زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: تالیف کتاب، نگارش پایان‌نامه‌ها و انجام پروژه‌های تحقیقاتی جزئی از وظایف پژوهشی اساتید در کنار فعالیت‌های آموزشی‌شان به شمار می‌رود. حیطه‌ای که اهمیتش در دنیای امروز از تربیت نیروی انسانی بیشتر نباشد، کمتر نیست. در اصل بازوی پژوهشی دانشگاه‌ها که به وسیله اعضای هیات‌علمی حرکت می‌کند، هموارکننده مسیر رسیدن به علوم جدید و تبدیل کردن علم و فناوری به محصولات تازه با تکنولوژی‌های بالاست. هرچند اهمیت غیرقابل انکار حوزه پژوهش در نظام آموزش عالی امروز ایران و دنیا را نمی‌توان کتمان کرد اما واقعیت اینکه براساس آمار منتشرشده از سوی وزارت علوم در حوزه ارتباط با جامعه و صنعت از سوی دانشگاه‌ها اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها تمایل چندانی به انجام فعالیت‌های تحقیقاتی ندارند. مساله‌ای که البته نمی‌توان علت آن را تنها متوجه خود اساتید کرد، بلکه بخشی از آن به عدم توجه آیین‌نامه ارتقا به این حوزه و نبود حمایت‌های مالی اثرگذار از فعالیت‌های پژوهشی برمی‌گردد. نکته دیگر اینکه انجام یک کار پژوهشی از حیث زمانی هم تفاوت بسیار زیادی با فعالیت‌های آموزشی دارد و اساتید باید بخش قابل توجهی از زمان خود را صرف این حوزه کنند، زمانی که در مقابل آورده چندانی برای آنها نخواهد داشت. در این گزارش به سراغ معاونان پژوهشی دو دانشگاه شهید بهشتی و علامه طباطبایی رفتیم تا تصویری نسبتا روشن از وضعیت پژوهشی این دو دانشگاه ارائه دهند که در ادامه می‌خوانید.
معاون پژوهشی دانشگاه شهید بهشتی:
ارزیابی عملکرد اساتید با خط‌کش‌های متناسب رشته‌ها انجام شود
سیده‌مهری حمیدی‌سنگدهی، معاون پژوهشی و فناوری دانشگاه شهید بهشتی درباره دلیل عملکرد پایین اساتید در حوزه‌های مختلف مانند تالیف کتاب ظرف یک سال گذشته گفت: «بنده در دانشگاه خودمان هم آسیب‌شناسی انجام دادم و تالیف کتاب‌ها در میان همکاران علوم انسانی که بیشترین انتظار را از آنها داریم، کمتر شده است. حالا می‌توان دلایل مختلفی را برای آن دید، اما عملا عذر بدتر از گناه است؛ چراکه اساتید ما هر کدام خبره حوزه‌شان هستند و باید کتاب‌هایی را بنویسند که به نسل جوان کمک کند. مثلا چطور می‌تواند بازار کار پیدا کرده و مسائل اجتماعی‌اش را حل کند؛ جای چنین تالیف‌هایی در جامعه خالی است.» او ادامه داد: «منظور این نیست که هیچ کتابی در این حوزه‌ها تالیف نشده، بلکه میزان آنها کم است و تالیف آنها هم نیازمند ایجاد برخی مشوق‌هاست، یعنی معاونت پژوهشی دانشگاه‌ها باید مشوقی برای تالیف کتاب‌ها در نظر بگیرد؛ چراکه امروز امتیاز کتاب‌ها به نسبت برخی مقالات در برخی دانشکده‌ها کمتر است. البته در برخی از دانشگاه‌هاه مانند دانشگاه ما تلاش کردیم تا مشوق‌هایی را برای کتاب‌هایی که از سوی انتشارات معتبر مانند انتشارات دانشگاهی منتشر می‌شود در نظر بگیریم تا کتاب‌های تالیفی دو تا سه برابر یک مقاله امتیاز داشته باشد.»
چاپ کردن یک کتاب دیگر برای استاد به‌صرفه نیست
معاون پژوهشی و فناوری دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه یک استاد برای تالیف یک کتاب زمان زیادی را صرف می‌کند، بیان داشت: «این واقعیت را هم باید مدنظر قرار داد که چاپ کردن یک کتاب دیگر برای استاد به‌صرفه نبوده و نیازمند حمایت‌های دانشگاهی است. ما امروز به هر ترتیبی تلاش می‌کنیم تا بتوانیم تیراژ کتاب‌ها را مانند گذشته حفظ کرده و به همان میزان گذشته چاپ کنیم.» حمیدی‌سنگدهی درباره کاهش 34 درصدی میزان اختراعات اساتید تصریح کرد: «نکته اول اینکه در حوزه تعداد اختراعات باید ملاک را سرانه قرار داد، یعنی اول در نظر بگیریم که به نسبت چه تعداد عضو هیات‌علمی، اختراع داشته‌ایم. مساله دیگر اینکه متاسفانه ما در جامعه عامه اختراع را ساده می‌بینیم درحالی‌که اختراعی که در جامعه اتفاق می‌افتد از مقاله و کتاب و... کار بیشتری را می‌طلبد. به‌طور مثال بنده در سابقه کاری‌ام، دو اختراع داشته‌ام که خودم معتقدم همین میزان هم زیاد است.» او تصریح کرد: «برای اینکه بتوان یک ثبت اختراع داشت نیازمند صرف زمان و R&D زیاد هستیم؛ به همین دلیل چرایی کم‌کاری اساتید در این حوزه نیاز به آسیب‌شناسی بیشتری دارد تا بفهمیم چرا ثبت اختراع کمتر شده است. نکته دیگر اینکه فردی که رشته فنی دارد خیلی به سمت تالیف کتاب نمی‌رود اما درباره رشته انسانی وضعیت متفاوت است و این مساله در اختراع هم صادق است، یعنی اختراع برای رشته‌های فنی با انسانی متفاوت است و اصلا فردی که در حوزه انسانی است اصلا به این سمت نمی‌رود و نیازی هم ندارد که این کار را انجام دهد. باید هر رشته‌ای را با خط‌کش خاص به خودش در نظر بگیریم. اگر بتوانیم این دیدگاه را نهادینه کنیم، حتما شرایط برای ارزیابی اساتید هم متفاوت می‌شود.
معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبایی:
باید بپذیریم که رغبت گذشته برای فعالیت‌های پژوهشی وجود ندارند
داود حسین‌پور، معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبایی درباره کاهش میزان اختراعات اساتید در یک سال گذشته گفت: «یکی از دلایل این حوزه، همان بحث بودجه است. نکته دیگر بحث بروکراسی اداری برای ثبت اختراع به شمار می‌رود، یعنی بحث مالکیت معنوی اختراعات موضوع مهمی است به‌طوری که اگر استاد یا دانشجو با یک مقاله به ثبت اختراعی می‌رسد، مالکیت این اختراع با کیست؟ دانشگاه، استاد راهنما و خود دانشجو در این اختراع چه میزان سهم دارند؟ متاسفانه به دلیل اینکه بحث مالکیت معنوی هنوز روشن نشده، عملا بسیاری از اختراعاتی که از دل مقالات بیرون می‌آید، به سمت ثبت نمی‌رود.» او ادامه داد: «این باعث می‌شود تا دانشجو یا به‌صورت خصوصی و از طریق ایجاد شرکت دانش‌بنیان به دنبال ثبت اختراع باشد یا به‌صورت خصوصی وارد عمل می‌شد، یعنی اختلافات در حوزه مالکیت معنوی در کاهش تعداد ثبت اختراعات بی‌تاثیر نبوده است. به همین دلیل از سال گذشته بحث مالکیت معنوی و آیین‌نامه این حوزه جدی شده است. بحث دیگر درباره حمایت از اختراعات است، یعنی اختراعی ثبت می‌شود اما عملا سرمایه‌گذار و شتاب‌دهنده‌ای وجود ندارد که بتواند از این حوزه حمایت و آن را به تولید انبوه برساند.» معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: «بسیاری از اختراعات در حد ایده هستند و به همین دلیل شاید بازار خوبی نداشته و به مرحله سوددهی هم نرسند و این مسائلی است که باعث شده تا تمایل به سمت ثبت اختراعات کاهش پیدا کند. یکسری مسائل هم عمومی است، مانند بحث مهاجرت و کاهش حقوق اساتید و... باعث می‌شود تا انگیزه در این حوزه هم کاهش پیدا کرده و فضای مبهم و ناامنی را برای فعالیت در این حوزه‌ها ایجاد کند.»
باید مبالغی خارج از گرنت به اساتید برای تالیف کتاب قرار دهیم
حسین‌پور درباره کاهش تمایل اساتید به تالیف کتاب‌ها بیان داشت: «آمار ما در دانشگاه رو به رشد بوده اما باز هم اگر بخواهیم درباره دلایل کاهش این حوزه صحبت کنیم باید عنوان کرد به‌طور مثال ما تالیف کتاب را به سمت تحول در علوم انسانی سوق دادیم، یعنی به اساتید می‌گوییم اگر قصد تالیف اثری را دارند باید مثل آن بومی بوده و منابع اسلامی در آن لحاظ شود. مساله دیگر اینکه کتاب جزء موارد ماندگار بوده و سالیان متمادی باقی می‌ماند و مانند مقاله نیست که بعد از مدت کوتاهی از رده خارج شود؛ اما نکته دیگر اینکه مباحث تشویقی هم در این زمینه وجود ندارد، یعنی باید مبالغی خارج از گرنت به اساتید برای تالیف کتاب قرار دهیم.» او با تاکید بر اینکه در دانشگاه ما نیز رغبت اساتید برای تالیف کتاب مانند گذشته نیست، اظهار داشت: «کاهش حقوق اساتید در این زمینه اثرگذار است. همچنین در برهه‌ای شاهد بودیم که حقوق را به جهش علمی گره زدیم و این کارها منطق علمی نداشت و در نتیجه شاهد کاهش انگیزه فعالیت اساتید هستیم. وقتی هیچ اثری از فعالیت‌های پژوهشی اساتید بر میزان حقوق‌شان شاهد نیستیم، طبیعتا اساتید هم انگیزه کافی برای حضور در این حوزه ندارند. وقتی هیچ اثری از فعالیت‌های پژوهشی اساتید بر میزان حقوق‌شان شاهد نیستیم، طبیعتا اساتید هم انگیزه کافی برای حضورر در این حوزه ندارند.» معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: «مسائل روانی که سال گذشته در فضای دانشگاهی ایجاد شد فضای دانشگاهی را در حالت شوک قرار داد و این قبیل حرکت‌ها که از سوی دشمنان شکل گرفت، مسیر دانشگاه را کند کرد؛ با این حال در دانشکده علوم انسانی دانشگاه علامه طباطبایی، از سه چهار ماه گذشته شاهد بازگشت رویه‌ها به حالت قبل هستیم، البته ما تشویق‌های گذشته را دوباره اعمال کردیم و هدفمندی پژوهش را برای رساله‌ها 30 میلیون و برای پایان‌نامه‌ها 10 میلیون در نظر گرفتیم تا از این طریق بتوانیم از اولویت‌های پژوهشی کشور حمایت کنیم. با این حال باید بپذیریم که اساتید دیگر رغبت گذشته را ندارند.»
