توسعه پژوهش از منظر جغرافیا

ندا اظهری، مترجم: انتشار مقاله تنها به یک دانشگاه و محقق محدود نمی‌شود بلکه آموزش عالی کشورهای مختلف، راه‌های متفاوتی را انتخاب می‌کنند تا بتوانند در سایه آن آمار مقالات خود را افزایش دهند. بسیاری از این مقالات با همکاری محققان یک دانشگاه یا چند دانشگاه از یک کشور انجام می‌شود و گاهی نیز این همکاری‌ها از بعد منطقه فراتر رفته و مشارکت‌ها جنبه بین‌المللی به خود می‌گیرند که همین امر می‌تواند کیفیت پژوهش‌ها و مقالات منتشرشده را نیز افزایش دهند. پایگاه Clarivate گزارشی را پیرامون توزیع پژوهش و بودجه‌های آن، خروجی و دستاوردهایش در کشورهای مختلف و به‌ویژه انگلیس منتشر کرده است. در انگلیس، با کلی‌تر شدن فعالیت‌های اقتصادی، ظرفیت پژوهش در مناطق اطراف لندن متمرکز شده است. ابتکارات سیاسی به دنبال تغییر این عدم تعادل که بر ظرفیت نوآوری تاثیر می‌گذارد، به‌عنوان بخشی از رشد اقتصادی است. تجربه کشورهای دیگر هم به چالش مشترکی اشاره می‌کند که اقتصادهای صنعتی‌سازی‌شده در پرداختن به مشکلات عدم تطابق بین توزیع جمعیت و محرک‌های اقتصادی در یک محیط فراصنعتی با آن مواجه می‌شوند. آلمان پس از اتحاد دوباره، مبالغ هنگفتی را برای تقویت اقتصاد مناطق شرقی سرمایه‌گذاری کرده است. این امر منجر به ظهور مراکز جدید در تعالی پژوهشی شده اما تنها یک تغییر کلی و محدود در ارتقای ظرفیت پژوهشی بین مناطق محسوب می‌شود. همچنین آمریکا نیز یک برنامه درازمدت چند دهه‌ای را برای سرمایه‌گذاری پژوهشی (EPSCoR) در نظر داشته که کشورهایی را مورد هدف قرار داده است که از لحاظ تاریخی کمترین موفقیت را در دریافت کمک‌هزینه‌های پژوهشی داشته‌اند. این امر میانگین تاثیر پژوهشی در این زمینه‌ها را افزایش داده اما بهبود قابل توجهی در ظرفیت ایجاد نکرده است.
چشم‌انداز پژوهشی از اهمیت بالایی برخوردار است. سرمایه‌گذاری عمومی در پایگاه تحقیقاتی به واسطه آموزش افراد واجد شرایط، توسعه ظرفیت دانش و ارائه نوآوری، زیربنای ایجاد ثروت و کیفیت زندگی به شمار می‌رود. موضوعی که در این میان مطرح می‌شود این است که سرمایه‌گذاری پژوهشی تا چه اندازه می‌تواند به چشم‌انداز اقتصادی عادلانه‌تر کمک کند. گزارش کمیته پژوهش در سال 1997 نشان داد که نقش پایگاه‌های پژوهشی صرفا به‌منظور ایجاد ثروت در سطح ملی محفوظ نمانده، بلکه برای پیشبرد کمک‌های موسسات فردی به مناطق و محلات نیز ایجاد شده‌اند. به عبارتی، آموزش عالی قطب مهمی در اقتصاد منطقه‌ای به شمار می‌رود که به‌عنوان یک منبع درآمدی و اشتغالزایی، در کمک به زندگی فرهنگی و در حمایت از توسعه اقتصادی منطقه‌ای و محلی محسوب می‌شود. گزارش سال 2022 از کمیسیونی به رهبری نخست‌وزیر سابق انگلیس، این‌گونه استدلال می‌کند که بین مشکلات قانون اساسی و اقتصادی، مانند راکد بودن بهره‌وری و نابرابری بالای منطقه‌ای، ارتباط وجود دارد. درحالی‌که چنین سوالاتی اغلب به‌طور جداگانه مطرح می‌شوند، گزارش‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از مشکلات اقتصادی و دموکراتیک انگلیس را می‌توان با تمرکز پاسخ داد. پژوهش در انگلیس از نظر تاریخی در اطراف لندن و جنوب شرق انگلیس متمرکز شده است. پژوهش‌های آموزش عالی زیربنای اقتصاد دانشی به‌عنوان محیطی برای آموزش افراد ماهر با توانایی مدیریت اطلاعات است. تنوع ناخواسته در توزیع فعالیت‌های پژوهشی، پتانسیل نوآوری، توسعه و شکوفایی آینده را به خطر می‌اندازد. این موضوع نه‌تنها برای ملت‌ها بلکه برای مناطق و شهرها نیز حائز اهمیت است. نتیجه جغرافیایی جوایز کمک مالی، بازتابی از گسترش ناعادلانه ظرفیت پژوهشی، پتانسیل پژوهشی و سرمایه دانشی است. وزارت علوم، نوآوری و فناوری (DSIT) معتقد است که بودجه علمی باید برای تسهیل اهداف سیاست اجتماعی- اقتصادی مورد استفاده قرار گیرد. سرمایه‌گذاری پژوهشی که ترویج و حفظ تعالی جهانی را برعهده دارد، امری ضروری برای رقابت دانشی به شمار می‌رود.
