سیدمهدی طالبی، خبرنگار گروه بین الملل:روس‌ها از زمان آغاز جنگ در سال 2022 تاکنون هیچ‌گاه از درهم کوبیدن عقبه و تاسیسات اوکراین در سراسر خاک این کشور فروگذار نکرده‌اند. این حملات که در برهه‌ای با فاصله انجام می‌شد، در مقاطعی از جنگ پیوسته شده و عمق بیشتری نیز به خود گرفته است. اوکراینی‌ها همواره ادعا دارند بیشتر تسلیحات پرتاب‌شده از سوی روسیه را رهگیری و نابود می‌سازند اما این ادعاها با تجهیزاتی که در دستان اوکراین قرار دارند و همچنین کمیت و کیفیت تسلیحات و حملات روس‌ها همخوانی ندارند؛ چه اینکه ویرانی سراسری در اوکراین نیز قضیه را متفاوت نشان می‌دهد.
تسلیحات
روس‌ها به سبد تسلیحاتی گسترده و عظیمی برای کوبیدن عقبه اوکراین دسترسی دارند؛ تسلیحاتی که در کمتر از دوسال بخش‌هایی از اوکراین را ویران و مناطق باقی مانده را به نواحی تحت‌تاثیر ویرانی‌ها تبدیل ساخته‌اند. در ادامه به معرفی این تسلیحات و نحوه مقابله اوکراین با آنها پرداخته شده است.
1- موشک‌های کروز
موشک‌های کروز به‌دلیل پرتاب آسان‌تر، شناسایی دشوار محل پرتاب و همچنین کار سخت سامانه‌های راداری برای شناسایی آنها، کاربرد بیشتری نسبت به موشک‌های بالستیک در جنگ اوکراین دارند. قیمت موشک‌های کروز میان‌برد پرتاب‌شده به سمت اوکراین به یک میلیون دلار برای هر فروند می‌رسد، درحالی‌که هر تیره موشک بالستیک تاکتیکی 3 میلیون دلار قیمت دارند. به لحاظ شیوه پرتاب، درحالی‌که موشک‌های بالستیک تاکتیکی تنها از روی زمین قابل شلیک هستند، موشک‌های کروز توسط جنگنده‌ها و بمب‌افکن‌های راهبردی از هوا و توسط ناوهای جنگی و زیردریایی‌ها از دریا نیز پرتاب می‌شوند؛ این اقدام برای جنگ اوکراین از سمت ناوگان مستقر در دریای خزر و دریای سیاه انجام می‌پذیرد. استفاده روسیه از موشک‌های کروز در جنگ اوکراین به میزانی گسترده بوده که این کشور مجبور شده برخی از نسل‌های قدیمی موشک‌های کروز خود را پس از ارتقا، در جنگ استفاده کند. در مواردی نیز روس‌ها موشک‌های کروزی را که پیش‌تر برای حمل کلاهک‌های هسته درنظر گرفته شده بودند، تغییر داده وکلاهک‌های متعارف روی آنها نصب کرده‌اند.
به گزارش رسانه‌ها، روس‌ها تاکنون از موشک‌های کروز Kh-101، Kh-59، Kh-22، Kh-29، Kh-31 Kh-555 در جنگ استفاده کرده‌اند. موشک کینژال نیز یک موشک هایپرسونیک کروز است و از جنگنده‌های عظیم‌الجثه میگ-31 پرتاب می‌شود در چندین نوبت علیه اوکراین به کار رفته است. آنها در یک نوبت علیه سامانه‌های پاتریوت مستقرشده در کی‌یف به کار گرفته شدند که به‌دنبال آن آمریکا آسیب به این سامانه‌ها را تایید کرد. روس‌ها حتی از موشک‌های دیگری مانند موشک کروز ساحل به دریای باستیون و موشک‌های سامانه پدافند هوایی اس-300 برای حمله به اهدافی در خاک اوکراین استفاده کرده‌اند. استفاده از چنین موشک‌هایی برای حمله به اهداف زمینی نشان می‌دهد ذخایر موشک‌های کروز روسیه تحت فشار قرار دارند. بخشی از ذخایر استفاده شده و از سوی دیگر همواره باید بخش دیگری از ذخایر برای جنگ با کشوری غیر از اوکراین، در دسترس باشند. همچنین تحریم‌ها بر تولید این موشک‌ها تاثیر گذاشته‌اند. موشک‌های کروز گران هستند و از تجهیزات حساس و دقیق الکترونیکی استفاده می‌کنند؛ قطعاتی که از طریق واردات تامین می‌شوند.
