مطهره‌سادات قاسمی، خبرنگار گروه دانشگاه: نحوه تحقیقات و اجرای طرح‌ها در کشور ما همواره با چالش‌های متعددی روبه‌رو بوده است، ازجمله موازی‌کاری نهادها و آموزش عالی، پراکنده‌کاری و عدم انطباق با نیازهای کشور. به همین دلیل دانشگاه آزاد در راستای ایجاد هماهنگی، تقسیم کار، پرهیز از موازی‌کاری، انتقال و اشتراک تجربیات تصمیم به ایجاد کنسرسیوم‌هایی در حوزه‌های مختلف گرفت تا با پیوند واحدها و مراکز تحقیقات و همچنین افرادی که در یک حوزه مشخص دارای تخصص هستند، بتواند تحقیقات و صورت‌مساله‌هایی را به سرانجام برساند. حالا ماه‌هاست که فعالیت کنسرسیوم‌های دانشگاه آزاد به حاشیه رفته و خبری از برنامه‌ها و اقدامات آنها به گوش نمی‌رسد. «فرهیختگان» برای بررسی میزان فعالیت آنها در حوزه تحقیقاتی با محمد کلایی، دبیر کنسرسیوم نانو دانشگاه آزاد و رامین یوسفی یکی از اعضای این کنسرسیوم گفت‌وگویی داشته که در ادامه می‌خوانید.
اعضای کنسرسیوم نانو باید با یکدیگر تعامل داشته باشند
محمد کلایی، دبیر کنسرسیوم نانو دانشگاه آزاد با ارائه توضیحی درباره کنسرسیوم‌های این دانشگاه بیان کرد: «کنسرسیوم به ساختار‌های مبتنی‌بر توافقات به عمل آمده نهادهای رسمی گفته می‌شود که علمی، تولیدی یا اقتصادی هستند و متناسب با توان فنی خودشان برای پیگیری اهداف تعیین‌شده ایجاد می‌شوند. کنسرسیوم نانو دانشگاه آزاد متعلق به کل دانشگاه است که سال 1399 تاسیس شده و به‌صورت دوره‌ای با ابلاغ معاون پژوهشی دانشگاه به یکی از واحدهای عضو کنسرسیوم واگذار می‌شود.»
وی افزود: «اعضای این کنسرسیوم مراکز و هسته‌های تحقیقاتی واحدهای مختلف دانشگاه آزاد هستند که در حوزه تحقیقات مرتبط با نانو فعالیت دارند. دوره قبل دانشگاه آزاد واحد تبریز دبیر کنسرسیوم و درحال‌حاضر دبیرخانه کنسرسیوم نانو در واحد تهران جنوب مستقر است. اعضای این کنسرسیوم شامل دانشگاه آزاد واحد شیراز، واحد کرج، واحد مرودشت، واحد اهواز، واحد مسجدسلیمان، واحد تبریز و واحد زنجان هستند.»
کلایی با اشاره به اهداف ایجاد کنسرسیوم اظهار کرد: «برای کنسرسیوم‌ها اهداف زیادی درنظر گرفته شده است. تعریف پروژه‌های راهبردی در سطح کلان ملی، ساماندهی، همسوسازی، آموزش و توانمندسازی پتانسیل‌های موجود در حوزه واحدهای پژوهشی، تلاش برای انطباق طرح‌های تحقیقاتی مراکز عضو کنسرسیوم با نیازهای کشور، شبکه‌سازی امکانات و تجهیزات تحقیقاتی به‌منظور هم‌افزایی ظرفیت‌ها، ایجاد فرصت جذب منابع مالی پژوهش از مراکز دولتی و عمومی ازجمله اهداف شکل‌گیری کنسرسیوم‌های دانشگاه آزاد به‌شمار می‌روند.»
وی ادامه داد: «ما اولین کنفرانس ملی شیمی، نانو مواد و پلیمرها را توسط واحد تهران جنوب در سالن همایش‌های بین‌المللی وزارت نفت برگزار کرده‌ایم. دبیرخانه این کنفرانس در واحد تهران جنوب بود و بنده مسئولیت دبیر اجرایی آن را برعهده داشتم که تمام اعضای کنسرسیوم نانو، به‌عنوان داور در این کنفرانس شرکت کرده و مقالات زیادی را ارائه داده‌اند. ذیل این برنامه ما جلسه کنسرسیوم را نیز برگزار کرده‌ایم. به فاصله شش ماه کنفرانس دیگری با عنوان دومین کنفرانس ملی مواد و انرژی که بازهم اعضای کنسرسیوم به‌عنوان داور حضور داشته‌اند.»
