قرار گیرد.
در حال حاضر همه استانها برنامه علمی دارند؟ تاجاییکه بهخاطر دارم چند استان فاقد برنامه علمی بودند.
نقطه عطفی که اکنون در برنامههای علمی با آن روبهروییم، این است که بهویژه پس از ابلاغ دستورالعملهای تشویقی، علاقهمندی قابلتوجهی در بسیاری از استانها ایجاد شده که پیشتر فاقد برنامه علمی بودند. حداقل هفت یا هشت استان وجود دارند که تاکنون برنامه علمی نداشتهاند و اکنون بهشدت بهدنبال تعریف برنامههای علمیاند، به عنوان مثال استانهایی مانند کردستان، مرکزی، بوشهر، چهارمحالوبختیاری و ایلام که تلاش میکنند برنامههای علمی خود را تعریف کنند. کنار این موضوع، ما تعدادی برنامه علمی داشتیم که بنابر دلایلی غیرفعال شده بودند.
تلاش داریم برنامههای غیرفعال احیا شوند
چرا غیرفعال شدند؟
برخی از این برنامهها قدیمی بودند یا به دلایل دیگر بهحالت تعلیق درآمده بودند. نقطه عطف این است که در حال حاضر، استانهایی که برنامههای علمی آنها غیرفعال بوده، بهشدت بهدنبال فعالسازی مجدد این برنامهها هستند، مثلا استان یزد از مدتها پیش در ارتباط با برنامههای علمی فعال بوده و دو برنامه علمی در دو حوزه «نساجی» و «کاشی و سرامیک» داشته است. برنامه نساجی با وجود اینکه یکی از قدیمیترین برنامههای علمی ما بهشمار میرود، مدتها غیرفعال بوده، زیرا نتایج مورد انتظار را برآورده نکرده است. برنامه «کاشی و سرامیک» نیز به صورت 50-50 و نیمهفعال درحال کار بوده است. تلاش کردیم آن را زنده نگه داریم، اما خروجی مطلوب را نداشته است. اکنون این برنامهها عملیاتی شدهاند و بهشدت حمایت میشوند. آنها وارد عمل شدهاند و جلسات مختلفی بهصورت مجازی، برگزار شده است. درنهایت، چند روز پیش فردی که برای ریاست دبیرخانه معرفی شده بود به سازمان آمد و نشست خوبی برگزار کردیم. اکنون درتلاشیم این برنامهها بهطور کامل احیا شوند.
روند برنامههای علمی با این تحولات چطور ادامه خواهد داشت؟
روند برنامههای علمی ما شامل سه بخش اصلی است؛ اول، ورود معاونتها. معاونتهایی که علاقهمند به تعریف برنامههای علمی مستقلند با این شرط اصلی که برنامههای آنها همپوشانی با دیگر برنامهها نداشته باشد. دوم، استانهایی که تاکنون برنامه علمی نداشتند. این استانها اکنون بهسمت تعریف برنامههای علمی حرکت کردهاند. سوم، احیای برنامههای غیرفعال. استانهایی که برنامه علمی داشتند، اما غیرفعال شده بود، اکنون بهشدت تلاش میکنند این برنامهها را مجدداً فعال کنند. برای تمامی این موارد، شرایط و ضوابط مشخصی در نظر گرفته شده که باید رعایت و احراز شود تا این برنامهها وارد چرخه علمی شوند. این نکته میتواند بهعنوان یک خبر داغ درخصوص برنامههای علمی ما مطرح شود.
