زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: 9 سال پیش بود ساخت اولین جت مسافربری ایران مطرح شد؛ پروژه‌ای که در میان افکار عمومی با عنوان «جت مسافربری 72نفره» جا خوش کرده است. این هواپیما که عمده افراد تصور می‌کنند قرار است به‌تنهایی توسط امیرکبیری‌ها ساخته شود، از سال گذشته که ابراهیم رئیسی به بهانه نشست روسای دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری به این دانشگاه رفته بود، بار دیگر به یکی از موضوعات رسانه‌ای تبدیل شد. هواپیمایی که وزن خالی آن 17.3 تن اعلام شده و می‌تواند 72 مسافر را یا 7 تن بار را در مسافت 1850 کیلومتر در پهنه آسمان ایران جابه‌جا کند. البته برد عملیاتی این هواپیما وقتی قرار باشد تنها 52 نفر را میزبانی کند به 2330 کیلومتر هم می‌رسد؛ اما آنچه در این میان اهمیت دارد، اینکه به سرانجام رسیدن این پروژه ملی نیازمند تزریق اعتباراتی در سطح آن است، اتفاقی که اگر در کوتاه‌مدت محقق شود حتما می‌توانیم در آینده نه‌چندان دور شاهد پرواز اولین جت بومی‌شده داخلی باشیم. اتفاقی که سال 97 با به پرواز در‌آمدن جنگنده کوثر این پیام را به دنیا مخابره کرد که توان علمی لازم برای ساخت هواپیما در کشور وجود دارد. در این گزارش به سراغ محمدعلی وزیری، استاد طراحی هواپیمای دانشکده هوافضای امیرکبیر و از مسئولان ارشد این پروژه رفتیم تا در کنار تشریح آخرین وضعیت این پروژه، از ملزومات به سرانجام رساندن کار طراحی و ساخت این جت مسافربری بگوید. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
پروژه طراحی جت مسافربری 72نفره که با توجه به اهمیتش، می‌توان آن را جزء پروژه‌های ملی محسوب کرد، امروز در چه وضعیتی قرار دارد؟
این پروژه، جزء پروژه‌های ملی دسته‌بندی شده است. در ابتدا به‌عنوان پروژه دسترسی به فناوری هواپیمای جت 150نفره توسط شورای عالی عتف شروع شد و در اتحاد دانشگاه‌ها به محوریت امیرکبیر و در صنعت به محوریت مرکز طراحی هواگرد هسا، مرحله طراحی علمی مفهومی آن با موفقیت به پایان رسید. صد‌ها دانشمند و کارشناس‌ارشد به جزئیات علمی فناوری اولیه هواپیمای مسافربری دست یافتند و در ادامه با تاییدات وزارت صمت، راه و شهرسازی، دفاع و معاونت علمی ریاست‌جمهوری این پروژه در‌قالب هواپیمای 72نفره اجرایی خواهد شد.
پروژه جت مسافربری در دولت قبل به حالت انجماد درآمد
با توجه به اینکه این پروژه از سال 93 آغاز شده و نزدیک به یک‌دهه عمر دارد، میزان پیشرفت این پروژه را چطور ارزیابی می‌کنید؟
این پروژه طی سال‌های 95 تا 98 به‌دلیل عدم‌اقبال دولت قبلی از آن به حالت انجماد درآمد. باید این را هم بگویم که پروژه‌های هوانوردی را هیچ‌گاه حذف نمی‌کنیم، از این رو پروژه از سال 98 و با نظر مساعد سورنا ستاری، معاونت علمی و فناوری اسبق به این پروژه، دوباره فعال شد. در سال‌های 1399 و 1400 نیز کارها را با اعتبار محدودی که برای آن در‌نظر گرفته شده بود، دنبال می‌کردیم. البته سال گذشته رئیس‌جمهور به‌طور کامل در جریان این پروژه قرار گرفت و دستور حمایت از آن را دادند، با این حال هنوز حمایت قوی از این پروژه به عمل نیامده است. روی پروژه تولید جت مسافربری 72نفره با اتحاد دانشگاهیان و دانش‌بنیان‌ها بیش از 140 هزار ساعت کار معمول انجام شده و بیش از 300 سند علمی طراحی و تحقیقاتی و لابراتواری درباره این پروژه منتشر شده است. اگر این نتایج علمی منتشر شده و ارزش آن را داوران بی‌طرف مسلط به امور طراحی تایید کنند مسلما حمایت بیشتری از آن به عمل می‌آید.