دبیر کنسرسیوم نانو دانشگاه آزاد با بیان اینکه هر ماه با فعالان کنسرسیوم جلسات و هماهنگی‌هایی انجام می‌شود، بیان کرد: «در این جلسات پیشنهاد راه‌اندازی یک مجله مشترک در کنسرسیوم داده شد، اما برخی دوستان خودشان مجله دارند و الان کارهای اداری ایجاد مجله مقداری دچار مشکل شده است. همچنین گفته می‌شود چطور برای تاسیس این مجله همه واحدها می‌توانند جمع شوند و محتوا را آماده کنند؟ برای مثال زمانی مطرح می‌شد که از مقالات فارسی دانشجویان مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری استقبال خوبی به‌عمل می‌آید. درحالی‌که الان هر مجله‌ای راه‌اندازی شود، اگر دو دوره چاپ نداشته باشد، امتیازی به آن تعلق نمی‌گیرد.»
وی افزود: «بنابراین با دکتر جمالی که یک مجله در واحد اهواز دارند صحبت کردیم که بخشی به نام ادیتوریال ایجاد و اعضای کنسرسیوم عضو این بخش شوند. آقای ثروت‌خواه نیز یک مجله علمی- پژوهشی و یک مجله نانو در واحد آمل دارد. بناست که با این افراد صحبت کنیم تا تیم ادیتوریال این مجله‌ها از بین اعضای کنسرسیوم انتخاب شوند. همچنین پیشنهاد شد که کنسرسیوم کنفرانس‌های تخصصی برگزار کند، البته مقداری تعامل بین روسای‌واحدها کم شده، یعنی ما برای همایش و پروژهها اقدام کرده‌ایم اما به‌دلیل ضعف تعامل بین روسای واحدهای دانشگاه آزاد این پروژهها به‌خوبی جلو نرفت.»
کلایی با ارائه راهکار در راستای عمل‌گرایی کنسرسیوم‌ها، تشریح کرد: «یکی از کارهایی که به‌واسطه آن کنسرسیوم می‌تواند تقویت شود، این است که سازمان، روسای‌واحدهایی را که عضو کنسرسیوم هستند به اتفاق معاونان پژوهشی به جهت تعامل برای گرفتن پروژه‌های مشترک دعوت کند. اختلاف‌نظرهای حقوقی بین واحدها نیز در این مساله بی‌تاثیر نیست، مثلا باید معاون پژوهشی و اداره حقوقی سازمان صورت‌جلسه‌ای را درباره پروژه‌های مشترک بین واحدها تصویب کنند تا روسای‌واحدهای دانشگاه آزاد ملزم به انجام آن شوند.»
وی افزود: «به‌طورکلی کنسرسیوم در زمینه علمی فعال است اما پروژهها و طرح‌های کلانی که مطرح می‌شود به‌سرانجام نمی‌رسد که منشأ آن مربوط به بروکراسی‌های اداری است. با این شرایط صاحب پروژه ترجیح می‌دهد پروژه را خودش انجام دهد و تمایل به سپردن آن به دانشگاه آزاد کاهش پیدا می‌کند. به نظر من تعاملات علمی برای کنسرسیوم حائز اهمیت است، یعنی واحدها باید دانشجو و مقاله مشترک داشته‌باشند یا در داوری مقالات به یکدیگر کمک کنند.»
دبیر کنسریوم نانو دانشگاه آزاد در ادامه گفت: «درحال آماده‌سازی چارتی برای کنسرسیوم‌ها هستیم که همه واحدها بتوانند از آن استفاده کنند. این محتوا شامل تعریف کنسرسیوم، اهداف ویژه و تقسیم‌بندی هر واحد است که اطلاعات آن شامل نام رئیس، معاون پژوهشی و رئیس مرکز نانو واحد، محصولات، دستگاه‌ها، مقالات و... می‌شود. این محتوا درنهایت تبدیل به بنر بزرگی می‌شود که در ابتدا تمام اعضای کنسرسیوم نانو در آن با یک نگاه و فعالیت‌های واحد عضو کنسرسیوم ازجمله کارگاه‌ها، خدمات مشاوره‌ای، محصولات، مقالات و کارهای علمی، کنفرانس‌ها، تجهیزات، کتب تالیفی و... را نشان می‌دهد. در جلسات نیز به‌مرور از اعضای حاضر در کنسرسیوم در این باره نظرخواهی می‌کنیم.»
