زهرا رمضانی – مریم طیبی‌نظری، خبرنگار: مشکل قطعی برق چند سالی می‌شود گریبانگیر کشور شده است، به‌ویژه در یکی، دو سال اخیر به حدی رسیده که دیگر قبل از فرارسیدن فصل گرما زمزمه‌های خاموشی‌های گاه و بیگاه در همه شهرهای کشور شنیده می‌شود. اتفاقی که امسال هم مانند گذشته با تغییر ساعات کاری ادارات و اخطارهای مسئولان برای کاهش مصرف از حالا خودش را نشان داده است. قطعا ‌تغییر سبک زندگی و رشد تکنولوژی و افزایش موارد استفاده از انرژی را باید دلایلی دانست که نیاز بشر امروز به برق را حیاتی کرده است.

جهان چگونه از تجدیدپذیرها در حل چالش انرژی استفاده می‌کند؟
 چالش انرژی باعث شده بسیاری از کشورها به سمت تامین برق از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر بروند؛ انرژی‌هایی که هیچ‌گاه تمام نمی‌شوند و از همه مهم‌تر آلودگی‌های زیست‌محیطی را هم متوجه طبیعت نمی‌کنند. کشورهایی چون آلمان، ‌ژاپن، آمریکا، ‌هند، پاکستان جزء برترین‌های این حوزه به شمار می‌روند و توانسته‌اند سهم قابل‌توجهی از برق تولیدی خود را از طریق انرژی خورشیدی تامین کنند. در این میان ایران علی‌رغم اینکه کشور خشک و نیمه‌خشکی محسوب شده و میزان تابش خورشید در آن بین 1800 تا 220 کیلووات ساعت برمترمربع بوده و همچنین براساس تخمین‌ها سالانه 280 روز آفتابی دارد؛ اما نتوانسته از ظرفیت انرژی خورشیدی برای تولید برق استفاده کند و همچنان شبکه اصلی تولید برق وابسته به سوخت‌های فسیلی است؛ مولفه‌ای که قطعا تغییر در آن نه‌تنها می‌تواند خاموشی‌های کشور را کاهش دهد، ‌بلکه می‌تواند تضمینی برای تولید برق پاک باشد.

 وضعیت ایران چگونه است؟
علی‌رغم ظرفیت عظیم تولید برق از طریق انرژی‌های تجدیدنظر‌ اما امروز تنها 933.34 مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در قالب واحدهای نیروگاهی خورشیدی، بادی، زیست‌توده و سایر منابع انرژی تجدیدپذیر در کشور وجود دارد؛ ‌رقمی که اگر در قالب درصد به آن نگاه کنیم، باید گفت کمتر از یک درصد از کل برق کشور از طریق این نیروگاه‌ها تامین می‌شود؛‌ این رقم درحالی است که براساس ماده ۵۰ سند ششم توسعه دولت مکلف شده بود سهم نیروگاه‌های تجدیدپذیر و پاک را با اولویت سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی به حداقل پنج درصد ظرفیت برق کشور برساند. بی‌توجهی به حوزه انرژی خورشیدی برای تولید برق زمانی خودنمایی می‌کند که نگاهی به سهم این حوزه در تولید برق کشور داشته باشیم. به‌عبارت دیگر تولید برق کشور در دی سال گذشته 86هزار مگاوات بوده که با توجه به سهم 500 مگاواتی از تولید برق توسط انرژی خورشیدی باید گفت سهم کشور از این منبع تجدیدپذیر 0.58 درصد بوده است. البته باید توجه داشت تولید 500 مگاوات برق از طریق نیروگاه‌های خورشیدی تازه امسال وارد مدار تولید برق شده، همین میزان عملا تا سال گذشته هم وجود نداشته است. کم‌کاری وزارت نیرو برای حرکت به سمت تولید برق از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر به‌ویژه خورشید باعث شد در این گزارش به سراغ فعالان این حوزه رفته و از آنها درباره چالش‌های تولید برق از انرژی خورشیدی بپرسیم که در ادامه می‌خوانید‌.