برگردیم به موضوع برنامههای علمی معاونتها؛ هدف اصلی برنامههای علمی پایش حل مشکلات و چالشهای موجود در صنایع و جامعه بوده است. ورود معاونتها به طراحی برنامه به منظور رفع چالشهای خودشان است؟
نه، لزوماً. قرار است چالشها و مشکلاتی که معاونتها با آن مواجهند، حل شود، برای مثال، برنامه زنان و خانواده اکنون به دستور مستقیم دکتر طهرانچی و با مدیریت مشاور او اجرا میشود که بهعنوان مجری این برنامه نیز تعیین شده است، اما در معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی، موضوع هوش مصنوعی داغ (hot topic) بوده، مورد توجه قرار گرفته و بهعنوان یک چالش مهم مطرح شده است. البته نمیتوان این موضوع را مستقیم بهعنوان «مشکل معاونت» بیان کرد؛ چراکه اگر چنین تعبیری بهکار رود، ممکن است اینطور برداشت شود که ساختار معاونت دچار مشکل است.
بااینحال اگر به این شکل نگاه کنیم که هوش مصنوعی ذیل یکی از معاونتهای موضوعی یا دانشکدگان مربوطه آن معاونت قرار میگیرد، میتوان آن را بهعنوان چالش یکی از بخشهای مرتبط با معاونت مطرح کرد. بنابراین تعریف این موضوع بهعنوان چالش، زیباتر و دقیقتر است، زیرا میتواند بهعنوان چالش یکی از دانشکدههای معاونتهای موضوعی مورد بررسی قرار گیرد.
احصای چالشهای معاونتها به دست دانشکدگانها صورت میگیرد؟
نه، این موضوع بهقدری اهمیت داشت که آقای علیاکبری معاون علوم، مهندسی و کشاورزی، شخصاً در بحث هوش مصنوعی ورود کرد. جلسات متوالی و متعددی در زمینه هوش مصنوعی داشتیم. او علاقهمند بود موضوع هوش مصنوعی در معاونت موردنظر راهاندازی شود. پیش از اینکه برنامه علمی مرتبط با هوش مصنوعی تعریف شود، جلسات متعددی در این زمینه برگزار شد. در آن زمان موضوع کشاورزی هوشمند در حوزه هوش مصنوعی بسیار داغ بود و اکثر جلسات حول محور کشاورزی هوشمند برگزار میشد. من نیز در این جلسات حضور داشتهام و درخصوص تعریف یک برنامه علمی با محوریت خود معاونت، با دیگران گفتوگو میکردیم.
در معاونت علوم تربیتی و نیز جلسهای که شکل گرفت، قرار شد برنامهای تعریف شود که به چالشهای خودشان پاسخ دهد. این چالش نیز یکی از چالشهای دانشکدگان مرتبط بود. آقای حمیدیفر، رئیس دانشکدگان تعلیم و تربیت اسلامی، موضوع را اینگونه مطرح کرد، برای مثال در دانشکده تعلیم و تربیت اسلامی و در بخش گروههای آموزشی زیرمجموعه این دانشکده، چالشهایی در حوزه برنامهریزی آموزشی وجود داشت که بسیارمهم بود. این چالشها در زمینه علوم و برنامهریزی آموزشی بسیار متنوع و مختلف بودند، حتی برخی پیشنهاد دادند عناوین این چالشها بهعنوان موضوع برنامه علمی مطرح شوند. من عناوین پیشنهادی را بررسی کردم و گفتم میتوان این چالشها را در قالب یک برنامه علمی با عنوان مناسب تعریف کرد. اکنون این گروهها درحال مذاکره و جمعبندیاند تا به نتیجهای نهایی دستیابند.
برنامه معرفی معاونت علوم انسانی و هنر نیز به همین شکل است. در علوم انسانی، دانشگاهها براساس ساختارهای موجود خود اقدام به تجمیع و سازماندهی ذیل دانشکدگان و گروههای کشوری کردهاند. بااینحال نتوانستهاند برنامه علمی جدیدی تعریف کنند، زیرا در گذشته و حتی اکنون مجوز برنامه علمی جدید صرفاً در موارد بسیار خاص و استثنایی یا دستوری صادر میشود، مثلاً رئیس دانشگاه دستور بدهد تا برنامهای تعریف شود. برای مثال برنامه «نهجالبلاغه» اخیراً در استان اصفهان و ذیل دبیرخانه راهاندازی شده است. برنامه «مهدویت» هم دستوری بوده و در این حوزه علاوهبر دو برنامهای که از گذشته وجود داشته، در دستور کار قرار دارد.