روس‌ها برای کاهش تبعات کمبود، روی به پهپادهای انتحاری آورده‌اند. پهپادها از اساس ساده‌تر از موشک بوده و با بنزین قادر به چرخاندن پره‌های موتور پیستونی خود هستند. این پرنده‌ها از قطعات عادی‌ای بهره می‌برند که به‌وفور در بازارهای محلی نیز در دسترس است. به‌عنوان نمونه بررسی پهپادهای انتحاری به کار گرفته شده علیه اوکراین که توسط کارشناسان نظامی صورت‌گرفته نشان می‌دهد آنها از سیستم انتقال سوخت تراکتورهای ساخت لهستان استفاده می‌کنند؛ سیستمی که قطعا دسترسی به آنها با تحریم قابل مسدودسازی نیست.
اوکراینی‌ها برای مقابله با موشک‌های کروز، از موشک‌های حرارت‌یاب بهره می‌گیرند. این موشک‌های حرارت‌یاب در قالب سامانه‌های پدافند هوایی کوتاه‌برد در اطراف تاسیسات حساس مستقر شده و براساس گزارش مشاهده موشک کروز و همچنین سامانه نظارتی خود دست به شناسایی موشک و انهدام آن در لحظات آخر می‌زنند. اوکراینی‌ها در این خصوص از نمونه‌های زمین پرتاب موشک حرارت‌یاب هوا به هوای IRIS-T بهره می‌گیرند. با وجود این تعداد چنین سامانه‌هایی در اوکراین به حد مطلوب نیست.
2- موشک‌های بالستیک
روس‌ها در اوکراین تنها از موشک‌های بالستیک تاکتیکی استفاده می‌کنند. آنها برای هدف قرار دادن خاک این کشور می‌توانند از موشک‌های بالستیک میان‌برد نیز بهره بگیرند اما مشکل آنجاست که روس‌ها در توافقات پیشین خود با آمریکا تولید چنین موشک‌هایی را متوقف ساخته و تنها موشک‌های زیر 500 کیلومتر و بالای 5500 کیلومتر برد را تولید می‌کنند. با وجود این اگر روس‌ها به‌سمت استفاده از موشک‌های بالستیک میان‌برد بروند، این مساله چندان برای آنها راهگشا نخواهد بود، زیرا قیمت تمام‌شده این موشک‌ها نسبت به انواع تاکتیکی موجود بیشتر است. موشک‌های میان‌برد باید از جو خارج شوند و سپس کلاهک وارد جو شود و به‌سمت هدف شیرجه رود، درحالی که موشک بالستیک تاکتیکی از جو خارج نمی‌شود و درنتیجه به سوخت کمتر و حفاظت پایین‌تری در کلاهک نیاز خواهد داشت.
مقابله با موشک‌های بالستیک برای اوکراین دشوارتر از مقابله با کروزهاست. هرچند تعداد موشک‌های بالستیک پرتابی بسیار کمتر از موشک‌های کروز است اما اوکراین برای مدت‌ها فاقد هرگونه سامانه برای رهگیری و مقابله با آنها بود. اوکراینی‌ها امروزه به تعدادی سامانه پدافند موشکی پاتریوت مسلح شده‌اند. بااین‌حال تعداد تحویل‌شده قادر به پوشش تمام مناطق تحت خطر نیست. از سوی دیگر این سامانه پدافند هوایی مانند دیگر سامانه‌ها دارای حداکثر بردی برای مقابله با اهداف مهاجمی هوایی-شامل جنگنده‌ها و انواع موشک‌های کروز و بالستیک-است که برای مقابله با موشک‌های بالستیک، این برد کاهش می‌یابد.
