سارا طاهری- مطهره‌سادات قاسمی، گروه دانشگاه:سال تحصیلی جدید به‌زودی شروع می‌شود و دانشجویان دانشگاه آزاد در سال جدید تحصیل‌شان با دروسی متفاوت از ترم قبل روبه‌رو می‌شوند. دروسی که توسط مدیران گروه و اعضای هیات‌علمی این دانشگاه بررسی و بازنگری شدند. دانشگاه آزاد در آخرین اقدام خود 50 عنوان درسی دروس علوم انسانی را مورد بازنگری قرار داده تا دانشجویان از این پس با علم روز آشنا شوند. سرفصلهایی که به اذعان اساتید دانشگاه، سال هاست تغییر نکرده‌اند و طبیعتا فاصله زیادی با علم امروز دارند. آن‌طور که همایون، معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد به «فرهیختگان» گفته، در برنامه بازنگری دروس بیش از 220 نفر از اساتید درگیر این ماجرا شدند. میثم چگین، سرپرست مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد نیز در گفت‌وگوی قبلی خود با «فرهیختگان» برنامههای درسی را یکی از مهم‌ترین ارکان تحول علوم انسانی دانست که کهنگی برنامههای درسی و عدم بـه‌روزرسـانی آنهـا به‌تدریج اثربخشی دوره‌ها و رشته‌های دانشگاهی را در هاله‌ای از ابهام قرار می‌دهد و پدیده برنامه درسی بی‌فایده یا دورریختنی را مطـرح می‌سـازد. موضوعی که علت و هدف اصلی بازنگری دروس علوم انسانی در این معاونت بوده است. او معتقد است یکی از ارکان تحول و تعالی علوم، توجه به برنامههای درسی و به عبارت دیگر سرفصلهایی است که در کلاس‌ها تدریس می‌شود. این سرفصلها توسط اساتید و صاحب‌نظران رشته‌های تخصصی با توجه به اهدافی که برای طراحی یک رشته مدنظر قرار می‌گیرد، تدوین می‌شوند. به گفته چگین مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر براساس نیاز کشور و ظرفیت‌های موجود در دانشگاه و با توجه به ملاحظات آمایشی، در حوزه تدوین رشته‌های جدید و حتی دانشکده‌های جدید هم وارد شده است. به بهانه برگزاری «آیین رونمایی از برنامههای درسی بازنگری‌شده در رشته‌های علوم انسانی و هنر» که امروز در دانشگاه آزاد برگزار می‌شود با محمدهادی همایون، معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد و 4 نفر از مدیران گروهی که در بررسی و بازنگری این دروس مشارکت داشته‌اند به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد:
بازنگری دروس در نظام مدیریت دانشی ادامه خواهد یافت
محمدهادی همایون، معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد درباره بازنگری دروس علوم انسانی گفت: «بازنگری دروس علوم انسانی از زمان دکتر خسروپناه در معاونت علوم انسانی و هنر کلید خورد. گروه‌ها و هیات‌های اندیشه‌ورز برای بازنگری برنامههای درسی و تنظیم سرفصلها تشکیل شده بودند که در قالب گروه‌های علمی کار را آغاز کردند و اگر بخواهیم منصفانه صحبت کنیم تمام کار در زمان خسروپناه انجام و حدود 50 برنامه بازنگری شد و رونمایی و تقدیر از دست‌اندرکاران به دوره ما افتاد.»
او با بیان اینکه در این همایش از خسروپناه و اساتیدی که در این جهاد عظیم شرکت کردند دعوت شده است اضافه کرد: «در این همایش از برنامههای جدید درسی رونمایی شده و از اساتیدی که در این کار مشارکت داشتند و این امر به همت آنها شکل گرفته است، قدردانی می‌شود. البته این موضوعی نیست که یک بار انجام شود و به انتها برسد بلکه در دوران جدید ذیل نظام مدیریت دانشی که تدوین شده و جریان علمی ما برپایه آن ادامه حیات خواهد داد، این موضوع به‌ویژه در زمینه اسلامی‌سازی و حکمی‌سازی علوم انسانی و هنر پیگیری خواهد شد.»
معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد در ادامه گفت: «در بسیاری از حوزه‌ها بازنگری آغاز شده و حجم زیادی از دروس ما مورد بازنگری قرار گرفتند. بیش از 220 نفر از اساتید نیز درگیر این جریان بودند. براساس برنامه‌ریزی انجام شده قرار شد علاوه‌بر وب‌سایت معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه پیگیری لازم جهت درج این برنامههای درسی در سامانه آموزشیار فراهم شود تا مدیران گروه‌های آموزشی با سهولت بیشتری امکان دانلود آنها را داشته باشند.»
او در پایان خاطرنشان کرد: «ذیل نظام مدیریت دانشی که به‌زودی از سوی دکتر طهرانچی ابلاغ می‌شود زیرا به تصویب شورای گسترش نیز رسیده است، ما گروه‌های کشوری و دانشکدگان را شکل خواهیم داد و براساس همین نظم وارد حوزه‌های دانشی علوم انسانی و هنر خواهیم شد؛ کما اینکه در معاونت‌های دیگر نیز این امکان و جریان وجود دارد.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد واحد تهران‌شمال خبر داد
تدریس دکتری مدیریت محیط‌زیست با سرفصل مصوب وزارت علوم
رخشاد حجازی، عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران‌شمال از اساتیدی است که بازنگری در رشته مدیریت محیط‌زیست را پیگیری کرده است.» او در این خصوص گفت: «رشته مدیریت محیط‌زیست در مقطع دکتری سال‌های زیادی بود که بدون سرفصل مصوب وزارت علوم در دانشگاه‌ها تدریس می‌شد، گروه بازنگری این رشته سرفصل‌های دروس را تدوین کرد. همچنین با پیگیری‌هایی که انجام شد این سرفصلها برای وزارت علوم ارسال شده و درنهایت توانستیم مصوبه وزارت علوم را نیز دریافت کنیم. در مهرماه سال جاری برای اولین بار رشته مدیریت محیط‌زیست در دانشگاه آزاد با سرفصل‌های مصوب وزارت علوم در مقطع دکتری تدریس می‌شود.»
او افزود: «آخرین مرحله بازنگری دروس به دوسال گذشته برمی‌گردد و تمام اطلاعاتی که در این طرح استفاده شد مربوط به به‌روزترین اطلاعات در آن بازه زمانی است. رشته مدیریت محیط‌زیست در سال‌های گذشته فاقد سرفصل مصوب وزارت علوم بود و سرفصل مصوب داخلی دانشگاه آزاد را داشته است. از این پس رشته مدیریت محیط‌زیست در مقطع دکتری به شکل منحصربه‌فرد در دانشگاه آزاد تدریس می‌شود و در دانشگاه سراسری این رشته را نداریم و این موضوع یکی از نقاط قوت دانشگاه آزاد است که می‌توان به آن اشاره کرد. هر سال تعداد زیادی از دانشجویان برای تحصیل در این رشته در خارج از کشور اقامت می‌گیرند که هزینه اقتصادی زیادی را به کشور تحمیل کرده است.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد واحد تهران شمال با اشاره به روند بازنگری در رشته محیط‌زیست گفت: «در ایجاد سرفصل برای رشته مدیریت محیط‌زیست از ظرفیت اساتید کل کشور در دانشگاه آزاد و خارج از آن استفاده شد. همچنین رشته مدیریت محیط‌زیست تا کارشناسی‌ارشد در دانشگاه‌ها ارائه می‌شد، اما با ایجاد سرفصل برای این رشته در مقطع دکتری می‌توان گفت که دانشگاه‌های ایران نیز هم‌پای دیگر کشورها در رشته مدیریت محیط‌زیست فعال هستند.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی:
30 درصد دروس رشته حقوق بین‌الملل بازنگری شدند
عاطفه امینی‌نیا، عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی و مدیرگروه کشوری حقوق بین‌الملل با اشاره به بازنگری دروس رشته حقوق بین‌الملل بیان کرد: «تقریبا 30 درصد دروس بازنگری شدند که در مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری بوده است. بیشتر بازنگری نیز در مقطع دکتری اتفاق افتاده است.»
او با بیان اینکه بازنگری بیشتر درخصوص منابع و روزآمدی بوده است اظهار کرد: «در این رشته برخی از سرفصل‌های دروس تغییر پیدا کرده اما به‌روزرسانی عناوین درس‌ها تا این لحظه انجام نشده است. در بازنگری دروس باید کارآمدی سرفصلها و دروس نسبت به شرایط و مقتضیات روز جامعه بین‌المللی و جامعه مدنظر گرفته شود.»