علوم انسانی با همین رویکرد پیشمیرود. با توجه به اینکه قرار نبود برنامه جدیدی تعریف شود، جلسات متعددی در حوزه علوم انسانی برگزار شد. گروههای خیلیخوبی هم تشکیل دادند. در این جلسات تصمیم گرفته شد نظام موضوعاتی که نوشته میشود در قالب برنامههای علمی، جایابی و در آنها ادغام شود. حوزه علوم انسانی در نظام موضوعات بسیار قوی است. این برنامهها جامعند و جامعه هدف بسیار گستردهای در حوزه علوم انسانی دارند. همین حالا دانشجویان زمینههای پژوهشی بسیاری در حوزه علوم انسانی انتخاب میکنند و نمیتوان گفت پایه ظهور برنامههای علمی جدید، مشکل معاونت بوده است، ولی میتوان آن را به داخل دانشکدگان برد.
بنابراین در حال حاضر، برنامهها در چند معاونت از جمله معاونت علوم انسانی و هنر، علوم تربیتی و مهارتی و حوزه زنان و خانواده مورد بررسی قرار گرفته است.
سه معاونت داریم. در معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی، برنامه هوش مصنوعی را داریم. زنان و خانواده هم در همان معاونت بوده و چنانکه گفتم با دستور دکتر طهرانچی شکل گرفته و مشاور او، مجری برنامه است. معاونت علوم انسانی هنوز برنامه جدیدی تعریف نکرده است، اما طی سالهای اخیر نظام گستردهای از موضوعات را جمعآوری کرده است. قرار شده این نظام به قالب ما رسیده و ذیل برنامههای متناظر جای بگیرد. با این حال، پس از گذشت سه سال و برگزاری جلسات مکرر در 5 یا 6 ماه اخیر، این فرایند هنوز تکمیل نشده، حیف است؛ همیشه هم گفتهام. این تأخیر موجب تأسف است، زیرا موضوعات متعددی که تاکنون تدوین شدهاند، ارزش بالایی دارند.
معاونتهای دیگر چطور؟
معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری، دبیرخانه و دو برنامه علمی دارد. علوم پزشکی زیرمجموعه استان تهران بوده و دارای برنامههای متعددی است. فعالیتهای خوبی در این حوزه صورت گرفته است. 5 یا 6 برنامه در حوزه علوم پزشکی داریم. آنها مشغول کار بوده، قدیمیاند و برنامه جدیدی تعریف نشده است. برنامههای علوم پزشکی شامل دارو، مراقبت سلامت، دندانپزشکی و علوم نوین همگرای پزشکی است که همگی با قدرت و کیفیت بالا پیش میرود. ارزیابیها نشان میدهد عملکرد این حوزهها در سال جاری، قوی و بسیار مطلوب بوده است. طبق ترازهایی که امسال اعلام کردیم، همگی رشد داشتهاند.
به شرایط طراحی و تدوین برنامههای جدید اشاره کردید. در این باره توضیح دهید.
در خصوص تعریف برنامههای علمی جدید، شرایط به دو صورت قابل بررسی است. یکی به صورت دستوری که سازمان میگوید باید اجرا شود. ما نیز بر اساس فرایندی که داریم، برنامه را اجرا میکنیم. دیگری در شرایطی که یک استانِ صفر، مانند استانی که هیچ برنامهای ندارد، بخواهد برنامه علمی جدیدی تعریف کند. مسلماً پیشتر دکتر طهرانچی، بازدیدی از آن استان داشتهاند، صحبتهایی انجام شده و رئیس دانشگاه به صورت شفاهی، موافقت خود را با تعریف برنامه اعلام کرده است. برای این منظور، استان باید پیشنهاد خود را همراه با یک مکاتبه رسمی ارائه دهد. در این پیشنهاد، لازم است ظرفیتها و پتانسیلهای موجود استان توضیح داده و طرحنامه توجیهی ارسال شود. همچنین، استان باید حداقل دو چالش مشخص را معرفی و منظومهای مرتبط با آنها را برای بررسی به ما ارسال کند.
