دستگاه دیپلماسی و خطاهای مکرر زبانی

مهدی خانعلی زاده، پژوهشگر روابط بین‌الملل:«پهپادهای هوشمند ایرانی به کابوس این روزهای ما تبدیل شده‌اند»؛ این عبارتی است که ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین در ماه‌های اخیر به‌دفعات بیان کرده و مدعی شده که ارتش روسیه با استفاده از تجهیزات نظامی ساخت کشورمان، مواضع نیروهای نظامی در این کشور را مورد هدف قرار داده است؛ ادعایی که به‌نظر می‌رسد در ادامه‌ تلاش‌های زلنسکی برای دریافت کمک‌های مالی– تسلیحاتی از غرب باشد.
بااین‌حال و فارغ از ادعاهای ضدایرانی مقامات غربی، مساله‌ای که در ماه‌های اخیر به روندی آزاردهنده تبدیل شده و نشان از ضعف جدی در حوزه‌ دیپلماسی کشورمان است، سخنان نفر اول دستگاه سیاست خارجی– یعنی حسین امیرعبداللهیان– درباره‌ این مساله است. آقای وزیر از ابتدای طرح این اتهام از سوی طرف غربی، به‌صورت مکرر و در مواضع رسمی- که حتی با اظهارات سخنگوی وزارت خارجه و نماینده ایران در سازمان ملل در هفته‌های اخیر هم در تضاد و تناقض بود- اعلام می‌کرد که چنین موضوعی از اساس دروغ و غیرواقعی است اما ناگهان و در یک چرخش غیرمنتظره، روز گذشته به خبرنگاران گفت ایران تعدادی پهپاد را قبل از جنگ در اختیار روسیه گذاشته است؛ سخنانی که به‌سرعت تبدیل به خبر فوری رسانه‌های جهانی شد و با تیتر «اعتراف ایران به مشارکت در جنگ اوکراین» بازنشر پیدا کرد.
  باید گفت که نه برخی مواضع پیشین جناب وزیر تناسبی با شأن و جایگاه دستگاه دیپلماسی ایران داشت و نه موضع جدید ایشان می‌تواند یک رویکرد صحیح دیپلماتیک در حوزه تامین منافع ملی باشد.
 در همان روزهای نخستین طرح ادعاهای ضدایرانی، بسیاری از کارشناسان اعلام کردند که امیرعبداللهیان باید به‌جای رد کامل این مساله و قرار دادن ایران در جایگاه یک متهم که باید بی‌گناهی خود را اثبات کند– و متاسفانه با تلاش برای حضور در جلسه‌ کارشناسی با طرف اوکراینی برای تاکید بر این موضوع همراه شد– ادبیات و رسوم دیپلماتیک را درپیش بگیرد و مساله را به‌سمت بازار جهانی اسلحه ببرد؛ جایی که سال‌هاست به باشگاه قدرت‌های بزرگ تبدیل شده و اساسا یکی از مسیرهای تامین منافع ملی قدرت‌های بزرگ، حضور جدی در عرصه‌ تولید و فروش تسلیحات پیشرفته نظامی متعارف بوده است. انحصار این باشگاه اما حالا و با حضور یک کشور تازه‌نفس و متکی بر دانش دفاعی روز، شکسته است. ایران در سال‌های اخیر و با ایستادن بر شانه‌ غول‌هایی مانند شهید طهرانی‌مقدم، تبدیل به یکی از کشورهای موفق و برتر جهان در حوزه‌ فناوری دفاعی شده است.
در همین راستا و به‌دلیل مزایای مختلف– ازجمله کیفیت بالا و قیمت مناسب- کشورهای زیادی خواهان خرید تسلیحات دفاعی از ایران هستند و در این زمینه، تهران درحال تبدیل به یکی از قدرت‌های بزرگ و تاثیرگذار بر معادلات نظام بین‌الملل است. انعقاد قراردادهای دوجانبه‌ و چندجانبه دفاعی– نظامی در سال‌های اخیر هم یکی از مسیرهای اصلی رقابت ایران در بازار جهانی اسلحه بوده است.
