مصطفی قاسمیان، خبرنگار: از پنجشنبه هفته گذشته تا دیروز، مهم‌ترین رویداد سینمای کوتاه ایران در تهران برگزار شد؛ جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران  امسال به دوره چهلم خود رسید و از قضا ویژگی‌های جالب توجه و حتی در بعضی موارد منحصربه‌فردی داشت. این جشنواره که قرار بود دیشب با برگزاری مراسم اختتامیه به پایان برسد، در پنج روز با نمایش 95 فیلم در بخش ملی و 59 فیلم در بخش بین‌الملل در پردیس سینما گالری ملت تهران به کار خود خاتمه داد. در این گزارش مروری می‌کنیم بر آنچه که در این دوره جشنواره گذشت. 

بخش‌های دوره چهلم

جشنواره 1402 فیلم کوتاه تهران علاوه‌بر بخش‌های اصلی، چند بخش جنبی نیز داشت که از آن جمله می‌توان به «ایران جوان» با نمایش فیلم‌هایی درباره فرزندآوری و افزایش جمعیت، «سینما کتاب» با اکران فیلم‌های اقتباسی و «شاخه زیتون» با نمایش آثاری درباره مقاومت مردم فلسطین در برابر رژیم اشغالگر قدس اشاره کرد. این مورد سوم البته در روزهای پایانی پیش از آغاز این جشنواره، به آن اضافه شد. جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران امسال نیز رویداد عکاسی «ایران من» را که رقابتی هم شده، برگزار کرد و به برگزیدگان آن در روز افتتاحیه جایزه داد؛ برگزیدگانی که آثارشان در محل برگزاری جشنواره به صورت نمایشگاهی برای عموم عرضه شد. یکی از بخش‌های مهم جنبی این رویداد نیز بخش «بر بال خاطرات» برای نمایش آثار برگزیده‌ای از ادوار جشنواره فیلم کوتاه تهران بود. در این دوره همچنین رویداد پیچینگ فیلم‌اولی و حرفه‌ای نیز برگزار شد.

پیشرفت پویانمایی‌های جمع‌وجور

درباره کیفیت آثار البته حرف و سخن زیاد است و نظرات متناقضی دیده می‌شود، اما به نظر می‌رسد چهلمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران، مکملی برای نمایش موفق فیلم‌های پویانمایی بلند سینمایی روی پرده اکران عمومی است. به مانند آثار پرهزینه و پرزحمتی نظیر «بچه زرنگ»، «پسر دلفینی» و «لوپتو» که در نمایش عمومی موفقند، محصولات پویانمایی این دوره جشنواره فیلم کوتاه هم که آثاری مستقل، جمع‌وجور و کم‌هزینه به شمار می‌روند، با خلاقیت‌های فرمی، روایی و داستانی، نوید خوبی از آینده صنعت پویانمایی در کشورمان می‌دهند. به نظر می‌رسد پویانمایی‌های کوتاه، استقبال خوبی را نسبت به فیلم‌های کوتاه رئال در این رویداد برانگیخته‌اند. 

آمارهای مهم کوتاه چهلم

چهلمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران، در آمار فیلم‌های دریافتی، رکوردهای جالب توجهی به جا گذاشت. نخست آمار فیلم‌های خارجی که با دریافت 7216 فیلم از 131 کشور جهان، رکورد 40 ساله جشنواره را شکست. این جشنواره که دو دوره است به‌عنوان یکی از جشنواره‌های مورد تایید اسکار شناخته می‌شود و برنده «جایزه بزرگ» بخش بین‌الملل آن، مستقیما برای دریافت جایزه اسکار بهترین فیلم کوتاه سال به اعضای آکادمی معرفی می‌شود، به یکی از رویدادهای جذاب در نظر فیلمسازان سینمای کوتاه سراسر جهان تبدیل شده. در این دوره البته بعد از چند دوره متوالی که در بخش ملی، فیلم‌های تهرانی پذیرفته‌شده بیشتر از مجموع فیلم‌های کل شهرستان‌ها بود، ماجرا برعکس شد و 55 درصد فیلم‌های بخش ملی، از شهرستان‌ها آمدند. 