دو چالش اصلی که بر اساس اسناد بالادستی تهیه شدهاند، شامل تعیین اهداف غایی، اهداف عینی، راهبردهای مرتبط و همچنین منظومههاست. این موارد همراه با پژوهشهای مرتبط و همچنین اطلاعات مربوط به پتانسیلها، نظیر تعداد اعضای هیئتعلمی، تعداد دانشجویان، تحصیلات تکمیلی و طرحنامه توجیهی بررسی میشوند. ابتدا، این موارد در کمیسیون نظارت بررسی اولیه شده و از سوی اعضا مطالعه میشود. طرحنامه را هم خودمان میخوانیم. سپس موضوع به شورای عالی ارجاع داده میشود. در شورای عالی، در صورت موافقت، برنامه به واحد مربوطه بازگردانده میشود تا فرایندهای بعدی آغاز شود. این فرایند به صورت پله به پله ادامه مییابد تا در نهایت ساختار برنامه تکمیل شده و در سامانه بارگذاری شود. البته در این میان، فرایندهای متعددی وجود دارد که باید از طرف واحدهای اجرایی انجام شود. ساختار این است که در نهایت درون «پژوهشیار» بنشیند.
در روزهای پایانی آمادهسازی ویژهنامهای که امسال در حوزه برنامههای علمی منتشر شد ساختار شوراهای دانشی، درگیر تغییر و تحولاتی بود. آیا تغییراتی در این حوزه رقم خورده است؟
شوراهای دانشی تغییر محسوسی نداشتهاند، اما تلاش کردهایم عناوین شوراهای دانشی را منحصربهفرد و یکپارچه کنیم. برخی از شوراهای دانشی که پیشتر بدون رعایت دستورالعمل تشکیل شده بودند، اکنون ساماندهی شدهاند. دو یا سه رشته جمع شده و شورا تشکیل داده بودند. به عنوان نمونه، اکنون شورای دانشی علوم پایه و شورای دانشی فنی و مهندسی داریم. اگر حجم ارجاع پروپوزال به شوراهای فنی و مهندسی زیاد باشد، این شوراها به دو بخش فنی و مهندسی ۱ و فنی و مهندسی ۲ تقسیم میشود. در واقع رشتهها را بین دو شورا تقسیم میکنیم. همین رویکرد برای سایر شوراها از جمله شورای دانشی علوم انسانی و شورای دانشی علوم پزشکی نیز اعمال شده است.
یکی از مهمترین اقدامات ساختاری در این حوزه، یکپارچهسازی شوراها و بهبود فرایند ارجاع پروپوزالها بوده است. نکته دیگر که احتمالاً پیش از این نیز وجود داشته و شاید درباره آن صحبت نکردهایم، مربوط به ترکیب اعضای شوراهای دانشی است. تصمیم گرفته شد نسبت اعضا حداقل ۶۰ به ۴۰ باشد؛ به این معنا که ۴۰ درصد اعضا از استانی باشند که واحد پیشرو در آن قرار دارد و ۶۰ درصد دیگر از خارج استان انتخاب شوند.
دلیل این کار چه بود؟
تصمیم به این دلیل اتخاذ شد که بررسی پروپوزالها صرفاً در همان واحد انجام نشود و امکان ارزیابی و تطابق آنها در سایر مناطق وجود داشته باشد. تطبیق ساختار شوراها بدین صورت تعیین شده که از مجموع ۱۰ عضو، ۶ نفر از خارج واحد پیشرو و ۴ نفر از داخل واحد پیشرو انتخاب شوند. این ترکیب به منظور افزایش دقت در ارزیابی و تطابقسنجی و جلوگیری از اعمال نظرات خاص واحد پیشرو طراحی شده است، زیرا ممکن است نظرات واحد باعث اعمال ملاحظات خاصی بر پروپوزالها شود.
