مریم فضائلی، خبرنگار گروه فرهنگ: بهمن ۱۴۰۲ که پرونده شبکه منوتو بسته شد و گفتند دیگر برنامه‌ای ندارند، بسیاری معتقد بودند که این بازی رسانه‌ای جدید گردانندگان این شبکه تلویزیونی است و‌دوباره برمی‌گردند! روز گذشته با بیانیه‌ای جدید خبر بازگشت‌شان را اعلام کردند.
این شبکه از اکتبر سال 2010 توسط کیوان و مرجان عباسی تأسیس شد. در 12 آبان سال گذشته، منوتو در پیامی اعلام کرد: «تداوم بی‌ثباتی سیاسی و نابسامانی اقتصادی در منطقه، ادامه این مدل تلویزیون تجاری را ناممکن کرد و ما را از رشد، گسترش و درآمدزایی در این صنعت درحال تحول ناتوان ساخت.» حالا به بهانه بازگشت دوباره این شبکه تلویزیونی، با محمدامین حسام، فعال رسانه‌ای گفت‌وگو کردیم. در این گفت‌وگو از روند تعطیل شدن و بازگشت گفتیم.
محمدامین حسام، در ابتدای گفت‌وگو اشاره‌ای به شروع به کار این شبکه داشت و گفت: «برند شبکه منوتو، از همان ابتدا که با هدف تحت‌تأثیر قرار دادن فرهنگ و سبک زندگی مردم به وجود آمد. طی ۱۳ سال فعالیت، این چهارمین‌باری است که کیوان و مرجان عباسی بعد از اعلام تعطیلی شبکهشان دوباره برمی‌گردند. به‌نوعی هیچ‌وقت دکان‌شان بسته نشده است! یک‌بار سال ۹۰ بود که آن بیانیه نهایتا منجر به تعطیلی کانال دوم منوتو شد و کانال یک آن با قوت به کار خودش ادامه داد. بار دوم هم سال ۹۵ بود که با ارائه بیانیه‌ای پایان منوتو اعلام شد. یک بازی برای مظلوم‌نمایی و جذب سرمایه بیشتر یا شاید ریبرندینگ و بازگشت از آرایش سیاسی به آرایش قبل از سال ۹۷ خود که مدیریت محتوا مبتنی‌بر فرهنگ و سبک زندگی بود. شبکه منوتو در اوایل کار، تندروی‌هایی داشت؛ مخصوصا این تندروی‌ها از جانب شبکه منوتو ۲ بیشتر بود، برای مثال مستقیم فرهنگ ایرانی را نشانه رفته بود و چون مستقیم و بدون‌واسطه و به‌صورت کوتاه‌مدت فرهنگ ایرانی را می‌زد، توسط مخاطب پس زده شد. در همان سال 90، کیوان و مرجان عباسی طی بیانیه‌ای تعطیلی کانال دوم منوتو را اعلام کردند، اما شبکه منوتو یک با تغییر استراتژی و تعریف میان‌مدت و بلندمدت با قوت به کار خودش ادامه داد. مدیران شبکه منوتو رویکردی کوتاه‌مدت ندارند و حتی حاضرند هشت‌ماه فعالیت نکنند، اما مجدد شبکهشان را بالا بیاورند، یعنی مدیریت رسانه‌ای مبتنی‌بر سیاست‌های کوتاه‌مدت نیست و مبتنی‌بر سیاست‌های میان‌مدت و بلندمدت مشخص می‌شود.»