دبیر کمیسیون انرژی اتحادیه مهندسی برق کشور:
نگاه دانشگاه‌ها به انرژی خورشیدی، رسیدن به خودروی برقی است نه تولید برق
آرین تبریزی، ‌دانشجوی دکتری مهندسی برق دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی(ره) و دبیر کمیسیون انرژی اتحادیه مهندسی برق کشور در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با بیان اینکه تجهیزاتی که امروز در حوزه پنل‌های خورشیدی در کشور استفاده می‌شود، عمدتا وارداتی هستند، گفت: «البته حدود 10 تا 12 سال قبل‌تر اصلا پنل خورشیدی تولید داخل نداشتیم که امروز وضعیت‌مان در این حوزه کمی بهتر شده و شرکت‌های داخلی فعال در این حوزه داریم. با این حال به‌دلیل کیفیت نه‌چندان خوب این تولیدات، بازهم تمایل برای استفاده از محصولات خارجی وجود دارد.»
او ادامه داد: «یکی از اصلی‌ترین چالش‌های ما در حوزه برق این است که هزینه استفاده از آن به نسبت دیگر کشورها بالا نیست، درحالی که برای راه‌اندازی نیروگاه خورشیدی یا استفاده از پنل‌های خورشیدی به شکل‌های دیگر باید به قیمت دلار هزینه شود و این به معنای صرف بودجه قابل‌توجه در این زمینه است. شاید تا 6، هفت سال قبل افرادی را در کشور داشتیم که برای ساخت نیروگاه‌های خورشیدی در ایران سرمایه‌گذاری می‌کردند اما امروز دیگر چنین وضعیتی وجود ندارد.»
دانشجوی دکتری مهندسی برق دانشگاه امام‌خمینی(ره) اظهار داشت: «یکی از چالش‌های ما در حوزه پنل‌های خورشیدی این است که ضریب کارایی آنها هرسال کاهش می‌یابد و با توجه به اینکه این پنل‌ها هم نیاز به تعمیر و نگهداری دارد، عملا در شرایط امروز راه‌اندازی آنها توجیه اقتصادی ندارد و به همین دلیل نه سرمایه‌گذاری خصوصی و نه خود دولت به سمت تامین برق از طریق پنل‌های خورشیدی نمی‌رود.»
تبریزی افزود: «اگر بخواهیم کیفیت و قیمت پنل‌های خورشیدی تولید داخل را با هم در نظر بگیریم، باید گفت این پنل‌ها می‌توانند با نمونه‌های خارجی رقابت کنند، اما اگر بنا باشد تنها بحث کیفیت را مدنظر قرار دهیم، واقعیت این است که کیفیت تولید داخل کمتر از پنل‌های وارداتی است. مساله دیگر این است که از نظر علمی هم این امکان وجود ندارد که در همه شهرهای کشور به یک نسبت تولید برق از طریق این پنل‌ها را داشته باشیم. به‌عبارت دیگر شهری مانند تهران به‌دلیل گردوغبار و دودی که دارد به نسبت شهری مانند یزد از لحاظ تولید برق به‌واسطه پنل‌های خورشیدی در رده دوم قرار می‌گیرد، اما قطعا اگر از این حوزه درکنار برق کل کشور استفاده شود، هم برای تولیدکننده درآمدزایی خواهد داشت، هم بخشی از مشکلات امروز را در این زمینه کاهش خواهد داد.»
او گفت: «تا چند سال پیش بخش‌های دولتی ملزم شده بودند تا 20 درصد از برق موردنیازشان را از طریق پنل‌های خورشیدی تامین کنند، اما این مهم هم اخیرا منتفی شده است. موضوع دیگر اینکه این روش تنها در فصل گرما که تابش بیشتر است، امکان‌پذیر است و این یکی از چالش‌های تامین برق از این راه خواهد بود.»
دبیر کمیسیون انرژی اتحادیه مهندسی برق کشور با اشاره به فعالیت دانشگاه‌های کشور در این زمینه اظهار داشت: «نگاه‌ها در مراکز آکادمیک نسبت به تامین انرژی از طریق خورشید متفاوت است؛ چراکه در بیشتر مراکز نگاه‌ها نسبت به سلول خورشیدی این است که بتوانند از این طریق خودروی برقی تولید کنند. موضوع دیگر این است که دانشجویان هم عمدتا پروژه‌محور کار می‌کنند و درنهایت نیز خروجی این پروژه‌ها به سلول یا پنل خورشیدی ختم نمی‌شود.»
تبریزی با بیان اینکه قطعا در دانشگاه‌ها ساخت سلول‌ها و پنل‌های خورشیدی اتفاق نمی‌افتد، ادامه داد: «باید دسترسی دانشگاه‌ها به شرکت‌های فعال در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر مانند پنل‌های خورشیدی باز باشد اما چنین شرایطی برای دانشگاه‌ها وجود ندارد، مساله دیگر نیز بحث تجهیزات آزمایشگاهی مورد‌نیاز است که در این حوزه هم با مشکلاتی روبه‌رو هستیم. با توجه به این شرایط نمی‌توان انتظار داشت که ایده‌ها و طرح‌های دانشجویان از شرکت‌های این حوزه بهتر باشد؛ آن هم در بازه زمانی مشخصی که تنها مربوط به پایان‌نامه یا رساله دکتری دانشجو است.»
او بیان داشت: «ما مسابقاتی مانند ره‌نشان را داریم که از طریق آن پروژه‌هایی به دانشجویان واگذار می‌شود که عمدتا نیز جزء چالش‌های صنعت است، قطعا چنین اقداماتی هم برای دانشگاه و هم صنعت برد-برد است و هر دانشجویی که بتواند راهکار بهتر ارائه دهد، حتما بخش صنعت از آن استفاده می‌کند و حتی دانشجویان نیز این فرصت را دارند که در این شرکت‌ها مشغول کار شوند.»

