حرکت آموزش عالی چین به سمت کیفی‌گرایی

ندا اظهری، مترجم:چینی‌ها یکی از بزرگ‌ترین سیستم‌های آموزش عالی را در دنیا دارند به‌طوری که دانشگاه‌ها و کالج‌ها در این کشور بیشترین تعداد دانشجویان کارشناسی را در دنیا در خود جای داده‌اند و بیش از 30 میلیون دانشجو در کالج‌های این کشور مشغول تحصیل هستند. اما دولت این کشور چند سالی است که در مسیر ایجاد تحول سیستم آموزش عالی را در پیش گرفته و تا امروز هم تمام سیاست‌های دولت مثبت از آب درآمده و چین در سال‌های اخیر توانست به‌عنوان برترین کشور دنیا از نظر تولید علم، جایگزین آمریکا شود که تا سال‌ها خود را ابرقدرت جهان در تولید علم می‌دانست. سرانجام این اقتدار شکست و چینی‌ها توانستند توانمندی خود را به منصه ظهور بگذارند. همه‌گیری کرونا همان‌طور که بیشتر کشورها را تحت تاثیر خود قرار داد، چینی‌ها هم از آن مستثنی نبودند و وضعیت اقتصادی این کشور را دچار رکود کرد به‌طوری که باعث تعطیلی برخی طرح‌ها و پروژه‌هایی شد که با جدیت آغاز شده بود اما نیمه‌کاره رها شد. 

  توسعه مراکز فعلی‌ به جای دانشگاه‌سازی
دولت چین از چند سال پیش تاکنون طبق سیاست‌هایی که در راستای توسعه آموزش عالی اتخاذ کرده بود تصمیم گرفت تعداد دانشگاه‌های خود را افزایش دهد و از این رو شروع به ساخت‌وساز بناهای جدید برای دانشگاه‌ها کرد. اما با همه‌گیری کرونا و رکود اقتصادی حاکم بر این کشور مانند بسیاری از کشورهای دیگر، چند استان چین از لغو طرح‌های احداث دانشگاه‌های جدید خبر داده و حتی ممکن است طرح‌های توسعه دانشگاه‌ها و کالج‌های فعلی حاضر در چین را نیز متوقف کنند. اما به‌طورکلی، استراتژی‌ها تغییر پیدا کرده و هدف‌گذاری‌ها به سمت توسعه بیشتر دانشگاه‌های فعلی در این کشور تغییر یافته است. بعد از طرح توسعه تعداد دانشگاه‌ها که سال‌هاست در چین انجام شده دولت این کشور بر روی کیفیت آموزش عالی به جای کمیت متمرکز شده است. وزیر آموزش عالی پکن درحالی‌که هنوز هم گسترش دانشگاه‌های برتر خود طبق طرح «توسعه دانشگاه‌های چین در سطح کلاس جهانی» تا سال 2050 را در دستور کار دارد، پس از سال‌ها به استان‌های این کشور دستور داده است که پروژه‌های ساختمانی آموزش عالی را متوقف کنند. هدف از این طرح ایجاد دانشگاه‌های جدید در سطح کلاس جهانی است. اسناد دولتی به بهبود کیفیت آموزش عالی و نیاز به بهبود وضعیت مالی منطقه‌ای اشاره می‌کنند که به‌شدت تحت تاثیر قرنطینه‌های دوران کرونا و مخارج ناشی از انجام تست‌های کرونا و سایر اقدامات ضدکرونایی است که در ماه دسامبر به دلیل توسعه آهسته‌ای که در این بخش اتفاق افتاده بود، به پایان رسید. 