دستاورد بازدید سال گذشته رئیس‌جمهور از پروژه جت هواپیمای مسافربری 72نفره برای این پروژه چه بود؟
معاون سابق علمی و فناوری زمانی که رئیس‌جمهور در تابستان سال گذشته به شاهین‌شهر سفر کرده بود، برای اولین‌بار درباره این پروژه با ایشان صحبت کرد و همانجا رئیس‌جمهور اعلام کرده بود که این پروژه را نیاز دارند و از آن پشتیبانی می‌کنند. برای دومین‌بار نیز اوایل پاییز سال گذشته ایشان به دانشگاه امیرکبیر آمدند و در آنجا به‌صورت مفصل با این پروژه آشنا شدند و اساتید و پژوهشگران درگیر جزئیات کارهای پروژه را به رئیس‌جمهور ارائه دادند. ایشان هم برای بار چندم از پروژه حمایت و قول پشتیبانی مالی دادند. بعد از این اتفاق، وزیر وقت صمت و معاون محترم فعلی علمی و فناوری رئیس‌جمهور نیز از پروژه بازدید و نکاتی را درباره پشتیبانی از این پروژه اعلام کردند. این موارد نشانه‌هایی از علاقه‌مندی رئیس‌جمهور، وزیر صنعت و معاون علمی و فناوری نسبت به این پروژه بود که در رسانه‌ها منعکس شده بود.
مدل‌های آزمایشگاهی جت مسافربری تولید شد
چه اتفاقی بعد از اظهارنظر رئیس‌جمهور درباره پروژه طراحی جت مسافربری افتاد؟
به‌صورت چکیده و فشرده باید بگویم دانشگاهیان و دانش‌بنیان‌ها که از حمایت‌های مقامات مطمئن شدند و به آنها قول داده شد که اعتبارات کافی به پروژه می‌رسد، آنها نیز بدون دریافت دستمزد با تلاش مضاعف و با افزایش نیروی انسانی اقدام به طراحی گسترده و ساخت مدل‌های آزمایشگاهی کردند؛ تا جایی که امروز پروژه به‌مدت شش ماه حقوق به کادر‌فنی بدهکار است. البته مسئولان بعد از چند ماه که به این همه تلاش پی بردند در‌صدد جبران هستند. باید بدانیم که روند سازماندهی این پروژه تا امروز چطور بوده است؟ آنچه مسلم است اینکه دانشگاه امیرکبیر یک دانشگاه محوری در این پروژه محسوب شده، اما به‌صورت کلی طراحی این هواپیما توسط اتحاد دانش‌بنیان‌ها با محوریت شرکت دانش‌بنیان آسا و دانشگاه‌ها به محوریت دانشگاه صنعتی امیرکبیر در جریان طراحی و اجرا قرار دارد و در این میان دانشگاه صنعتی شریف، علم و صنعت و صنعتی اصفهان و صنعتی سمنان هر‌کدام بخش‌هایی را دنبال می‌کنند، البته امیرکبیر سهم بزرگی را به‌عهده دارد که آن را دانشگاه محوری می‌دانیم. همچنین شرکت دانش‌بنیان آسا هم با همکاری دیگر شرکت‌های دانش‌بنیان کارهای مربوط به طراحی هواپیما را انجام و دانشگاه‌ها کارهای مربوط به توسعه علوم و فناوری این پروژه را برعهده دارند.