3- پهپادهای انتحاری
پهپادهای انتحاری برای هدف قرار دادن عقبه اوکراین به چند دلیل توسط روسیه به کار گرفته می‌شوند؛ نخستین و اصلی‌ترین دلیل هزینه بالای موشک‌های بالستیک و کروز و دومین مساله کمبود در ذخایر چنین موشک‌هایی است. از سوی دیگر باید در نظر داشت پهپادهای انتحاری با قابلیت شیرجه دقیق و مطمئن روی اهداف کوچک در درون شهرها، برای هدف‌گیری اهداف مدنی مناسب‌تر از موشک‌های پرسرعت‌تر و مخرب‌تر بالستیک و حتی کروز هستند. به این موارد باید مورد چهارمی را نیز افزود؛ پهپادهای انتحاری در تعداد بالا قابل‌پرتاب هستند و این مساله می‌تواند رسیدن بخش قابل‌توجهی از آنها به هدف را تضمین کند، درحالی‌که موشک‌های کروز قابل‌شکار هستند. همچنین این پهپادها برای اشباع سامانه‌های راداری اوکراین به کار می‌روند تا رهگیری کروزها برای آنها دشوارتر شود.
هدف قرار دادن پهپادهای انتحاری برای اوکراینی‌ها می‌تواند دشوارتر از سرنگونی موشک‌ها باشد. این پهپادها بسیار کوچک هستند، در نزدیکی سطح زمین پرواز می‌کنند و سرعت کمی دارند. تمامی این موارد باعث دشوار شدن شناسایی آنها می‌شود. سامانه‌های حرارت‌یاب نیز به‌دلیل استفاده این پهپادها از موتورهای پیستونی و همچنین عدم التهاب سطوح برخورد پهپاد با هوا مانند لبه‌های بال، قادر به شناسایی این پرنده‌ها نیستند. اوکراینی‌ها تلاش‌های ناموفقی با موشک‌های دوش‌پرتاب برای سرنگونی پهپادها داشته‌اند اما در مواردی با مسلسل قادر به این کار شده‌اند؛ هرچند به کارگیری مسلسل نیز اغلب ناکام می‌ماند.
اهداف فیزیکی
روس‌ها در عقبه اوکراین اهداف فیزیکی متعددی را درنظر گرفته‌اند که نشان می‌دهد مسکو اهدافی راهبردی را در این خصوص درنظر گرفته است.
1- نظامی
روس‌ها با عقبه‌کوب‌های خود، فرودگاه‌ها، پادگان‌ها، مراکز فرماندهی، انبارهای سلاح، کارخانه‌های تولید سلاح و مراکز نام‌نویسی نظامیان را هدف قرار می‌دهند. آشکار است این حملات قادر به نابودی تمام اهداف گفته‌شده نیستند و این اهداف نیز پس از هر حمله قابل بازسازی‌اند اما به‌مرور و با تشدید حملات، امکان نظامی اوکراین زیان‌های قابل‌توجهی را متحمل شده است.
2- زیرساختی
روس‌ها تنها در حوزه برق 40 درصد تاسیسات نیروگاهی این کشور را نابود ساخته‌اند. مخازن ذخیره سوخت، خطوط انتقال، پل‌ها، ایستگاه‌های قطار، سدها و دیگر زیرساخت‌های حیاتی و اساسی اوکراین هدف روسیه بوده‌اند.
3 -شهرهای بزرگ و حملات سراسری
روس‌ها درمواردی تلاش کرده‌اند اهداف زیرساختی و نظامی‌شان به‌طور ویژه‌ای در شهرهای بزرگ متمرکز باشند. این مساله موجب شده مراکز تصمیم‌گیری اوکراینی‌ها نیز تحت‌تاثیر حملات قرار گیرند. هدف قرار دادن مراکز اطلاعاتی اوکراین برجسته‌ترین حمله به مراکز تصمیم‌گیری این کشور بوده است؛ هرچند برخی مراکز سیاسی را جزء مراکز تصمیم‌گیری دانسته و مراکز اطلاعاتی را مانند مراکز نظامی در نظر می‌گیرند. با وجود این باید توجه داشت تاسیساتی مانند وزارت دفاع و ستادکل ارتش اوکراین علی‌رغم نظامی بودن، جزء مراکز تصمیم‌گیری و حساس سیاسی به حساب آمده و کمتر مورد آسیب قرار گرفته‌اند.