بر همین اساس، جناب وزیر باید تاکید می‌کرد که اگرچه سروصدای رسانه‌ای اخیر درباره‌ استفاده‌ روسیه از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین، بهانه‌ای برای فرار از وضعیت شکست جبهه غربی در این جنگ است و بارها نیز ازسوی مقامات ارشد کشورمان و کشور روسیه تکذیب شده اما حضور جدی و تاثیرگذار جمهوری اسلامی ایران در بازار جهانی اسلحه– مثل هر قدرت بزرگ دیگری- چیزی نیست که غربی‌ها بتوانند با عملیات روانی آن را مخدوش کنند.
درواقع ایران خیلی‌وقت است که دیگر صرفا یک قدرت منطقه‌ای نیست و کنش‌هایی تاثیرگذار در سطح جهانی و نظام بین‌الملل دارد اما امیرعبداللهیان با موضع غیردقیق و غیردیپلماتیک خود ترجیح داد تا ابتدا کشورمان در جایگاه متهم باشد و حالا نیز با موضع عجیب و غیرمنطقی جدید خود، ایران را به یک مجرم و شریک جنگ در ماجرای تهاجم نظامی روسیه به اوکراین تبدیل کند.
البته این نخستین‌بار نیست که جناب وزیر، با بیان سخنان غیردقیق زمینه را برای تعرض جریان رسانه‌ای غربی به منافع ملی ایران فراهم می‌کند؛ از اظهارنظرهای نادقیق درباره‌ روند مذاکرات هسته‌ای تا سخنان عجیب درباره‌ تبعات حمایت جمهوری اسلامی ایران از مقاومت فلسطین.
 این مساله از آنجایی اهمیت دارد که یکی از ارکان سیاست خارجی در میان واحدهای سیاسی، کسب «پرستیژ» است؛ مفهومی که متاسفانه در فضای عمومی و حتی آکادمیک داخلی به‌درستی فهم نشده و در مقاطع زمانی و رویدادهای مکانی مختلف، به‌صورت‌های اشتباه به‌کار برده شده و می‌شود. پرستیژ درواقع به معنای ذهنیت بنیادین و حقیقی از یک واحد سیاسی در فضای بین‌الاذهانی واحدهای سیاسی دیگر است؛ یعنی پرستیژ صرفا نوعی از ظاهرانگاری غیرواقعی نیست و زمینه را برای طراحی راهبرد سایرین نسبت به آن واحد سیاسی، فراهم می‌کند. درصورتی‌که این تعریف را برای پرستیژ درنظر بگیریم، آنگاه امکان تحقق منافع ملی از این طریق فراهم می‌شود و اهمیت مساله‌ رسانه و راهبردهایی که منجر به افزایش قدرت نرم برای کشورها می‌شود، جایگاهی درخشان پیدا می‌کند؛ موضوعی که در دستگاه دیپلماسی ایران تاکنون ارزش واقعی خود را پیدا نکرده است.
در همین راستا باید صمیمانه به جناب امیرعبداللهیان توصیه کرد که در زمینه‌ اعلام مواضع و حضور رسانه‌ای خود، دست به یک بازنگری جدی و بنیادین بزند تا این‌گونه خطاهای مکرر زبانی که هرکدام توانایی جدی آسیب‌رسانی به منافع ملی را دارد، کارنامه‌ دستگاه دیپلماسی کشورمان را مخدوش نکند. هر سخنرانی و نکته‌ای که از وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران منتشر می‌شود باید تا اندازه‌ای پخته و دارای ابعاد فنی باشد که سایر واحدهای سیاسی در ساختار نظام بین‌الملل، آن را به‌عنوان یک راهبرد واقعی و عملیاتی از سوی ایران ارزیابی کنند؛ نه چند جمله‌ فکر نشده که صرفا قرار است زمینه را برای حضور تصویری آقای وزیر فراهم کند و تبدیل به دستاویزی برای مقابله با کشورمان در حوزه سیاست خارجی شود.