تولید جت حلقه اتصال دانش‌بنیان‌ها و دانشگاه شد
در این میان حلقه اتصال هم برعهده شرکت دانش‌بنیان آسا است؛ با توجه به اینکه طراحان ارشد این پروژه در شرکت دانش‌بنیان آسا، استاد دانشگاه امیرکبیر هم به‌شمار می‌روند، توانسته پل محکمی را بین دانش‌بنیان‌ها و دانشگاه‌ها برای طراحی پروژه این هواپیما ایجاد کند. با این حال عده‌ای تصور می‌کنند این پروژه به‌تنهایی از سوی دانشگاه امیرکبیر جلو می‌رود، در مقابل هم عده‌ای تصور می‌کنند شرکت دانش‌بنیان آسا به‌تنهایی این کار را می‌کند، در‌حالی‌که این‌گونه نیست و با اتحاد میان این دو و دیگر دانشگاه‌ها و دیگر دانش‌بنیان‌ها با تقسیم وظایف کار را جلو می‌بریم. ضمنا پروژه توسط ستاد حمل‌ونقل پیشرفته در معاونت علمی ریاست‌جمهوری هدایت می‌شود. در‌حقیقت این پروژه یک ساختار بسیار پیشرفته‌ای دارد که لازمه چنین پروژه‌هایی هم محسوب می‌شود. طراحی و نمونه‌سازی هواپیمای مسافربری در دنیا قدمت طولانی دارد اما در ایران این مسیر تازه‌ای است. به همین دلیل نیاز داشتیم تا در وهله اول یک ساختار پیچیده و منظمی را داشته باشیم تا از ظرفیت عقل و خرد مهندسان بااستعداد کشور و اعضای هیات‌علمی در این زمینه استفاده کنیم. در اروپا و آمریکا هم هنوز مراکز تحقیقاتی متعلق به دانشگاه‌ها، برای شرکت ایرباس و بوئینگ کار می‌کنند و دانش‌بنیان‌ها هم با اتحاد با مراکز علمی تحقیقاتی، به این حوزه متصل شده‌اند. قطعا برای اینکه ایرباس بتواند هواپیمای باکیفیت تولید کند، نیاز است تا همه مراکز تحقیقاتی و علمی و فناوری در اتحادیه اروپا با هم وارد عمل شوند. مطالب اضافه آنکه در اتحادیه اروپا برنامه بزرگی به‌نام clean sky به معنی آسمان پاک وجود دارد که دولت‌های این اتحادیه به صندوق مالی این برنامه، بودجه تزریق می‌کنند و از این طریق بودجه به مراکز تحقیقاتی رسیده و برای توسعه هواپیماهای مسافربری با محوریت ایرباس فعالیت‌های تحقیقاتی انجام شود. یعنی پول مردم اتحادیه اروپا، وارد صندوق پروژه آسمان پاک شده تا از این طریق کارهای علمی و تحقیقاتی برای هواپیماهای آینده توسط مهندسان و اعضای هیات‌علمی کشورهای اروپایی این اتحادیه انجام شود.
جهش در اجرای پروژه 75 میلیارد بودجه نیاز دارد
حمایت مالی از پروژه جت 72نفره مسافربری بر چه اساسی دنبال می‌شود؟
حمایت‌های مالی یک پروژه هواپیمای مسافربری جت 72نفره به چند بخش تقسیم خواهد شد که مرتبط به مسیر پیشرفت پروژه از فکر و ایده تا پرواز بوده و بانیان پروژه اعتبارات مربوط به طراحی مفهومی را دریافت و این بخش به پایان رسیده است. اعتبارات مرحله بعدی که طراحی تخصصی و کارهای لابراتواری بوده بالغ بر 300 تا 400 میلیارد تومان است که با پرداخت‌های چند میلیاردی در سال پروژه طولانی می‌شود. از این رو از ریاست‌جمهور تقاضا داریم تا با تزریق 50 تا 75 میلیارد تومان بستر را برای جهش لازم در طراحی مقدماتی و جذب 150 دکتر مهندس و مهندس ارشد فراهم کرده و بتوانیم از این مرحله عبور کنیم.
