آیا «میم‌ها» نظام ضرب‌المثل را متحول کرده‌اند؟

محبت یاری: ایران فرهنگ ادبیاتی غنی‌ای دارد که در آن اشعار و عبارت‌های بسیاری به عنوان ضرب‌المثل استفاده می‌شوند. این عبارت‌ها ساختاری جمله‌مانند دارند که غیر مستقیم معنایی را به مخاطب می‌رساند. وجه اشتراک «میم‌ها» با ضرب‌المثل‌ها در همین انتقال معنا نهفته است. گاهی استفاده کردن از ضرب‌المثل‌ها سخن گوینده را در نظر مخاطب ارزنده‌تر می‌کند و به حرف عمق بیشتری می‌دهد. البته لازمه‌ی درک معنای آن ضرب‌المثل داشتن فرهنگ مشترک بین استفاده‌کنندگان آن است. فرهنگی که به واسطه آن معانی قراردادی را یاد می‌گیریم و نسل به نسل آن را انتقال می‌دهیم. کاری که وقتی میم‌ها را به اشتراک می‌گذاریم هم انجام می‌دهیم. میم‌ها یک قابلیت خاص دارند که آن‌ها را از ضرب‌المثل جدا کرده است. آن‌ها همزمان سمعی و بصری هستند. شاید دلیل محبوبیت آن‌ها در درفضای مجازی هم همین ویژگی باشد. میم‌ها حواس بیشتری از مخاطب را درگیر می‌کنند چون آن‌ها را در قالب عکس یا ویدیو می‌بینیم. کارکردی که ضرب‌المثل‌ها کمتر از آن برخوردارند. آن‌ها فاخر و عمیق هستند اما مانند میم‌ها نمی‌تواند چشم‌ها را درگیر کنند. بلکه فقط باید به گوشمان بخورند تا برای ما آشنا باشند و بتوانیم معنای آن را دریابیم. میم‌ها به واسطه نشانه‌شناسی درک و پردازش می‌شوند. این واحد‌های معنایی خود تکثیر‌اند درست مانند ویروس‌ها. آنها با ذهن‌ها سروکار دارند یا بهتر است بگوییم مفاهیم بین ذهنی‌اند از این نظر که به واسطه آن‌ها فرهنگ، نماد یا رفتاری از ذهنی به ذهن دیگر منتقل می‌شود. هرچند ضرب‌المثل‌ها هم همین کاربرد را دارند اما فرم آن‌ها با میم فرق دارد. میم ها سهل‌الوصول هستند. آن‌ها با یک شیب تند وایرال می‌شوند و سپس از یادها میروند. می‌توان آن‌ها را مفاهیمی بسیار سیال دانست. برعکس ضرب‌المثل‌ها که دیرپا و ماندگارند. بستر شکل‌گیری وانتقال میم‌ها، فضای مجازی است. همین فضای مجازی جبرا میم‌ها را سیال و زودگذر کرده است. چون این بستر بیشتر کاربردی سرگرم‌کننده دارد و کم‌تر می‌توان در آن به دنبال محتوای فاخر گشت. این در حالی است که ضرب المثل‌ها تکه‌هایی جداشده از یک بیت یا یک عبارت مشهوراند که داستانی را روایت می‌کنند. و غنای آن‌ها با گذر زمان بیشتر می‌شود. میم‌ها بازتولید سریعی دارند. امروز یک میم دست به دست میشود و فردا دیگر خبری از آن نیست. ما زمانی متوجه میزان درآمیختگی نحوه ارتباط‌گیریمان با دیگری به وسیله میم‌ها می‌شویم که برای رساندن یک پیام خاص برای دوستان یا آشنایانمان «میم» ارسال می‌کنیم. و زمانی ارتباطمان کامل می‌شوند و معنا را منتقل‌شده تلقی می‌کنیم که فرستنده بتواند میم را تفسیر کند یا به آن واکنش نشان دهد. ما روزانه میم‌های زیادی دریافت می‌کنیم و یا میفرستیم. ما معنایی که آن‌ها می‌خواهند انتقال دهند را ادراک می‌کنیم. بنابراین درآمیختگی زندگی ما در وجه فراغت یا سرگرمی آن با میم، پیوندی عمیق دارد. انباشت اطلاعات و محتوا در فضای مجازی روند مشهورشدن و از یاد رفتنِ پر سرعت را برای میم‌ها ایجاد کرده است. این همان چیزی است که میم‌ها را سطحی می‌کند و نمی‌گذارد آن‌ها فاخر یا اصیل باشند درست برعکس ضرب‌المثل‌ها. در هر حال میم‌ها با زندگی امروز تطابق زیادی دارند شاید تا به حال از این منظر به میم‌ها نیاندیشیده باشید ولی می‌توان آن‌ها را ضرب‌المثل‌هایی نوپدید دانست.