وی افزود: «عمده جلسات ما به‌صورت برخط و تلفنی برگزار می‌شوند اما اگر روسای‌واحدها، روسای مراکز تحقیقات و معاون‌های پژوهشی در یک جلسه گردهم جمع شوند و حکمی مبنی‌بر اینکه پروژه‌های تمام اعضای کنسرسیوم در سازمان مرکزی برگزار و پس از تایید معاون پژوهشی و اداره حقوقی به واحدها ابلاغ شود، شاهد اقدام اساسی در زمینه گرفتن پروژه و کنسرسیوم‌ها خواهیم بود، برای مثال این سه واحد در قالب کنسرسیوم باید دو پروژه مشخص‌شده را انجام دهند و سهم هر واحد معین باشد، زیرا الان پروژهها به‌دلیل اختلاف‌نظرهای کوچک به سرانجام نمی‌رسند اما به‌واسطه ابلاغیه‌های لازم‌الاجرا، از اعمال نظرهای سلیقه‌ای جلوگیری می‌شود. همین مسائل باعث شده پروژه‌هایی که در کنسرسیوم نانو وجود داشته منجر به توافقات نشود و درنهایت پس از دو، سه‌ماه متوقف شود. به همین دلیل در ابتدا سعی بر آماده‌سازی زیرساخت‌ها داریم تا شرایط برای محول شدن پروژه به کنسرسیوم هموار شود.»
کلایی با بیان اینکه به‌طورکلی کنسرسیوم نانو از نظر فعالیت علمی در زمینه کنفرانس، داوری، همایش، کارگاه و... فعال است، بیان کرد: «هر برنامه‌ای بخواهد انجام شود اعضای کنسرسیوم در کنار هم حضور خواهند داشت اما تنها مشکلی که همه کنسرسیوم‌ها به آن مبتلا هستند، همان‌طور که گفتم عدم تعامل مطلوب بین روسای‌واحدها به‌دلیل دور بودن آنها از یکدیگر است. اگر معاون پژوهشی و اداره حقوقی سازمان مرکزی دانشگاه آزاد پروژهها را تایید و به واحدها ابلاغ کنند به روند انجام پروژهها سرعت عمل خواهد بخشید.»
وی ادامه داد: «اگر این شرایط از ابتدای ایجاد کنسرسیوم‌ها وجود داشت قطعا ما تا به الان بیش از پنج پروژه را بین مراکز تحقیقانی به سرانجام رسانده بودیم. بحث دوم شبکه‌سازی است که درحال‌حاضر شبکه‌سازی علمی به‌واسطه داوری مقالات و دیگر اقدامات انجام می‌شود اما اگر می‌خواهیم مراکز تحقیقاتی از طریق دستگاه‌ها و تجهیزات خود درآمدزا شوند، برای مثال باید اعلام کنیم که دانشجوها نمونه‌های خود را به واحد تهران جنوب تحویل دهند و پس از یک‌هفته پاسخ آن را دریافت کنند تا به‌دلیل عدم ایجاد دردسر به جهت پست کردن نمونه برای مرکز تحقیقاتی مدنظر که ممکن است در یک شهر دیگر مستقر باشد، دانشجو برای سپردن نمونه به مرکز تحقیقات دانشگاه آزاد تمایل پیدا کند.»
کلایی با اشاره به ایجاد یک تیم تجاری‌سازی توسط سازمان مرکزی اظهار کرد: «من معتقدم سازمان مرکزی باید ایجاد یک تیم تجاری‌سازی تخصصی را از اهداف کنسرسیوم قرار دهد، زیرا تجاری‌سازی یک محصول می‌تواند از طریق شتاب‌دهنده‌ها انجام شود، یک محصول پس از استارت شتابدهی حدود دوسال در این مرحله قرار خواهد گرفت و ممکن است به جهت تجاری‌سازی نیز راه دوساله دیگری را پیش‌رو داشته باشد. درواقع تجاری‌سازی یک پروژه سه تا هفت‌ساله است ولی اگر از دل کنسرسیوم‌ها و مراکز تحقیقاتی محصول تجاری در بیاید، با توجه به درصد مشارکت سود آن نصیب کنسرسیوم، واحد دانشگاهی یا مرکز تحقیقات می‌شود.»