حسام با بیان اینکه تغییر فرهنگ و سبک زندگی افراد را تغییر یک‌شبه نمی‌داند، گفت: «فرهنگ آشپزی این شکلی نیست که با یک برنامه آشپزی «به خانه برمی‌گردیم» تغییر پیدا کند. طی فرایند بلندمدت و توسط چند برنامه همسو، رسانه می‌تواند تأثیرش را روی سبک زندگی آدم‌ها بگذارد. منوتو هم استراتژی فرهنگی‌اش را دقیقا بر همین مدل بنا کرد. این شبکه با محوریت سرگرمی فعالیت می‌کند منتها در ذیل سرگرمی زیر متنش را که تغییر سبک زندگی آدم‌هاست، پیش می‌برد. این شبکه یک‌سری الگوهای سبک زندگی، جامعه‌شناختی و مردم‌شناختی را مدنظر خودش قرار داد و طبق آنها رفتار کرد. این حرف، شاید دشمن‌شاد کن باشد، اما طبق گفته امیرالمؤمنین(ع) ما باید از دشمن‌مان هم که شده یاد بگیریم. چه بخواهیم چه نخواهیم؛ منوتو در عرصه جا انداختن سبک زندگی حیوان خانگی و زندگی با پت موفق بود، یعنی توانست مخاطب هدفش را تحت‌تأثیر قرار دهد. مقایسه الان به نسبت 10 سال گذشته هم می‌تواند شاهد مثال این موضوع باشد. در دیگر موضوعات هم توانسته تأثیری را که می‌خواهد بگذارد. در حوزه‌های فرهنگی با برنامه‌ای مثل «تونل زمان» توانست بااستفاده از نوستالژی منطقی را که می‌خواست جا بیندازد. در موضوعات دیگر مانند پوشش و حجاب و کنار گذاشتن دین از سیاست هم با محوریت سرگرمی و فرم‌های دقیق تلویزیونی توانست به خواسته‌هایش نزدیک شود.»
حسام جلب‌توجه را دلیل چهار بار تعطیل شدن این شبکه اعلام کرد و گفت: «هربار که این شبکه تعطیل شده است، به‌دنبال جذب اسپانسر بوده. آخرین‌بار که اعلام تعطیلی کرد، موقع خداحافظی کیوان و مرجان عباسی یک ایونت سه‌روزه برگزار کردند، ۲۴ ساعت برنامه زنده داشتند و تقریبا دو هفته هم روی استریم و اینستاگرام برنامه داشتند. بازخوردهای مخاطبان بعد از اعلام تعطیلی این بود که می‌گفتند منوتو برگرد ما حمایتت می‌کنیم. الان هم بعد از حدود هشت‌ماه برگشتند.»
سرگرمی؛ کلید موفقیت منوتو
محمدامین حسام درباره بزرگ‌ترین اشتباه این شبکه گفت: «منوتو از آبان سال ۹۸ سیاست را وارد برنامه‌های خودش کرد. در ماجرای مهسا امینی هم این اشتباه به اوج خودش رسید؛ چراکه سیاست دشمنی و کینه‌توزی علیه ایران را خیلی لخت و عریان به منصه‌ظهور مخاطب گذاشت. زمانی که خواستار تحریم و جنگ علیه ایران شد، همین مخاطبان داخل ایران را از این شبکه دلسرد کرد. به‌نظر می‌رسد منوتو به‌دنبال بازگشت به دوران قبل از ۹۸ است، یعنی تبدیل شدن به یک شبکه سرگرمی‌محور و پیش بردن خواسته‌هایشان در قالب سرگرمی، چون الان مخاطب ما تشنه سرگرمی است و ما در تلویزیون هیچ برنامه سرگرمی‌محور پرمخاطبی نداریم. بنا به هر دلیل مدیریتی و منطقی که سازمان صداوسیما دارد، برنامه‌های سرگرمی‌محورش بسیار کم شده. مخاطبی که به‌دنبال سرگرمی است، تنها دو راه دارد؛ یک: از طریق شبکه نمایش خانگی و دو: از طریق ماهواره. شبکه نمایش خانگی که در حال حاضر پرقدرت فعالیت می‌کند اما جای خالی برنامه سرگرمی‌محور فارسی روی آنتن ماهواره به‌شدت احساس می‌شود. هیچ‌کدام از شبکه‌های جم‌تی‌وی، بی‌بی‌سی فارسی و حتی ایران‌اینترنشنال نتوانستند مخاطب را در عرصه سرگرمی راضی نگه دارند؛ چراکه اساسا هیچ‌کدام از این شبکه‌ها با کاربرد سرگرمی فعالیت نکرده‌اند.»