پرشور در  ملی و خلوت در خارجی

به گواه حاضران در پردیس سینما گالری ملت، جشنواره فیلم کوتاه تهران در این دوره، روزهای شلوغی را گذراند. آمار رسمی که از سوی مسئولان جشنواره اعلام شد، تماشای فیلم‌های روز اول این رویداد توسط شش هزار نفر بود که صف‌های طولانی در پردیس ملت ایجاد کرد. استقبال از فیلم‌های داستانی بخش ملی به قدری زیاد بود که در همان روز اول، دو سالن به ظرفیت سالن‌ها اضافه شد، چون سالن‌های اصلی جوابگو نبود. صف‌های دو سالن اصلی تا روز آخر هم آنقدر طولانی بود که تا آسانسورهای دو طرف پردیس می‌رسید و هرکدام حدود 30 متر بود. به عکس در مسابقه سینمای بین‌الملل، وضعیت اصلا جالب نشد. سالن مربوط به این آثار تقریبا هیچ‌گاه پر نشد و شاید برای هر فیلم، 20 یا 30 درصد آن پر می‌شد. این در حالی است که از 59 فیلم بخش بین‌الملل، 9 فیلم در بخش اصلی فیلم‌های کوتاه جشنواره‌های شاخص جهانی مثل کن، ونیز، کلرمون-فران، برلین، لوکارنو و تورنتو رونمایی شده بود و حالا به جشنواره تهران آمده بودند. 

ساخت و نمایش فیلم‌های ژنریک

سیاستگذاری انجمن سینمای جوانان ایران در دوره جدید، تاکید بر ساخت فیلم‌هایی مطابق قواعد ژانر است؛ چراکه طبق آسیب‌شناسی، فیلم کوتاه (و حتی فیلم بلند) در ایران از محدودیت شدید ژانر رنج می‌برد. ریل‌گذاری سازمان سینمایی برای تولید فیلم‌های ژنریک که می‌تواند راهی تازه برای استقبال از محصولات سینمایی ایران باز کند، نخست در جشنواره فیلم کوتاه تهران جواب داد و فیلمسازان جوانی که بسیاری از آنها با تماشای محصولات سینمای آمریکا، به سینما علاقه‌مند شدند و تحت تاثیر آن به شمار می‌روند، از این سیاستگذاری استقبال و مطابق آن حرکت کردند. نتیجه آن که در این دوره جشنواره فیلم کوتاه تهران، شمار قابل توجهی از فیلم‌های ژانر رونمایی شد. 

رقیب جدیدی برای ایسفا

اتفاق جدید این دوره از جشنواره فیلم کوتاه تهران نیز واگذاری رای‌گیری مردمی فیلم‌های جشنواره به یک نهاد صنفی است که به تازگی راه‌اندازی شده. در حالی که انجمن سینمای جوانان ایران مدتی است که با انجمن فیلم کوتاه ایران (ایسفا) اختلاف دارد، در این دوره با هدف پیشگیری از شائبه دخالت جشنواره در نتایج، نظارت بر آرا را به کانون تازه‌تاسیس دانش‌آموختگان انجمن سینمای جوانان ایران واگذار کرد. 

ماجرای اردوهای فیلمسازی که به جشنواره رسید

نشست‌های تخصصی امسال البته یک برنامه ویژه هم داشت. برگزاری پنج نشست با موضوع بازخوانی تجربه اردوهای فیلمسازی انجمن سینمای جوانان که در سال 1401 برگزار شد. در این پنج اردو، هنرجویان برتر انجمن سینمای جوانان که هنوز فیلم نیمه‌حرفه‌ای نساخته بودند، در یک هفته زیر نظر یک استاد، به شکل گروهی یک فیلم می‌ساختند. حال تجربیات این اردوها با حضور استادهای همان رویدادها، در نشست‌هایی بررسی شد. جالب آن که سه نفر از 75 هنرجوی این اردوها، توانستند با گذشت زمانی کوتاه از ساخت اولین فیلم نیمه‌حرفه‌ای خود -آن هم به شکل گروهی- فیلم‌های باکیفیتی بسازند که در بخش‌های رسمی جشنواره فیلم کوتاه تهران پذیرفته شود.