وی افزود: «سازمان مرکزی باید یک تیم تجاری‌سازی را ایجاد کند تا محصولاتی که نیاز به تجاری‌سازی داشتند از طریق کنسرسیوم شناسایی شوند، برای مثال ما می‌گوییم 120 محصول را در کنسرسیوم نانو شناسایی کرده‌ایم، پس از آن این تعداد را در جلسات تجاری‌سازی ارائه می‌کنیم و به این نتیجه می‌رسیم که پنج نمونه از این محصولات را می‌توان تجاری‌سازی کرد، پس از آن در قالب کنسرسیوم صاحبان محصول و روسای مراکز جلساتی برگزار و بر آن تعداد محدود از محصولات سرمایه‌گذاری می‌شود، زیرا هیچ وقت 120 محصول به‌صورت همزمان تجاری‌سازی نمی‌شوند اما اگر برای مثال سه‌نمونه از آنها تجاری‌سازی شوند اتفاق بسیارخوبی افتاده است. کنسرسیوم می‌تواند این پروژهها را دور هم جمع کند اما دیگر متخصص تجاری‌سازی نیست و نیاز به تیم جداگانه داریم.»
کلایی در پایان بیان کرد: «این سه راهکاری که پیشنهاد دادم، اتفاقی است که باید در کنسرسیوم‌ها رخ دهد و اگر دقت کرده باشید بانی همه آنها باید سازمان مرکزی باشد. نهایتا درکنسرسیوم‌ها می‌توانیم اطلاعات و محصولات را بگیریم و برای سازمان ارسال کنیم. همه مواردی که ذکر شد ثمره تجربه چندساله من در این حوزه است که در صورت اجرا مفید واقع خواهد شد.»
سازمان مرکزی باید از دریچه عملیاتی به کنسرسیوم‌ها نگاه کند
رامین یوسفی، عضو کنسرسیوم نانو دانشگاه آزاد از واحد مسجدسلیمان با ارائه تعریفی از کنسرسیوم نانو بیان کرد: «کنسرسیوم نانو از چندین مرکز تحقیقاتی ازجمله واحدهای اهواز، مسجدسلیمان، شیراز، تبریز، زنجان و تهران جنوب تشکیل شده که همه آنها با پتانسیل‌ترین مراکز تحقیقاتی نانو دانشگاه آزاد هستند و براساس خروجی‌ها یا قراردادهای تحقیقاتی که در حوزه نانو تکنولوژی داشتند توسط سازمان مرکزی انتخاب شدند.»
وی افزود: «تا الان نشست‌هایی با حضور اعضای کنسرسیوم برگزار شده که جدی‌ترین آنها در دانشگاه آزاد واحد تبریز بود. در آن زمان دفتر دبیرخانه کنسرسیوم نانو در واحد تبریز مستقر بود. پس از آن نشست دیگری با دکتر محمدی در سازمان مرکزی دانشگاه آزاد برگزار کردیم و یک‌بار نیز نشست برخطی را تدارک دیدیم. پیگیری طرح‌های برون‌دانشگاهی، چاپ مجله و تصمیم‌گیری برای جایگاه فعالیت دانشجویان متخصص نانو توسط این کنسرسیوم از خروجی جلسات هستند.»
یوسفی با اشاره به علت عدم فعالیت چشمگیر کنسرسیوم‌ها بیان کرد: «کنسرسیوم‌ها بیشتر تشریفاتی هستند و کار عملیاتی آنچنانی از دست‌شان برنمی‌آید. بیشتر یک دورهمی مراکز تحقیقاتی است که کارها را پیش‌ببریم و متاسفانه تا الان به‌جز دوبار که توسط سازمان مرکزی اعضای کنسرسیوم دور هم جمع شدیم، هیچ جلسه دیگری برگزار نکرده‌ایم، زیرا از سمت سازمان بخشنامه مشخصی صادر نشده که روسای‌واحدهای دانشگاه موظف شوند، امکانات را برای اعزام هیات‌علمی به‌عنوان ماموریت به جلسه کنسرسیوم فراهم کنند.»