او افزود: «کارگروه بازنگری رشته حقوق بین‌الملل نیز تلاش کرد با توجه به مقتضیات جامعه بین‌المللی و کشور سرفصلها را به‌روزرسانی کند تا این رشته بتواند پاسخگوی واقعیت‌های روز جامعه بین‌المللی باشد.»
امینی با اشاره به روند بازنگری و اصلاح دروس رشته حقوق بین‌الملل گفت: «در ابتدا کارگروه حقوق بین‌الملل تشکیل شد که مدیریت این گروه به مدت یک‌سال با من بود. پس از آن در این گروه چند کمیته تاسیس کردیم که یکی از کمیته‌ها مسئولیت بازنگری دروس و سرفصلها را برعهده داشت و متشکل از چند تن از اعضای هیات‌علمی بود. در ابتدا مصوبات سرفصل‌های دروس در سال‌های گذشته را در کمیته بازنگری به بحث و بررسی گذاشته و اتاق فکری تشکیل دادیم. در این زمینه از اساتید خارج از کمیته نیز مشورت گرفتیم که خروجی این فعالیت به‌روزرسانی برخی از سرفصلها و اعمال آن در بخشنامه‌های اخیر است.»
هدف از بازنگری دروس توانمندسازی دانشجویان است
وی ادامه داد: «هدف از بازنگری دروس، توانمندسازی دانشجویان است. دروس در دانشگاه نباید صرفا تئوری‌محور باشد زیرا دانشجو ممکن است بتواند نمره مطلوبی کسب کند اما در عرصه عمل و مهارت ناکارآمد بوده و نمی‌تواند پاسخگوی چالش‌های بین‌المللی باشد، در محاکم قضایی بین‌المللی مدافع باشد و مشکلاتی که ایران در عرصه بین‌المللی مانند حقوق‌بشر، آب، محیط‌زیست و... دارد را برطرف کند. درحال حاضر دانشجو پس از اخذ مدرک دانشگاهی خود، دارای توانمندی‌های یک فارغ‌التحصیل حقوق بین‌الملل نیست.» امینی‌نیا افزود: «برگزاری دوره‌های توانمندسازی برای دانشجویان، ایجاد بخش مهارتی در کنار سرفصلها و طرح‌های دیگری هم مدنظر کمیته بازنگری دروس است که در آینده عملیاتی خواهد شد.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد واحد تهران‌مرکزی با بیان اینکه بازنگری دروس باید به‌عنوان یک پروژه کلان تعریف شود، اظهار کرد: «طرح بازنگری دروس برای آینده مستلزم دعوت از هیات‌های علمی برای همکاری در این پروژه است. همچنین باید فرصتی به این افراد داده شود که در این زمینه بررسی‌های لازم را انجام داده و به‌صورت بنیادی‌تر بازنگری دروس انجام شود.»
دانشیار دانشگاه آزاد واحد تهران‌مرکزی خبر داد
بازنگری 3 گرایش مقطع دکتری علوم اقتصادی
شهریار نصابیان، دانشیار پایه 22 دانشگاه آزاد واحد تهران‌مرکزی با اشاره به بازنگری دروس علوم اقتصادی بیان کرد: «بین گرایشات مختلف دکتری علوم اقتصادی تا الان سه گرایش بازنگری شده است. البته که دست ما در بازنگری باز نیست زیرا درنهایت سرفصلها باید مصوب وزارت علوم شود، وزارت علوم نیز تا 20 الی 30 درصد اجازه اعمال این تغییرات را داده است. در گرایشات توسعه اقتصادی، اقتصاد‌سنجی و اقتصاد بخش عمومی تا جایی که از سمت وزارت علوم مجاز بودیم بازنگری انجام شد که تعدادی از سرفصل‌های دکتری علوم اقتصادی اضافه شده و برخی سرفصلها تغییر پیدا کرده است. در علوم اقتصادی گرایشات زیادی وجود دارد که تمامی این گرایشات در دانشگاه آزاد اسلامی ارائه می‌شود.»