اقدامات انجامشده شامل سه بخش بوده است؛ ساماندهی عناوین شوراهای دانشی، تنظیم تعداد اعضای شوراها به صورت استاندارد و ایجاد یک سیستم استعلام سیستماتیک که در مرحله بعد از تهیه ویژهنامه به اجرا درآمد. ایجاد این سیستم سیستماتیک باعث شد فرایندها بهگونهای پیش برود که افراد نتوانند اعمال نظر شخصی کنند و مشکلات احتمالی در روند بررسیها برطرف شود. این کار بسیار خوب بوده و هر فردی بعد از ما بیاید، خیالش راحت است.
ما همچنین با همکاران قدیمی خود در سامانه «ساجد» که پیشتر در «پژوهشیار» همکاری داشتیم، گفتوگو و هماهنگیهایی انجام دادیم. از آنجا که سامانه ساجد پیشتر برای امور حقوق، دستمزد و احکام کارگزینی طراحی و پیادهسازی شده بود، تصمیم گرفتیم احکام مربوط به رؤسای شوراهای دانشی نیز در این سامانه تعریف و مدیریت شود. یکی از مشکلات پیشین، تطبیق نداشتن احکام در مواردی بود که رئیس شورای دانشی یا اعضای شورای دانشی، عضو هیئتعلمی واحد پیشرو نبودند. به عنوان مثال، در برنامه علمی پتروشیمی ماهشهر، ممکن بود رئیس شورای دانشی از اعضای هیئتعلمی یک استان دیگر باشد. این موضوع در زمان صدور احکام و تعریف حق سرپرستی، چالشهایی ایجاد میکرد. با هماهنگی و جلسات متعدد با مدیران ساجد، این موضوع نهایی شد و احکام مربوطه به طور کامل در سامانه ساجد پیادهسازی و اجرا شد. سامانه ساجد دسترسیهای لازم را برای واحدها تعریف کرد تا بتوانند احکام مربوط به شوراهای دانشی را در این سامانه ثبت و مدیریت کنند. از این پس، ما تنها ماهانه تأییدیهای به واحدها ارسال میکنیم که شامل لیست رؤسا و اعضای شوراهای دانشی است. این لیست در قالب جدولی جامع و منظم، تهیه و بهروزرسانی میشود و برای واحدها ارسال میشود.
آنها در سامانه ساجد این احکام سرپرستی را بهطور خودکار اعمال میکنند. حالا اگر به احکام کارگزینی نگاه کنید، میبینید این پستها بهصورت خودکار ثبت میشوند. این اقدام از دبیرخانه «پایش» منفک شد و به ساجد آمد. برای خودمان نیز مفید بود و کارمان راحتتر شد. احکام بهصورت مکاتبهای صادر میشود، اما به طور سیستماتیک در سامانه ساجد ثبت میشود. این اتفاق گام مهم و بزرگی بود؛ مشابه کاری که برای ترازبندی انجام دادیم و آن را سیستماتیک کردیم. البته قبلاً درباره سیستماتیک شدن این موضوع صحبت کرده بودم. حالا شما میتوانید ترازبندی را در سامانه «پژوهشیار» ببینید.
