علی محمدپور- ناشر و دبیر انجمن ناشران دیجیتال: چالش‌های بزرگ نشر فرصت‌های آن نیز هستند. گره‌هایی که اگر باز شوند فرصت رشد نشر کتاب می‌شوند و اگر باز نشوند و کار به دندان برسد شاید این رشته را پاره کند. وزارت ارشاد نقش بی‌بدیلی در شکل‌دهی به فرهنگ ملی، حمایت از ارزش‌های دینی و هدایت و جریان‌سازی فعالیت‌های فرهنگی و هنری دارد. نقش وزارت ارشاد در حمایت از زنجیره فرهنگ و هنر باعث پویایی جریان فرهنگ و هنر در کشورمان بوده است. نشر کتاب یکی از بخش‌های اصلی وزارت ارشاد است و معاونت فرهنگی این وزارتخانه قلب تپنده آن است که گسترده‌ترین فعالیت‌های این وزارتخانه را پوشش می‌دهد. از سوی دیگر نشر کتاب با همه چالش‌هایش هنوز بزرگ‌ترین بازار فرهنگی در کشورمان است و بیشترین مخاطبان فرهنگی را دربر می‌گیرد. حال که دولت در حال تغییر است باید نگاهی بیندازیم به تغییراتی که لاجرم در حوزه نشر دچارشان شده‌ایم و تغییراتی که باید با آنها روبه‌رو شویم. این تغییرات می‌طلبد که در وزارت ارشاد هم تغییراتی برای روبه‌رو شدن و حل این چالش‌ها ایجاد شود. با انگشت‌های ۱۰ سال و ۲۰ سال قبل نمی‌شود گره‌های دنیای اکنون را باز کرد. انگشت‌هایی هنرمندتر و جسورتر نیاز است که از پیچیده‌تر شدن گره‌ها جلوگیری کند و قبل از آنکه کار به دندان برسد گره‌های صنعت نشر را باز کند. چالش‌ها و گره‌های نشر کتاب در ایران متعدد و پیچیده هستند. در ادامه، به برخی از مهم‌ترین این گره‌ها و راهکارها برای رفع آنها می‌پردازم.
1.حوزه اقتصادی و زیرساختی
گره: افزایش هزینه‌های چاپ، کاغذ و سایر ملزومات نشر (فنی و زیرساختی)
راهکار:
- حمایت دولتی از ناشران در قالب یارانه و وام‌های کم‌بهره
- معافیت‌های مالیاتی برای صنعت نشر
- تسهیل واردات کاغذ و ملزومات چاپ
- حمایت از بهروزرسانی ماشین‌آلات چاپ افست و دیجیتال با قرارداد با شرکت‌های بزرگ دنیا
- کاهش نرخ مالیات بر ارزش‌افزوده برای کتاب و محصولات فرهنگی به یک تا دو درصد
- ارائه معافیت مالیاتی برای سرمایه‌گذاری در بخش فناوری و نوآوری صنعت نشر
- ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر تخصصی در حوزه نشر و فناوری‌های مرتبط
2. سانسور و ممیزی و فرآیند نظارت
گره: روند طولانی و گاه سختگیرانه اخذ مجوز نشر، روند طولانی مجوز کتاب
راهکار:
- بازنگری در قوانین ممیزی و شفاف‌سازی خطوط قرمز
- تسریع در روند صدور مجوز کتاب (به‌خصوص با ابزارهای جدید مثل هوش مصنوعی)
- اعتماد بیشتر به ناشران و نویسندگان (ایجاد فضای باز ادبی و هنری برای تولیدات به‌روز فرهنگی و کاهش سختگیری‌ها)
- حضور نماینده تشکل‌های نشر و نویسندگان و مترجمان در فرآیند ممیزی کتاب‌ها و شورای نظارت
3. حقوق مولف و قاچاق کتاب
گره: عدم رعایت حقوق مولف و ناشر، انتشار غیرقانونی کتاب‌ها
راهکار:
- بهروزرسانی و تصویب و اجرای قوانین جامع حقوق مالکیت فکری
- مبارزه جدی با قاچاق کتاب. به‌خصوص در فضای مجازی و کانال‌های و پیج‌های شبکه‌های اجتماعی