او ادامه داد: «ماموریت بازنگری دروس در گذشته به عهده گروه تخصصی کشوری اقتصاد بود که اینک به دانشکدگان اقتصاد محول شده است. اساتیدی که در گروه دانشکدگان اقتصاد فعال هستند سال‌هاست که در این حوزه فعالیت می‌کنند و در گذشته با حضور در گروه تخصصی کشوری اقتصاد بخشنامه‌های زیادی را مصوب کرده بودند. بنابراین بازنگری دروس رشته‌های علوم اقتصاد در دانشکدگان اقتصاد ادامه می‌یابد.»
نصابیان با اشاره به میزان تناسب تغییرات سرفصلها با مسائل روز گفت: «مسائل روز در زمینه اقتصاد نسبت به سایر حوزه‌ها متفاوت است. زمینه تدریس علوم اقتصاد در رشته‌های مختلف می‌تواند از هر منبعی گرفته شود اما مهم آن است که استاد تا چه اندازه بتواند درحال تدریس به مسائل روز اشاره کند. عنوان‌هایی که درحال حاضر تدریس می‌شود مسائلی نیستند که بگوییم امروز وجود دارند اما 10 سال پیش نبود، هرچند موارد استثنا وجود دارد. برای مثال سرفصل توسعه انسانی در گرایش توسعه اقتصادی از قبل بوده، الان تدریس می‌شود و در آینده نیز ارائه خواهد شد. اما تفاوت اینجاست که توسعه انسانی در هر دوره متناسب با زمان خود و منابع روز تدریس می‌شود.»
همکاری 10 استاد دانشگاه در فرآیند بازنگری دروس اقتصاد
دانشیار دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی با شاره به روند بازنگری‌ها در رشته اقتصاد گفت: « گروه تخصصی کشوری اقتصاد، دارای کمیته‌های تخصصی و متشکل از 10 نفر از اساتید و مدیرگروه بود. در کمیته بازنگری سرفصلها فرهاد غفاری از واحد علوم‌وتحقیقات، آقای زاینده‌رودی از واحد کرمان و زهرا فرشادفر از واحد تهران‌غرب نقش مهمی را ایفا کرده‌اند.»
وی در ادامه اظهار کرد: «اقتصاد یک علم است و دانشجویی که در این رشته تحصیل می‌کند با مسائل روز در کشور، منطقه و جهان مواجه خواهد شد در این بین هر چقدر اساتید با توجه به اطلاعاتی که دارند پاسخگوی مسائل دانشجو باشند، این رشته برای دانشجویان از جذابیت بیشتری برخوردار می‌شود. همچنین قدرت تفکر و آنالیز کردن در دانشجو بیدار خواهد شد. درنهایت اگر نظر افراد در دانشکدگان اقتصاد بر این باشد که دیگر گرایشات علوم اقتصاد نیز بازنگری شود این کار انجام خواهد شد.»
استادیار گروه معماری دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب خبر داد
مشارکت 16 واحد دانشگاه آزاد در بازنگری دروس معماری
هادی قدوسی‌فر، استادیار گروه معماری دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب و دبیر کمیته بازنگری رشته معماری درباره بازنگری سرفصل دروس این رشته توضیح داد: «سرفصل‌های زیادی در رشته معماری داریم که در مقطع کارشناسی باید گفت معماری و معماری داخلی بررسی شده‌اند. با توجه به اینکه ارشد معماری و ارشد معماری داخلی دارای سیلابس‌های جدید هستند، ارشد انرژی و ارشد فناوری با دو گرایش، ارشد مسکن و دکتری معماری و دکتری منظر نیز بازنگری شدند.»