وی ادامه داد: «یکی از مهم‌ترین اقداماتی که می‌توان در راستای احیای دوباره کنسرسیوم نانو و رفع چالش‌های آن انجام داد، صدور بخشنامه در این زمینه است. به‌اصطلاح در دانشگاه آزاد بخشنامه را روی سنگ بگذاری آب می‌شود، یعنی رئیس‌واحد زمانی که بخشنامه یکی از مدیران یا معاونان سازمان مرکزی را می‌بیند تمام امکانات را به جهت اجرای آن به کار خواهد گرفت. تا الان همواره دبیر کنسرسیوم دعوت‌نامه حضور اعضا را به واحدهای دانشگاه آزاد ارسال می‌کرد اما روسای‌واحدها نمی‌توانند براساس دعوت‌نامه دبیر اقدامی را انجام دهند، مگر اینکه از مدیران کل، معاونان سازمان یا رئیس استان دستور گرفته باشند.»
یوسفی با ارائه راهکاری برای رفع مشکلات کنسرسیوم‌ها اظهار کرد: «به نظر من کنسرسیوم‌ها باید در سازمان مرکزی دانشگاه آزاد یک مدیرکل جداگانه داشته باشند تا دبیر آن بتواند ابلاغ‌های خود را از طریق مدیرکل به واحدها انجام دهند. در کنسرسیوم نانو هفت واحد و 9 نفر حضور دارند. ایجاد امکانات برای گردهم آوردن این تعداد برای دانشگاه آزاد هزینه زیادی نخواهد داشت و تا زمانی که ما درکنار هم قرار نگیریم و به‌صورت رودررو با یکدیگر تعامل نداشته باشیم خروجی نیز نخواهیم داشت.»
عضو کنسرسیوم نانو دانشگاه آزاد گفت: «نیاز است که در کنسرسیوم نانو سه تا چهار شاخه تشکیل و برای هرکدام توسط سازمان مرکزی بودجه تحقیقاتی تعیین شود، همچنین کنسرسیوم‌ها مجوز دعوت از دانشجویان دکتری، پست‌داک یا محققان خارجی را برای انجام کارهای تحقیقاتی و برون‌دانشگاهی داشته باشند، پس از اجرای این راهکارها با گذشت حدود دوسال می‌توانیم شاهد اتفاقات خوبی در کنسرسیوم نانو باشیم.»
یوسفی با اشاره به حضور اعضای کنسرسیوم در مجلات به‌عنوان تیم ادیتوریال تشریح کرد: «اگر تیم ادیتوریال مجله‌های موجود دانشگاه آزاد در حوزه نانو از بین اعضای کنسرسیوم نانو انتخاب شود، می‌تواند به فعالیت کنسرسیوم کمک شایانی کند. درواقع کنسرسیوم چکیده بهترین محققان دانشگاه آزاد است که براساس کیفیت و کمیت تحقیقات‌شان انتخاب شده‌اند. به همین دلیل است که در استان تهران فقط واحد تهران جنوب از اعضای کنسرسیوم است یا واحد مسجدسلیمان سالانه در زیرشاخه نانو 20 مقاله ISI منتشر می‌کند. به همین دلیل این افراد می‌توانند به‌عنوان ادیتوریال بورد ژورنال انتخاب شوند.»
وی افزود: «لازم به ذکر است که این موضوع نیز احتیاج به ورود سازمان دارد. براساس بخشنامه تشکیل مجلات بیشتر از دو نفر خارج از استان نمی‌تواند در ادیتوریال مجله حضور داشته باشند. به همین دلیل سازمان مرکزی باید یک بخشنامه جدید مبنی‌بر اینکه بخشنامه قبلی درباره مجلات کنسرسیوم لغو شده و سردبیر موظف به دعوت از اعضای کنسرسیوم در تیم ادیتوریال است، صادر کند.»
یوسفی در پایان بیان کرد: «سازمان مرکزی باید از دریچه عملیاتی به کنسرسیوم‌ها نگاه کند، زیرا اکثر محققانی که در شاخه نانو فعالیت دارند به‌دنبال صورت‌مساله هستند، اگر یک مساله کاربردی برای ما تعریف شود در 90 درصد مواقع می‌توانیم آن را حل کنیم اما درحال‌حاضر نه صورت‌مساله‌ای ارائه می‌شود و نه ما در جایگاهی هستیم که بتوانیم به‌صورت مساله‌های کاربردی دسترسی داشته باشیم.»