وی پیش‌بینی‌اش از بازگشت شبکه منوتو را این‌گونه بیان کرد: «منوتو احتمالا با برنامه‌های سرگرم‌محور، خوش رنگ‌ولعاب و درست‌وحسابی در عرصه‌های فرمی برنامه‌سازی برمی‌گردد و رویکردهای سیاسی‌اش را کم می‌کند. به‌نوعی به زمان قبل از سال ۹۸ بازمی‌گردد و به‌صورت خیلی جدی‌تر و مدون‌تر دست روی خطوط‌قرمز اجتماعی، فرهنگی و دینی ما می‌گذارد. پیش‌بینی من این است که در وهله اول بحث ال‌جی‌بی‌تی‌کیو یا همجنس‌گرایی را مطرح می‌کند و طی یک پلن پنج‌ساله برای مخاطبش جا می‌اندازد.» محمدامین حسام با اشاره به سه الگوی نظریه‌های رسانه‌ای گفت: «در نظریه‌های رسانه‌ای دو رویکرد کوتاه‌مدت و بلندمدت داریم. ذیل هرکدام اینها نظریه‌های مختلفی مطرح شده است. برای مثال نظریه گلوله یا تزریقی جزء کوتاه‌مدت حساب می‌شود. در این نظریه‌ها رسانه فکر می‌کند هر آنچه به خورد مخاطب بدهد، تأثیرش را می‌گذارد. درحالی‌که در نظریه‌های بلندمدت مانند کاشت گربنر یا استحکام، ما خلاف این را می‌بینیم. در نظریه کاشت، گربنر معتقد است با کاشت یک دانه در ذهن مخاطب و مراقبت از آن، این دانه به‌مرور بزرگ می‌شود و ریشه می‌دهد. مخاطب متوجه کاشت و رشد این دانه نشده؛ چراکه برنامه‌های دیگر آن دانه را احاطه کرده است. به مرور زمان، این دانه تبدیل به یک درخت تنومند شده که دیگر نمی‌توان آن را به‌راحتی قطع کرد. البته درکنار این دو نظریه، ما رویکردی هم داریم که اساسا معتقد است رسانه تأثیری ندارد و نهایتا برای یک قشر یا تفکرات خاص در عیان‌ترین حالت ممکن تولید محتوا می‌کند.»
وی درباره پیش‌بینی پنج‌ساله از برنامه شبکه منوتو گفت: «این پنج‌سال را براساس تجربه می‌گویم. جامعه ایران به لحاظ انعطافی، سخت‌فرهنگ است. ما هسته محکمی داریم که باعث می‌شود مخاطب مقاومت داشته باشد. باید با مخاطب بازی کرد تا با رسانه همراه شود. عمده برنامه‌هایی که در تلویزیون موفق و تأثیرگذار بودند، قدمتی سه‌سال به بالا داشتند. برنامه‌هایی مثل دورهمی ۵۷۶ قسمت، خندوانه ۸۴۰ قسمت و90 در 14 فصل از برنامه‌های موفق حساب می‌شوند. به خاطر همین معمولا هیچ برنامه کوتاه‌مدتی را پیدا نمی‌کنید که تأثیری روی سبک زندگی آدم‌ها گذاشته باشد، حتی برنامه «آشپزی با گلریز» بعد از پنج‌سال توانست روی مدل آشپزی زنان اثر بگذارد.»
راه و روش منوتو
حسام درباره رویکرد و مراحل فرهنگ‌سازی شبکه منوتو گفت: «در مرحله اول، یک ناهنجاری را تبدیل به یک هنجار می‌کنند، یعنی کاری می‌کنند که دیگر آن موضوع برایمان ناهنجار نباشد. با گذشت زمان و حمایت از همان دانه ابتدایی، آن هنجار تبدیل به ارزش می‌شود، برای مثال ماجرای ارتباط با جنس مخالف از جایی به بعد، ناهنجاری تلقی نمی‌شود و یک هنجار شناخته می‌شود. به‌مرورزمان طرف حق طبیعی خودش می‌داند که با جنس مخالفش ارتباط بگیرد. تا جایی جزء ارزش‌ها قرار می‌گیرد که اگر کسی این کار را انجام ندهد، عقب‌مانده خطاب می‌شود. در این شرایط فرد از نظام ارزشی جامعه عقب می‌افتد.»