حاشیه مهم پیشاجشنواره

می‌دانید انجمن سینمای جوانان ایران جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران را برگزار می‌کند. با این حال در چهلمین دوره این جشنواره، فیلمی با نام «مدیر مدرسه» به نمایش درآمد که بعضی از دست‌اندرکاران این انجمن از جمله عوامل اصلی آن بودند و حاشیه اول جشنواره، از همین جا شروع شد. محمد منصوبی، مدیر باشگاه فیلم‌اولی‌های انجمن نویسنده و میکاییل دیانی معاون ارتباطات و بازرگانی انجمن، کارگردان این فیلم بودند. مهدی آذرپندار، مدیرعامل انجمن و دبیر جشنواره البته برای این اتفاق، سه دلیل آورد که بعضی قابل توجه و پذیرفتنی است؛ اول اینکه در دوره‌های قبل نیز چنین اتفاقی افتاده، دوم آن که بنا به مطالبه اعضای انجمن، مدیران انجمن از فیلمسازان کوتاه انتخاب می‌شوند و نباید جلوی فیلمسازی آنها را گرفت، سوم آن که عوامل سازنده این فیلم در انجمن مسئولیت دارند، اما در جشنواره مسئولیتی ندارند، چهارم آنکه امسال هیات انتخاب احیا شد و خودشان این فیلم را برای بخش مسابقه انتخاب کردند و پنجم آنکه بعضی دست‌اندرکاران دیگر انجمن هم فیلم داشتند، اما پذیرفته نشدند. این موضوع البته گذشت، اما برای جشنواره حاشیه ساخت. 

نشست‌های تخصصی کاربردی

چهلمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران مانند شش دوره اخیر، 20 نشست تخصصی برگزار کرد که این بار 40-20 نام گرفت. رویکرد متفاوت این دوره، ارائه بحث‌های کاربردی به فیلمسازان جوان سینمای کوتاه بود که به جای مباحث علمی و پژوهشی نشست‌های دوره‌های قبل، برای افزایش مهارت فیلمسازی جوانان مفیدتر به نظر می‌رسد. 10 جلسه از این برنامه‌ها، 10 گفت‌وگوی کمال تبریزی کارگردان سینما با 10 نفر از عوامل اصلی یک فیلم بود؛ شامل محمدرضا گوهری فیلمنامه‌نویس، محمدرضا تخت‌کشیان تهیه‌کننده، مصطفی احمدی مدیر برنامه‌ریزی، محمود کلاری مدیر فیلمبرداری، رضا کیانیان بازیگر، میثم مولایی تدوین‌گر، کیوان مقدم طراح صحنه و لباس، مهری شیرازی طراح چهره‌پردازی، کارن همایون‌فر آهنگ‌ساز و محمدرضا دلپاک طراح صدا. نشست‌هایی برای شبیه‌سازی گفت‌وگوهای کارگردان با عوامل در پیش‌تولید و تولید. جالب اینکه برای این نشست‌ها، فیلمنامه‌ای به صورت اختصاصی زیر نظر محمدرضا گوهری نوشته شده بود که شرکت‌کننده‌ها از قبل آن را خوانده بودند و در گفت‌وگوی تبریزی با عوامل، بررسی می‌شد. یکی از نشست‌های تخصصی امسال هم دو موضوع بسیار نوین و جالب داشت که پیش از این در ایران سابقه چندانی از آن یافت نمی‌شود؛ فیلمسازی با هوش مصنوعی و فیلمسازی واقعیت مجازی تعاملی.