۹۰ درصد برنامهها مطابق با اسناد بالادستی است
به سراغ اعداد و ارقام برویم. چه آمارهای جدیدی دارید که میتوانید ارائه کنید؟
آمارهایی دارم که تا روز اول آذرماه سال 1403 است. در حال حاضر ۳۲ واحد فعال در برنامههای علمی داریم. تعداد کل برنامههای علمی فعال در کشور نیز ۵۶ مورد است. برنامههای جدیدی مانند «نهج البلاغه»، «زنان و خانواده» و «هوش مصنوعی» به این برنامهها اضافه شده است. تاکنون ۳۴۵ چالش احصا شده که به جرئت میتوان گفت بیش از ۹۰ درصد آنها مطابق با اسناد بالادستیاند؛ شاید هم صددرصد. برای این چالشها، هزار و 701 راهبرد ارائه شده است. به طور متوسط هر چالش، دو تا سه راهبرد دارد که تقریباً پنج برابر تعداد چالشهاست؛ این خود نکته مثبتی است. در نهایت، 5 هزار و 719 «منظر» تاکنون شناسایی شده است. منظور از منظر، تعداد رشته گرایشهایی است که در برنامه علمی حرفزدهاند. تعداد زمینههای پژوهشی که احصا شده، 57 هزار و 600 مورد است. اگر این تعداد را حداقل ضربدر 10 کنید، میتوان حدود 570 هزار عنوان پایاننامه و رساله تعریف کرد که قابلیت نگارش دارد.
40 درصد پروپوزالها به تطابق اولیه رسیدهاند
شوراهای دانشی هم افزایش پیدا کرد؟
تعداد کل شوراهای دانشی که در برنامههای علمی فعالند، تاکنون ۱۸۶ شوراست. تا به امروز حدود ۱۲۰ هزار پروپوزال از برنامههای علمی در مقطع کارشناسی ارشد انتخاب شدهاند، ۲۴ هزار پروپوزال در مقطع دکتری تخصصی و 15 هزار و 400 پروپوزال در دکتری حرفهای است. مجموعا تقریباً ۱۶۰ هزار پروپوزال داریم که از برنامههای علمی انتخاب شدهاند. به طور متوسط، 40 درصد این پروپوزالها به تطابق اولیه رسیدهاند.
آخرین آمار در ابتدای سالجاری 30 درصد بود.
در واقع از 30 درصد به 40 درصد رسیدهایم. بعد به تطابق اولیه میرسیم که مربوط به پروپوزالهاست، در حالی که تطابق نهایی مربوط به پایاننامهها و رسالهها میشود. تا به امروز، تعداد پروپوزالهایی که تطابق اولیه گرفتهاند، ۵۱ هزار عدد است که معادل ۳۴ درصد از کل پروپوزالها میشود. در مقابل، 60 و خردهای درصد از پروپوزالها تطابق اولیه نگرفتهاند که هم نکته مثبت دارد و هم نکته منفی. نکته مثبت این است که این امر نشاندهنده دقت اعضای شورای دانشی در بررسی پروپوزالهاست. نکته منفی این بوده که برخی پروپوزالها تطابق اولیه لازم را ندارند. با این حال، مسئله این است که تعداد پروپوزالهایی که تطابق نهایی نگرفتهاند، در حال کاهش است و این روند به طور درست و منطقی تبیین میشود. هدف این است که پروپوزالها بهدرستی نگارش شوند و در راستای برنامههای علمی قرار گیرند.
تطابق نهایی ۵ درصد از کل پروپوزالها
چند درصد پایاننامهها تطابق نهایی گرفتهاند؟
در مجموع، تا به امروز 3 هزار و 900 پایاننامه و رساله تطابق نهایی گرفتهاند که معادل ۵ درصد از کل پروپوزالهاست. این تطابق نهایی، جدید بوده و به عبارت دیگر، تازهوارد است. شیب تغییرات در این تطابق نهایی بهشدت تند است؛ چراکه از تطابق اولیه تا نهایی زمان زیادی صرف میشود. پروپوزالهای زیادی از برنامه علمی انتخاب شدهاند و تطابق اولیه گرفتهاند، ولی هنوز تطابق نهایی آنها نیامده، چون هنوز دفاع نکردهاند. پس از تطابق اولیه، هنگامی که دفاع انجام میشود، شیب این آمار بهطور ناگهانی افزایش پیدا میکند. روند این تغییرات معمولاً آرام است، اما در ادامه ناگهان افزایش مییابد. این آمار تا پایان آذر بوده و به طور حتم تا پایان فصل پاییز، تعداد زیادی به آن اضافه میشود.