هدف‌گذاری
روس‌ها از حملات خود به اوکراین اهدافی را درنظر دارند که به شرح ذیلند.
1- خسته ساختن مردم از جنگ
روسیه با توجه به حمایت بخشی از مردم اوکراین از گروه‌هایی که خواهان کشاندن پای ناتو به کشورشان بوده و امروزه تامین‌کننده نیروی نظامی در مقابل روس‌ها هستند، خواهان فرسایش امکانات آنان است. این‌گونه مسکو تلاش می‌کند ضمن انتقام از آنها، به این گروه تاکید کند هزینه‌های مقابله با روسیه برای آنها بیش از اندازه زیاد است.
2- نابودی بنیه نظامی اقتصادی
غرب در جریان جنگ سیل عظیمی از تسلیحات، مهمات، مستشاران نظامی و مزدوران را از سراسر جهان به سمت اوکراین به راه انداخته است. از سوی دیگر این کشور دارای ذخایر عظیم تسلیحاتی بازمانده از دوران شوروی است، همچنین باید توجه داشت اوکراین به تولیدات نظامی پیشرفته پس از فروپاشی شوروی نیز ادامه داده است. از این رو مسکو قصد دارد پیش از رسیدن این حجم انبوه از تجهیزات و نفرات به خط مقدم آنها را سرکوب و منهدم سازد.
3- رقم زدن تخریب سراسری و تبدیل اوکراین به ویترین عبرت
یکی از اهداف خاص روسیه درخصوص اوکراین تبدیل این کشور به ویترین عبرت برای دیگرانی است که تلاش دارند از طریق کشاندن پای ناتو به کشورشان، به روسیه آسیب‌های بزرگ وارد سازند. همان‌گونه که اغلب سیاستمداران و صاحب‌نظران تاکید کرده‌اند، اوکراین برای روس‌ها موردی ویژه است و آنها از حضور ناتو در این کشور احساس خطر موجودیتی دارند؛ احساسی که البته کم و بیش درخصوص حضور ناتو در قفقاز یا حتی آسیای میانه نیز وجود دارد.
4- وزنه دربرابر حملات اوکراین
در مواقعی که اوکراین دست به حملاتی در جنوب و شرق می‌زد، سراسر اوکراین شاهد حملات موشکی-پهپادی می‌شود. چنین حملاتی نه‌تنها یک پاسخ نظامی به اوکراین به شمار می‌روند، بلکه به نظر می‌رسد مقامات روس قصد دارند با کشاندن پای مردم به انتقام از حملات، باعث شوند مقامات اوکراینی برای تشدید حملات در جنوب در محذوریت شهروندان‌شان قرار گیرند.
5 -ایجاد التهاب در خطوط مقدم اوکراین
سربازان اوکراینی در خطوط مقدم در معرض خطرات سنگین می‌جنگند تا به‌زعم خود از کشور و خانواده‌شان حفاظت کنند اما در پشت خطوط، روس‌ها درحال کوبیدن سرتاسر اوکراین هستند. همزمان هم اوکراین تخریب می‌شود و هم خانواده‌های نظامیان بدون حضور مردان خود باید با دشواری‌های زندگی بدون برق و با غذای کم را تحمل کنند. نظامیان اوکراینی همزمان که در خطوط مقدم می‌جنگند به وضعیت دشوار خانواده‌های خود نیز فکر می‌کنند؛ خانواده‌هایی که یا در کشورهای اروپایی یا در داخل این کشور آواره‌اند و بدتر از آن زیر حملات موشکی. به نظر می‌رسد تحت فشار روانی قرار دادن نظامیان اوکراینی بخشی از اهداف روس‌ها از حملات‌شان به عقبه اوکراین یا حداقل یکی از محصولات جانبی پیگیری اهداف اصلی در این خصوص است.