- فرهنگ‌سازی در زمینه احترام به حقوق مولف در کتاب‌های درسی و از طریق صداوسیما
- تقویت مرجعیت‌های نشر مثل پلتفرم‌های قانونی در برابر انتشار غیرقانونی کتاب
4. توزیع نامناسب
گره: شبکه توزیع کتاب و ویترین کتاب در کشور توان پوشش دوسوم کتاب‌های تولیدی را ندارد
راهکار:
- حمایت از ایجاد شبکه‌های توزیع گسترده‌تر و مویرگی
- حمایت از کتابفروشی‌های کوچک در شهرهای مختلف (تسهیل در مجوز و فعالیت و اطلاع‌رسانی)
- توسعه فروش آنلاین کتاب و حمایت از پلتفرم‌های فروش آنلاین کتاب چاپی
- همکاری با استارتاپ‌های حوزه لجستیک برای دسترسی راحت‌تر به کتاب
- برگزاری دوره‌های آموزشی برای کتاب‌فروشان و افزایش سطح دانش فروش کتاب در کشور
5. پایین بودن سرانه مطالعه
گره: عدم استقبال کافی از کتاب و کتابخوانی. پایین بودن سرانه مطالعه به‌خصوص در کودکان
راهکار:
- ترویج فرهنگ کتابخوانی از سنین پایین در مدارس و جلب همکاری آموزش‌و‌پرورش در این حوزه. ایجاد زنگ کتابخوانی
- برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های کتاب با همکاری بخش خصوصی
- تبلیغات گسترده برای معرفی کتاب‌های جدید و حمایت از گروه‌های مردم نهاد این حوزه و حمایت و گسترش شبکه‌های مردمی کتابخوانی
- ایجاد کتابخانه‌های دیجیتال آنلاین رایگان برای دسترسی عمومی مردم
6. عدم حمایت کافی از مترجمان و نویسندگان
گره: دستمزد پایین و عدم امنیت شغلی
راهکار:
- تدوین قوانین حمایتی از نویسندگان و مترجمان
- تقویت صندوق حمایتی از اهل قلم
- توسعه و تقویت جوایز ادبی در حوزه‌های مختلف
- توسعه حمایت‌ها مثل تجهیز کتابخانه‌ها به‌سمت آثار تالیفی و ترجمه کیفی
- تقویت انجمن‌های اهل قلم
7. مشکلات مربوط به نشر الکترونیکی کتاب
گره: عدم‌گسترش کافی بازار کتاب‌های الکترونیکی
راهکار:
- به‌رسمیت شناختن نشر الکترونیکی کتاب توسط وزارت ارشاد
- حمایت از پلتفرم‌ها و ناشران کتاب دیجیتال
- آموزش مخاطبان برای استفاده از کتاب‌خوان‌های دیجیتال
- حضور ویژه فعالان این حوزه در نمایشگاه کتاب تهران
- تصویب سند توسعه و ساماندهی کتاب دیجیتال و صوتی
- حمایت از فراگیری نشر الکترونیکی کتاب به‌عنوان یک ابزار موثر برای کاهش هزینه‌های تولید و عرضه و توزیع کتاب
- ایجاد شبکه امانت دیجیتال
با مطالعه این گره‌ها و راهکارهایی که برای باز شدن گره‌ها پیشنهاد شده است می‌توان متوجه شد که برخی از این گره‌گشایی‌ها نیاز به منابع مالی ندارد. صرفا با تغییر رویکرد و اصلاح سیاست‌ها اتفاق می‌افتد. برخی از این چالش‌ها با تعامل با بخش‌های دیگر دولت عملی می‌شود. بخشی با هدایت منابع مالی اتفاق می‌افتد و برخی نیاز به قانون‌گذاری در مجلس و پیگیری‌های لازم دارد.
گره‌هایی هستند که اگر در این دولت باز نشود شاید در دولت بعدی با دندان هم باز نشود.
- تغییر عادت مصرف مردم به‌سمت کتاب‌های زرد و کتاب‌های غیرقانونی در بسترهای غیرقانونی
- خشکیدن چشمه تولیدات ادبی فاخر و ارزشمند با تضعیف و عدم حمایت از نویسندگان مستق