موضوع دیگری که در حال حاضر بسیار اهمیت دارد و به شدت در حال پیگیری است، بحث تولید محتوا از برنامههای علمی است. این کار هم در معاونت مربوطه و هم در استانها و در دو حوزه در حال انجام است. در همین راستا، فردی برای این موضوع تعیین شده و وسایل لازم از سوی معاونت فراهم شده است. تمامی این فعالیتها تحت مدیریت آقای علیاکبری انجام میشود. یک اتاق در معاونت، مخصوص به تولید محتوا در نظر گرفته شده است.
«دبیرخانه پایش آزاد» به سامانه «کاتب» اضافه میشود
قرار است چه اتفاقی رخ دهد؟
سامانه «کاتب» را داریم و بیشتر به امور کاتب مربوط میشود. بخشی از آن مربوط به عدالت آموزشی است. البته خیلی گستردهتر میشود. نکته مهم این بوده که ما از ظرفیت این سامانه برای برنامههای علمی استفاده کردهایم. تولید محتوا نیز به دو صورت انجام میشود. این برنامههای علمی ابتدا در استان تهران به عنوان پایلوت آغاز شده و اکنون در سراسر کشور گسترش یافته است. در این فرایند، از روابط عمومی استانها برای تولید محتوا بهره میبریم، اما پلتفرم تولید محتوا را خودمان در اختیار آنها قرار دادهایم. این دو خط تولید محتوا شامل دو بخش است؛ خط اول، معرفی برنامه علمی است که شامل معرفی پتانسیلها و ویژگیهای هر برنامه از سوی مجری است. در این بخش، فیلمهایی ضبط شده، سپس ویرایش و بعد تأیید میشود و در نهایت در سامانه کاتب بارگذاری میشود.
در ضمن، ما تا مدت کوتاهی دیگر در سامانه کاتب، یک آیتم جدید به نام «دبیرخانه پایش آزاد» اضافه خواهیم کرد. سپس به تمامی استانها لینک خواهیم داد تا هر فعالیتی که انجام میدهند، در فضایی که برای برنامه علمی در سامانه کاتب دیده شده، نمایش داده شود. اکنون بحث برنامههای علمی به بخشهای اجرایی رسیده و به مرحلهای وارد شده که نمایش میدهند؛ از جمله فروش محصول، برگزاری همایشهای ملی، منطقهای و بینالمللی و برگزاری کنفرانسها و کارگاهها؛ حتی با صنعت قرارداد میبندند. نکته دیگری که مطرح کردیم این است که هر دو تا سه ماه، 10 پایاننامه برتر از هر استان برای تولید محتوا به همراه دانشجو فرستاده شود. این محتواها به تدریج در سامانه کاتب قرار میگیرد.
پس در نهایت، محتوای برنامه علمی، در سامانه کاتب قرار میگیرد.
بله، فضایی در کاتب به آن اختصاص مییابد و در سامانه قرار میگیرد. به استانها لینک داده میشود تا فعالیتهای خود را بارگذاری کرده و در کاتب دیده شود.