  تمرکز بر بهینه‌سازی پردیس‌های موجود 
یکی از نگرانی‌ها و دلایلی که برای توقف طرح‌های ساخت‌وساز دانشگاه‌ها در چین مطرح شده، بدهی مقامات محلی است. ساخت‌وساز در این کشور وضعیت بحرانی و بغرنجی دارد و دولت‌های محلی وضعیت مالی مساعدی ندارند. یکی از استادان مهندسی شهری در یکی از دانشگاه‌ها در استان گوآندونگ چین اجرای برخی پروژه‌ها مانند ساخت پردیس‌های دانشگاهی را در سال‌های اخیر که دولت‌های محلی از نظر نقدینگی وضعیت مطلوبی ندارند، غیرکاربردی دانست و تاکید کرد که واقعا احداث بسیاری از این پردیس‌ها و دانشگاه‌ها لزومی ندارد و نبودن آنها مشکلی در کشور ایجاد نمی‌کند. به عبارتی، تصمیم‌گیری برای توقف ساخت دانشگاه‌ها از آنجایی گرفته شده که مقوله ساخت‌وساز در چین دچار بحران شده و دولت‌های محلی از نظر بودجه و نقدینگی چالش شدیدی را پشت‌سر گذاشته‌اند. 
در اوایل جولای 2021، وزیر آموزش عالی چین در خلال چهاردهمین دوره طرح 5 ساله (2025- 2021) به اسنادی پیرامون آموزش عالی اشاره کرد که بر تنظیم گسترش شمار موسسات آموزشی و تمرکز بر بهینه‌سازی پردیس‌های موجود تاکید دارد. برخی از این مناطق درصورت بالا بودن کیفیت و دارا بودن ویژگی‌های برتر، مجوز راه‌اندازی و احداث دانشگاه‌ها و کالج‌های مقطع کارشناسی را کسب کرده‌اند. سال گذشته شماری از استان‌های چین اعلام کردند که سیاست‌های خود را در راستای کاهش مقیاس احداث موسسات آموزشی قرار داده‌اند. 23 دسامبر 2022 بود که «هیلونگجیانگ» شمالی‌ترین استان چین اسنادی را برای پیشبرد طرح توسعه 5 ساله آموزش عالی مطرح کرد که طی آن خبری از احداث کالج‌ها و دانشگاه‌های معمولی نبود. 

  کاهش جمعیت عامل ثانویه توقف پروژه
به گزارش universityworldnews، استان «هیلونگجیانگ» بیشترین میزان کاهش جمعیت را در این کشور به خود اختصاص داده است. البته تنها دانشجویان شامل این کاهش جمعیت نمی‌شوند و این استان نیز وضعیت مالی خیلی محدودی در اختیار دارد؛ با وجود این  از آنجایی که این کاهش جمعیت هنوز در تمام دانشگاه‌های چین به‌طور محسوس احساس نشده، سایر استان‌ها نیز دلایل مختلفی را برای توقف پروژه ساخت‌وساز دانشگاه‌ها عنوان کرده‌اند. اداره ملی علوم چین در ژانویه 2022 اعلام کرد که این کشور اولین باری است که از سال 1960 میلادی تاکنون چنین کاهش جمعیتی را تجربه می‌کند به‌طوری‌که شمار مرگ‌ومیر بالاتر و شمار تولد نوزادان بالاتر می‌رود. طبق جدیدترین آمار ارائه‌شده، جمعیت چین با افت 850 هزار نفری در سال 2022، به رقمی بالغ بر یک میلیارد و 410 میلیون نفر رسید. با وجود این متخصصان متذکر شده‌اند که توقف ساخت‌وساز دانشگاه‌ها تازه اول راه است و با این کار نمی‌توان پروژه تحول و اصلاح آموزش عالی چین را زیر سوال برد به‌طوری که هنوز تقاضا برای ادامه روند 18 ساله تحول شامل گسترش آموزش دانشجویان مقطع کارشناسی‌ارشد بالاست. 
درحالی‌که گمانه‌زنی‌ها حکایت از کاهش جمعیت چین در سال‌های اخیر دارد، اما هنوز برای گروه‌های سنی دانشجویانی که در مقطع کارشناسی‌ارشد تحصیل می‌کنند، این روند کاهشی اتفاق نیفتاده است. ثبت‌نام دانشگاهی در کوتاه‌مدت رو به افزایش خواهد بود و کارشناسان معتقدند که کاهش جمعیت یکی از عوامل ثانویه‌ای است که می‌تواند در روند توقف ساخت دانشگاه‌ها نقش داشته باشد. گرایش بالایی که برای تحصیل در آموزش عالی چین وجود دارد به این معناست که شمار داوطلبان ورودی به دانشگاه‌ها و کالج‌ها در سال‌های آتی رو به افزایش خواهد بود. آنها در ادامه نکاتی که اشاره کرده‌اند، به موضوع کره‌جنوبی پرداخته‌اند که شمار جوانان این کشور درحال کاهش است اما رقابت دانشجویان برای ورود به دانشگاه‌هایی با جایگاه اجتماعی بالا بیشتر از عوامل دیگر به چشم می‌خورد. درواقع کره‌جنوبی نقطه اشباع برای آموزش عالی به شمار می‌رود اما چین هنوز هم راه برای رفتن دارد و می‌توان شرایط را برای حضور بیشتر دانشجویان در دانشگاه‌های این کشور فراهم کرد. این مورد درحالی مطرح شده است که نسبت ناخالص ثبت‌نام دانشجویان به سهم جوانان حاضر در آموزش عالی هنوز هم درحال رشد است. با وجود این زمانی که تقاضا برای ورود به دانشگاه‌ها کمتر می‌شود این امر اجتناب‌ناپذیر است که کالج‌ها و دانشگاه‌هایی که وضعیت رقابتی و شهرت بالایی در میان سایر دانشگاه ندارند، از گردونه رقابت کنار می‌روند. 
طبق گزارش‌های ارائه‌شده، نسبت ناخالص ثبت‌نام دانشجویان در دانشگاه‌های چین در سال 2021 حدود 57.8درصد بوده که نسبت به 54.4 درصد در سال 2020 رشد داشته درحالی‌که این رقم در سال 2012 حدود 30 درصد بوده است. با وجود این، بهبود وضعیت آموزش روستایی و تقاضای بالا برای ادامه آموزش به این معناست که این نسبت می‌تواند تا مازاد 70 درصد سطح کشورهای توسعه‌یافته به‌رغم کاهش نرخ تولد افزایش یابد. طبق گزارش وزارت آموزش عالی چین، بیش از 44 میلیون و 300 هزار دانشجو در سال 2022 در کل موسسات آموزش عالی چین تحصیل می‌کردند و این کشور درحال حاضر بزرگ‌ترین سیستم آموزش عالی دنیا را در اختیار دارد.