بودجه علمی تنها راه توسعه اقتصادی نیست
با در نظر گرفتن سرمایه‌گذاری در آلمان و آمریکا، باید گفت که آلمان با چالش ایجاد توازن مجدد شرق و غرب برای ایجاد تثبیت پسااتحاد دموکراسی روبه‌رو بوده است. آمریکا طرح ایجاد شده برای ترغیب پژوهش‌های رقابتی را در ایالت‌هایی با سطوح پایین‌تر ظرفیت پژوهشی، اجرایی می‌کند. رسیدگی به نابرابری‌های پژوهشی در آمریکا مستلزم اختصاص بودجه‌های درازمدت پایدار و قابل توجهی است. در آلمان دستیابی به قدرت کافی، ممکن است مستلزم تخصیص مبالغ هنگفتی باشد. درنتیجه، آنچه به دست می‌آید این است که بودجه علمی برای دستیابی به پیشرفت و توسعه اقتصادی بدون سرمایه‌گذاری گسترده‌تر اقتصادی و ابزار مناسب برای چنین هدف سیاسی کافی نیست. داده‌های OECD (سازمان توسعه و همکاری اقتصادی) نشان می‌دهد که یک عدم تعادل اقتصادی منطقه‌ای و استثنایی در انگلیس در مقایسه با آمریکا، آلمان و هلند وجود دارد. باوجود نابرابری‌های منطقه‌ای که به‌طور مداوم با فعالیت‌های پژوهشی انگلیس همسو است، میانگین عملکرد پژوهشی آکادمیک مناطق (GPA) که از طریق داده‌های استنادی نمایه شده و نیز میانگین نمره اعطا شده در چهارچوب تعالی پژوهشی (REF2021)، شباهت زیادی به یکدیگر دارند. مجموعه‌ای از تحلیل‌های جدید نه براساس تجمعات منطقه‌ای بلکه براساس فاصله خطی از مرکز لندن ارائه می‌شود. این موارد تمرکز پژوهشی از بخش‌های مختلف منطقه‌ای را تغییر داده و مشخص می‌کند که اگرچه در سراسر کشور بین تولید ناخالص داخلی و فعالیت‌های پژوهشی همبستگی وجود دارد، ظرفیت پژوهشی فراگیر نیست بلکه مطابق با مشاهداتی که روی تاثیر اقتصادی شهرها وجود دارد، در یک مکان نسبتا کوچک متمرکز است. سرمایه‌گذاری انگلیس نه به اندازه سرمایه‌گذاری در آلمان و نه به اندازه سرمایه‌گذاری در آمریکاست. در این کشور بودجه علمی، بخشی حاشیه‌ای از سرمایه‌گذاری دولتی محسوب می‌شود که هدف اولیه آن حمایت از طرح تعالی پژوهشی است. باوجوداین، دولت‌های بعدی طی دهه‌های متمادی، دریافته‌اند که خود را درگیر شیوه‌های ابتکاری کوتاه‌مدت نکنند. درحالی‌که این اصلاحات تاثیر ملی قابل توجهی به دنبال ندارد، از هدف اساسی منحرف می‌شود. علاوه‌براین، این اصلاحات ارتباط اصلی خود را با آموزش در محیطی مبتنی‌بر دانش از دست می‌دهند.

برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.