فکر میکنید این اتفاق تا چه زمانی رخ دهد؟
تا پایان سال، در کاتب قرار میگیرد. در خصوص دبیرخانههای استانی نیز بحث آنها را از دو سال پیش مبتنی بر «سند تحول» قرار دادیم. به آنها گفتهایم برای ادامه کار باید هر سال یک برنامه یکساله بر اساس چهارچوب سند ارائه دهند. این برنامهها از سوی ما مورد بررسی قرار گرفته و یک درخت دانشی به آنها دادهایم تا برنامههای خود را بر اساس آن نگارش کنند و برای ما ارسال کنند. در حال حاضر، فعالیت دبیرخانهها بر اساس همان برنامه پیشنهادی یکساله بوده که در چهارچوب سند تعریف شده است. منظور از چهارچوب سند، این است که اقدامات در حال انجام، پُرکننده عناوینی است که در سند تحول برای آنها به عنوان متولی دیده شده است. البته متولی، دبیرخانه پایش بوده، ولی مجری در بعضی از آیتمها هم استان و هم واحد دانشگاهی است. برنامههای آنها بر این اساس بوده، ولی دو مورد مهم مربوط به بستن قرارداد است.
اکنون، یکی از تغییرات مهم این بوده که در حال حاضر شاهد رشد هم از نظر آماری و هم از نظر اجرایی هستیم. این امر به دلیل منسجم شدن فرایندها و ایجاد نظم در دبیرخانههاست که به آنها اجازه میدهد بر اساس یک برنامه مشخص و سازماندهیشده حرکت کنند. این نظم را ایجاد کردهایم و باعث شده دبیرخانهها به خوبی عمل کنند؛ حتی گاهی خودشان احساس خستگی کرده و تصور میکنند نیاز به یک چالش جدید دارند. خودم نیز همینطور فکر میکنم و دوست دارم هر دو، سه ماه یکبار چالش جدیدی بیاید. اتفاق مهمی که در دبیرخانهها در حال وقوع است، بستن قراردادهای حمایتی بوده که در سند پیشبینی شده است. این قراردادها مربوط به حمایت از پایاننامهها و رسالههای مرتبط با صنعت بوده که در حال انجام است.
انعقاد 3 قرارداد توسط دبیرخانه برنامه علمی استان تهران
یعنی صنایع در قالب قرارداد با دبیرخانه تعدادی از پایاننامهها را حمایت میکنند؟
بله، مثلاً با یک صنعت صحبت میکنند و تفاهمنامهای میبندند؛ تفاهمنامهای که منجر به عقد قرارداد شود. صنعت این موضوع را میپذیرد. حالا دو اتفاق در حال وقوع است؛ در بعضی موارد، صنعت قبول میکند از پایاننامه و رساله حمایت کند. مثلاً میگوید «من از 50 پایاننامه و 50 رساله حمایت میکنم. برای هر پایاننامه 10 میلیون و برای هر رساله مبلغ ۳۰ میلیون تومان میپردازم.» البته ما قراردادهایی فراتر از این مبلغ داریم. اکنون دبیرخانه برنامه علمی استان تهران سه قرارداد بسته که هرکدام از 200 پایاننامه و رساله حمایت میکند. نقطه عطف این قراردادها کجاست؟ اتفاقی که در حال رخ دادن بوده، این است که در این قراردادها، برخی از این شرکتها اقدام به استخدام دانشجو میکنند.
تاکنون چند قرارداد بستهاید؟
زیاد بوده است. در همین مدت سه یا چهار ماه گذشته، برای صنایع بزرگ، حداقل 10 قرارداد داشتهایم. به طور متوسط 500 پایاننامه و رساله در نظر بگیرید.
آماری هم از استخدام دانشجویان دارید؟
قراردادها جدیدند و چنانکه گفتم اگر با این شرایط بیایند، تا این سقف؛ مثلاً 5 تا 10 نفر، میتوانیم پاسخگو باشیم. در این راستا، دبیرخانه برنامه علمی استان تهران، قراردادهایی بسته است. برای نمونه، یکی از این شرکتها «نویان نگین پارسیان» است که دو ساله قرارداد بستهاند. همچنین قراردادهای شرکت «کمباینسازی ایران» و شرکت «مهر کام پارس» در صنعت خودرو نیز بهتازگی برای ما ارسال شده است. علاوه بر این، قراردادهای دیگری نیز از استانهای دیگر دریافت کردهایم.