حریف قدر، آمادگی زیاد می‌طلبد
امین حسام مواجهه صداوسیما با شبکه منوتو را شامل دو رویکرد دانست و گفت: «صداوسیما دو رویکرد می‌تواند داشته باشد. رویکردی که در حال حاضر بسیار استفاده می‌کند، رویکرد واکنشی است. برای مثال گزارش‌های خبری که در واکنش به حرف مجریان این شبکه کار می‌شود، مثلا سالومه یا ندا حاشیه‌ای را رقم زدند و بعد در مقابلش گزارش خبری کار می‌شود که نشان دهیم اینها آدم‌های بدی‌اند. این نوع فعالیت، برای هیچ‌کدام از سه مخاطبی که ما داریم مفید نیست. مخاطب نوع اول، عملا منوتو را نمی‌بیند. مخاطب نوع دوم، صداوسیما نمی‌بیند. مخاطب نوع سوم هم بینابین است، شاید در ماهواره نبیند اما در فضای مجازی این شبکه‌ها را دنبال می‌کند. در مواجهه با نوع سوم مخاطب، رویکرد واکنشی و منفعلانه هیچ کمکی نمی‌کند. برعکس باید رویکرد فعالانه اتخاذ کرد. در رویکرد فعالانه منتظر اتفاق از سمت آنها نیستی و قبل از آنکه آنها پا در این عرصه بگذارند با برنامه‌های موفقی که داری شروع به نقد محتوای آنها می‌کنی، یعنی پادزهرش را تولید می‌کنی و واکسنش را به مردم می‌زنی تا در مقابل آنها دیگر اثربخشی نداشته باشد. البته این کار سختی است و نیاز به اتاق فکر و جلسات اندیشه‌ورزی دارد.»
او با اشاره به حرفه‌ای بودن رسانه منوتو گفت: «نکته خیلی مهم این است که درمقابل شما شبکه‌ای حرفه‌ای درحال فعالیت است. ما هم درمقابل باید رفتار حرفه‌ای داشته باشیم. چون شما با یک شبکه حرفه‌ای درحال رقابتید، باید رفتار حرفه‌ای داشته باشید. منظور از حرفه‌ای این است که محتوایت را کادوپیچ‌شده تحویل مخاطب بدهی. شبکه منوتو محتوایش را در قالب زیرمتن ارائه می‌دهد، نه در قالب متن، یعنی در ذیل سرگرمی، حرف و هدف اصلی‌اش را می‌زند. برای مثال وقتی سالومه می‌خواهد تبلیغ نگهداری از حیوان خانگی را به مخاطب نشان دهد، هیچ‌وقت نمی‌آید به‌صورت مستقیم بگوید که مردم در خانه‌هایتان از سگ استفاده کنید. من چقدر تریسی (نام سگش) را دوست دارم. درمقابل بااستفاده از زیرمتن به هدف‌شان می‌رسند، برای مثال وقتی سگش می‌میرد، فرح پهلوی ابراز ناراحتی می‌کند. در مرحله دوم در قالب‌های ظاهری هم این شبکه قوی عمل می‌کند. منوتو یکی از موفق‌ترین شبکه‌ها در عرصه برنامه‌سازی حساب می‌شود. رنگ و لعاب دکور برنامه‌ها، شبکه منظم و با‌اصولی ساخته است. لزوما نیازی هم به دکورهای بزرگ نیست و اتفاقا با رنگ و المان‌های ساده می‌تواند تأثیر زیادی بگذارد. در این نوع دکور، هر محتوایی نشان داده شود، مخاطب آن را می‌پسندد و تحت‌تأثیر شبکه قرار می‌گیرد. درمقابل وقتی فرمی ضعیف و بی‌کیفیت باشد، مخاطب آن را پس‌می‌زند.»
شوآف جدید مدیران منوتو
در اطلاعیه جدیدی که از طرف سازندگان این شبکه منتشر شد، خرید اشتراک توسط ایرانی‌های خارج از کشور را مطرح کرده‌اند. امین حسام در این باره گفت: «نظرم شبکه منوتو قطعا یک اسپانسر جدید پیدا کرده است. کیوان و مرجان عباسی از بهایی‌های متمولند. به‌نظرم فصل جدید منوتو با حمایت مستقیم صهیونیست‌ها جلو می‌رود و هدف مدنظرشان هم فرهنگ ایران است؛ چراکه اگر فرهنگ ایران صدمه‌ای بخورد، طبیعتا سیاست و اقتصاد ایران هم دچار آسیب می‌شود.»