ساخت این جت مسافربری امروز در کدام مرحله از طراحی قرار دارد؟
ما سه مرحله طراحی داریم که شامل طراحی اولیه، مقدماتی و جزئیات می‌شود. طراحی جزئیات شامل نقشه‌های ساخت می‌شود که برای رسیدن به این بخش باید طراحی مقدمات آن به پایان رسیده باشد. با این حال از آنجایی که بودجه‌های کمی به ما می‌رسد، تصور می‌کنیم باید تلاش مضاعف کنیم تا بتوانیم اعتبارات حمایتی را با ارائه کارهای علمی لابراتواری در نزد مسئولان تبدیل به افزایش اعتبارات حمایتی کنیم تا مرحله طراحی مقدماتی را به پایان برسانیم.
می‌توان در 18 ماه به خروجی رسید
تصور می‌کنید در‌صورت تامین مالی، طراحی مقدماتی این پروژه تا سال آینده به اتمام می‌رسد؟
برای گرفتن بودجه باید زحمت زیادی بکشیم، اما آنچه مسلم است اینکه اگر بودجه قابل توجهی در اختیار ما قرار گیرد، به پایان رسیدن طراحی مقدماتی نباید از 18 ماه تجاوز کند (البته با کار شبانه‌روزی و حداقل دو شیفت) و بعد از آن طراحی جزئیات که انتشار نقشه‌های ساخت را شامل می‌شود، شروع خواهیم کرد. مساله بعدی اینکه طراحی هواپیما با توجه به اینکه 28 تن وزن دارد، باید مراحل مختلف آن را با صبر و حوصله در‌نظر گرفت و دنبال کرد. امروز طراحی مفهومی این پروژه به پایان رسید و باید تلاش کرد تا مرحله طراحی مقدماتی آن هم به پایان برسد. مساله‌ای که باید مدنظر قرار گیرد این است که طراحی و ساخت تولید سریال یک هواپیما در شرکتی مانند ایرباس از ایده تا تحویل به مشتری چندین سال زمان می‌برد، آن هم در‌حالی‌که بودجه‌های هنگفتی هزینه می‌کنند، اما ما برای اولین‌بار طراحی و ساخت جت مسافربری را دنبال می‌کنیم. طی کردن این مسیر با روش‌های نوآورانه و میان‌بر و بهره‌گیری از ماژول‌های هواپیمای پایه، این کار زمانی کوتاه‌تر از نرمال از سوی دانش‌بنیان‌ها و دانشگاه‌ها به پایان می‌رسد، اما در‌صورتی‌که حداقل 300 تا 400 میلیارد تومان به این پروژه تنها برای مرحله مقدماتی ظرف 18 ماه تزریق شده باشد.
طولانی شدن روند حمایتی و به‌صورت کلی مسیر این پروژه، چه چالش‌هایی را ایجاد کرده است؟
مهم‌ترین نکته در این باره آن است که اگر اعتبارات به‌موقع نرسد باز هم طولانی شده و دانشمندان دانشگاهی و دانش‌بنیانی ما در طراحی و پژوهش و مهندسان کاربردی هواپیمای مسافربری این کار را رها کرده و به کشورهای بیگانه مهاجرت می‌کنند.
منعی برای پرواز جت مسافربری ایران در دنیا وجود ندارد
بحث رعایت مقررات و استانداردهای لازم در طراحی این هواپیما چگونه مدنظر قرار می‌گیرد و آیا فقط در ایران پرواز خواهد کرد؟
برای طراحی هواپیمای مسافربری جت یک‌سری مقررات وجود دارد که در همه دنیا یکسان است. این مجموعه مقررات در کشورهای مختلف و ایران عزیز، نام‌های مختلفی دارد اما نام مشترک آن پارت 25 است و درنهایت شامل مجموعه مقررات و استاندارد‌ها و الزامات طراحی هواپیما می‌شود. در این میان سازمان هواپیمایی کشور باید اعلام کند که این مقررات رعایت می‌شود یا خیر و به همین دلیل ما باید هزینه‌های لازم را انجام دهیم تا بازرسان سازمان هواپیمایی کشور ببینند که ما طبق الزامات و مقررات پارت 25 این هواپیما را طراحی می‌کنیم. بعد از اینکه هواپیما ساخته شد و گواهینامه آن هم دریافت می‌شود، این هواپیما دارای استانداردهای جهانی بوده و می‌تواند به همه کشورها سفر کند و هیچ منعی از این بابت وجود نخواهد داشت.