  ساخت‌وساز به‌شرط نیاز صنعت
سایر استان‌های چین که کنترل‌های سختگیرانه‌ای بر پژوهش‌های جدید آموزش عالی دارند، شامل استان گوانگدونگ به استثنای بخش جنوبی، هنگ‌کنگ و ماکائو که از نظر فناوری رشد بسیار بالایی داشته‌اند، طرح‌های رو به رشدی برای توسعه پردیس‌های جدید به‌منظور تقویت فرآیند نوآوری این کشور ارائه داده‌اند. گزارش‌های‌ رسیده از استان‌های مختلف چین حاکی است که سایر استان‌ها پیشبرد پروژه‌های ساخت‌وساز دانشگاه‌ها را کاهش داده و تنها تعداد معدودی از این پروژه‌ها تداوم پیدا خواهند کرد. این درحالی است که ساخت کالج‌ها و دانشگاه‌های جدیدی را که هنوز ساخت آنها آغاز نشده، ممنوع کرده‌اند. این اقدام شامل استان‌هایی چون شانشی، شاندونگ و حنان است. متخصصان و کارشناسان عنوان کرده‌اند که استان حنان از مدت‌ها پیش با چالش کیفیت دانشگاه‌ها دست به گریبان است. در این میان استان شاندونگ تنها به تعداد معدودی از دانشگاه‌ها و کالج‌های عمومی با کیفیت بالا و متمایز که نیاز به توسعه فوری داشته و نیازهای صنایع بزرگ استان را برآورده می‌کنند، اجازه ساخت‌وساز می‌دهد. مابقی استان‌های چین هم بسته به نیاز صنعت، اجازه ساخت‌وساز به دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی می‌دهند. 