7 سرفصل درسی در رشته معماری بازنگری شدند
قدوسی‌فر با بیان اینکه هفت عنوان و سیلابس درسی در رشته معماری تغییر پیدا کردند، ادامه داد: «از سیلابس‌هایی که دانشگاه آزاد در رشته معماری مجری آن است ما سه سیلابس را بررسی و بازنگری نکردیم. رشته مرمت کارشناسی و ارشد این رشته بازنگری نشدند. کارشناسی‌ارشد رشته بازسازی پس از سانحه نیز از سیلابس‌هایی است که هنوز بازنگری نشده است. با این اوصاف می‌توان گفت بیش از 70 درصد عناوین درسی رشته معماری بازنگری شده‌اند.» او اظهار کرد: «سیلابس ارشد معماری جدید و مربوط به سال 1400 بوده نیاز به بازنگری نداشت. ارشد معماری داخلی نیز از سال گذشته اجرا شده و نیاز به بازنگری نداشت و به جز این رشته‌ها، بقیه سیبلابس‌هایی که دانشگاه آزاد مجری آن است بازنگری شده‌اند. کلا دانشگاه آزاد مجری 12 رشته‌محل در مقاطع مختلف است؛ دو رشته جدید است که نیاز به بازنگری ندارند و از 10 باقی‌مانده، هفت رشته بازنگری شده‌اند.» استادیار گروه معماری دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب در ادامه گفت: «در بازنگری جدید چهار رویکرد در نظر گرفته شده است. حکمی‌سازی، مهارت‌محوری، بومی‌سازی و روزآمدی. در بازنگری انجام‌شده چند گروه از از واحدهای دانشگاه آزاد با ما همکاری کردند، چون بررسی هفت سیلابس زمان زیادی را می‌گیرد. چند جلسه آنلاین برگزار شد و تلاش کردیم تا شیوه و روش بازنگری را در این جلسه به اساتید آموزش دهیم و از آنها بخواهیم در سیلابس‌های مورد نظر این چهار محور را مدنظر داشته باشند. یعنی در همه دروس، هم منابع و هم محتوای درس به این چهار محور توجه شده است.»
قدوسی‌فر در ادامه تصریح کرد: «گروه‌ها را از 16 واحد دانشگاه آزاد تشکیل دادیم و تلاش کردیم تا واحدهای اصلی و بزرگ در این گروه حضور داشته باشند. مدیرگروه‌های رشته معماری در این گروه حاضر بودند و از آنها درخواست کردیم اعضا معرفی کرده و گروه‌هایی را در این زمینه تشکیل دادیم. پس از تشکیل گروه جلسه آنلاین برای آنها برگزار شده و روش بازنگری به آنها توضیح داده شد تا بدانند چطور بازنگری کرده و چه مواردی مدنظر است. همچنین به آنها گفته شد در چه بخش‌هایی ورود پیدا کنند. به آنها زمانی را داده و در این بازه زمانی اعضای کار گروه‌ها بازنگری را انجام دادند. پس از آن بازنگری‌ها در جلسه‌ای با حضور مدیر برنامه‌ریزی درسی و بازنگری دروس سازمان مرکزی و اساتید تخصصی مورد بررسی جهت تایید نهایی قرار گرفت.»
بازنگری‌ها برای یک سرفصل در فواصل 5ساله صورت گیرد
او در پاسخ به این سوال که بازنگری بعدی چه زمانی نیاز است انجام شود، گفت: «ما سه سیلابس داریم که بازنگری نشدند. در درجه اول می‌خواهیم این سه سیلابس بازنگری شوند و با سازمان مرکزی نیز در این خصوص رایزنی کرده‌ایم. رشته بازسازی پس از سانحه اولویت اول‌مان برای بازنگری است. علاوه‌براین بهتر است بازنگری‌ها برای یک سرفصل در فواصل پنج ساله صورت گیرد.»
استادیار گروه معماری دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب خاطرنشان کرد: «من فکر می‌کنم در بازبینی نسبت به مقطع تحصیلی باید چند نکته را مد نظر قرار داد. در مقطع کارشناسی باید نگاه مهارت‌محور بسیار قوی باشد. برخی اوقات در دانشگاه‌های ما به صورت دقیق به مفهوم مهارت‌محوری توجه نشده است و بسیاری از استادان به این نکته توجه ندارند. در هر رشته‌‌ای مهارت‌هایی وجود دارد که اگر دانشجو بخواهد به بازار کار مراجعه کند و اگر آن مهارت‌ها را دشته باشد جذب بازار کار می‌شود. بنابراین اگر می‌خواهیم در مقطع کارشناسی دانشجو وارد بازار کار شوند باید مهارت‌هایی که بازار کار به آن نیاز دارند شناخته شود و در مرحله دوم به این موضوع در تدوین سیلابس و پرورش دانشجو توجه شود. درخصوص سیلابس‌های کارشناسی‌ارشد و دکتری، با توجه به اهمیت پژوهش در مقاطع، بعد روزآمد‌سازی و پرورش تفکر مساله‌محور برای دانشجو حائز اهمیت است تا بتواند با تشخیص مسائل و مشکلات کشور، پژوهش‌ها و نوآوری‌هایی جهت حل آنها ارائه دهد.»