  تاثیر کاهش رشد اقتصادی بر پروژه ساخت دانشگاه‌ها
کنترل کیفیت و موضوع اقتصادی جزء مهم‌ترین فاکتورهایی است که در کاهش سرعت گسترش یا حتی تعطیلی دانشگاه‌های جدید نقش دارند. آموزش عالی چین همیشه با یک فرآیند توسعه چرخه‌ای مواجه بوده است. این فرآیند درواقع دوره‌ای از رشد سریع‌تر به‌دنبال دوره تثبیت را شامل می‌شود. توسعه آموزش عالی چین بین سال‌های 1999 تا 2010 با سریع‌ترین سرعت پیش رفت و در این دوران بود که بیش از هر زمان دیگری آموزش عالی چین مورد توجه دنیا قرار گرفت و این رشد و مقبولیت و شهرت در سال 2010 به اوج خود رسید اما از آن سال به بعد آموزش عالی چین به‌دلیل بدهی‌های سنگینی که شهرداری‌ها و مقامات استانی به‌دنبال توسعه و ساخت‌وسازها متحمل شدند، دچار رکود شد. 
سال‌ها پیش از شیوع همه‌گیری، دوران گسترش ساخت‌وساز دانشگاه‌ها مطرح بود و تعداد دانشگاه‌های چین حدود 10 سال پیش از همه‌گیری به 400 دانشگاه افزایش یافت، بنابراین کارشناسان توصیه کرده‌اند که حالا بعد از گذشته این برهه زمانی زمان تثبیت فرا رسیده و آموزش عالی این کشور باید تمرکز خود را به‌جای افزایش تعداد دانشگاه‌ها، روی کنترل و بالا بردن کیفیت آنها بگذارد. رقابت فناورانه و تجاری بین آمریکا و چین بعد از جدایی این دو کشور به‌دنبال سال‌ها روابط قوی تجاری و همکاری‌های پژوهشی که با هم داشتند، عامل دیگری است که در پس‌زمینه بالا بردن کیفیت دانشگاه‌های این کشور نقش دارد. چین درحال‌حاضر به ظرفیت‌های خود برای بالا بردن شمار استعدادهای نسل آینده برای توسعه کشور تکیه دارد و به این باور رسیده است که برای رقابت طولانی مدت با آمریکا باید روی ایجاد فضای رقابتی بین استعدادها و گسترش جذب استعدادها تمرکز کند، بنابراین درحال‌حاضر کنترل کیفیت در اولویت قرار دارد. به‌عنوان مثال، صنعت چین از کیفیت فارغ‌التحصیلان خود رضایت ندارد و تلاش می‌کند بتواند با اصلاحاتی که درپیش‌ بگیرد وضعیت این قشر از جامعه را بهبود بخشد. باوجود تمام نقدهایی که نسبت به افزایش ساخت‌وساز دانشگاه در چین مطرح‌شده، برخی کارشناسان توقف این ساخت‌وسازها را موقتی می‌دانند و به‌رغم اینکه دولت فراخوان تثبیت طرح را اعلام کرده اما هنوز برخی استان‌ها به ساخت‌وساز ادامه می‌دهند. در این میان موضوعات دیگری هم مطرح می‌شوند که منجر به کاهش احداث دانشگاه‌ها می‌شود. کاهش 3 درصدی رشد اقتصادی در سال 2022 بعد از رشد 8 تا 10 درصدی که سال‌ها پیش دولت چین شاهد آن بود، از موثرترین عوامل در کاهش فرآیند ساخت دانشگاه‌ها عنوان شده است. این کاهش رشد در برخی استان‌ها چشمگیرتر است. در استان گوانگدونگ، رشد GDP نزدیک به 5 درصد عنوان شده است. 

  ادامه پروژه‌های مشترک ساخت دانشگاه
اسنادی که از استان حنان در دست است، نشان می‌دهد به‌رغم مهلتی که برای ساخت دانشگاه‌های جدید در این استان عنوان شده، ساخت دانشگاه Luoyang-Ural به‌عنوان یک دانشگاه در سطح کلاس جهانی سرعت بیشتری خواهد گرفت. این پروژه در شهر Luoyang یک پردیس مشترک بین دانشگاه فدرال Ural روسیه و دانشگاه علم و فناوری حنان بوده و انتظار می‌رود در سال 2027 افتتاح شود. دولت مردمی شهر Luoyang آمادگی خود را برای همکاری برای ساخت دانشگاه مشترک با چهار ساختمان جدید شامل 58 آزمایشگاه، 64 کلاس درس، 30 فضای آموزشی، پژوهشی و اداری و نیز چهار سالن کنفرانس با 116 ظرفیت اعلام کرده است. در فاز دوم پروژه، زمینی به مساحت 60 هکتار به ساخت پردیس‌های جدیدی اختصاص یافته است. از دیگر پروژه‌های مشترک استان حنان می‌توان به ساخت مشترک دانشگاه‌های بین‌المللی شامل پردیس 55 هکتاری موسسه مهندسی قدرت موسکو در استان حنان اشاره کرد.