کارشناس‌ارشد سازمان ساتبا:‌
هزینه تولید برق از خورشید بالاست؛ دانشگاه‌ها توان تجاری‌سازی محصولات را ندارند
محمدرضا زرگر، کارشناس‌ارشد سازمان ساتبا وزارت نیرو در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با بیان اینکه قطعا از طریق پنل‌های خورشیدی می‌توان کمی از کمبود برق را تامین کرد، گفت: «انرژی خورشیدی خیلی زود به حداکثر می‌رسد و در این بازه می‌توان به شبکه تولید برق کشور کمک کرد و فشار را از روی آن تا حدی کاهش داد، اما دلیل اینکه چرا تا امروز از این حوزه استفاده نشده، ارزان بودن تولید برق از طریق سوخت فسیلی است که باعث شده امروز کمتر به این سمت حرکت کنیم.»
او در توضیح بیشتر این مساله بیان داشت: «نه‌تنها هزینه تولید برق از طریق سوخت فسیلی پایین است، بلکه رقابتی نیز بین برای تولید برق از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر که سیستم گرانی هم به‌شمار می‌رود، وجود ندارد. البته ما امروز 950 مگاوات ظرفیت نصب‌شده نیروگاه‌های تجدیدپذیر را داریم که از این میزان 500 مگاوات آن انرژی خورشیدی و 450 مگاوات نیز انرژی‌های بادی و... است.»
کارشناس‌ارشد سازمان ساتبا تصریح کرد: «برای تولید یک مگاوات برق از طریق انرژی خورشیدی نیاز به سرمایه‌گذاری 700هزار دلاری است اما این یک مگاوات نیز ضریب درصد 20 تا 22 درصد دارد، چراکه در برخی ساعت‌های شبانه‌روز اصلا امکان استفاده از انرژی خورشید وجود ندارد. به‌عبارت ساده‌تر در یک روز شاید بتوان پنج تا 6 مگاوات برق از طریق این تولید کرد و قطعا این ظرفیت قابل‌مقایسه با توان برق از طریق سوخت‌های فسیلی نیست.»
زرگر اظهار داشت: «پنل‌های خورشیدی به تابش مستقیم وابستگی شدید دارند و همین باعث می‌شود مثلا با پوشیده شدن خورشید توسط ابر، ظرفیت تولید به‌شدت افت کند و دوباره شاهد افزایش تولید برق باشیم و همین مساله باعث ناپایدار شدن شبکه برق کشور می‌شود؛ قطعا در کشورهایی مانند آلمان، چین و هند شبکه برق‌شان تقویت شده و ما در این زمینه هم با مشکلاتی روبه‌رو هستیم.»
او با تاکید بر اینکه در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر اصلا به سراغ دانشگاه‌ها نمی‌رویم، اظهار داشت: «به‌طور مثال در دولت قبل به سراغ برخی دانشگاه‌ها رفتیم و از آنها خواستیم برایمان اینورتر متصل به شبکه خورشیدی تولید کنند و علی‌رغم اینکه 15 تا 16 برابر اینورتر را به آنها داده‌ایم و دانشگاه نیز آن را تولید کرد، اما به‌دلیل همین هزینه بالا دیگر امکان تجاری‌سازی آن را نداشتیم؛ از این‌رو بخش دولتی چون می‌داند که دانشگاه‌ها در حیطه تجاری‌سازی نمی‌توانند به دولت کمک کنند به سراغ آنها نمی‌رود.»
کارشناس‌ارشد سازمان ساتبا افزود: «قطعا دولت باید در حوزه تجاری‌سازی نیز از دانشگاه‌ها حمایت کند، اما وقتی بودجه‌ها کاهش می‌یابد، هزینه‌های مربوط به تحقیق و پژوهش هم کاهش می‌یابد و این مساله شاهد حال بخش انرژی‌های تجدیدپذیر هم می‌شود.»

عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران:‌
حرکت به سمت تولید برق از انرژی خورشید توجیه اقتصادی ندارد
هادی مرادی، عضو هیات‌علمی دانشکده برق دانشگاه تهران با بیان اینکه دانشگاه‌ها در این تامین برق از لحاظ انرژی خورشیدی نهایتا می‌توانند به اجرای یک‌سری تست‌های اولیه و چگونگی وصل‌شدن سلول‌های خورشیدی به یکدیگر و درنهایت کمک‌کننده شبکه باشند،‌ گفت: «به‌طور مثال در دانشگاه تهران پالت‌هایی مرتبط با تامین برق را از طریق انرژی خورشیدی نصب و برق تولیدی را وارد شبکه کردند؛ چنین اقداماتی نشان می‌دهد تامین برق از این طریق قابلیت اجرایی دارد، همچنین کشورهای دیگر چنین کاری را انجام داده‌اند و قطعا ما نیز می‌توانیم آن را محقق کنیم.»
او افزود: «در برهه‌ای دولت به برخی افراد یارانه‌هایی را برای نصب سلول‌های خورشیدی تخصیص می‌داد تا خودشان به سمت راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی حرکت کنند. یعنی دولت برق تولیدی آنها را خریداری می‌کرد اما ارزان بودن قیمت برق در ایران این امکان را که افراد برای مصرف شخصی خود پنل‌های خورشیدی را نصب کنند، بدون توجیه اقتصادی بود. یعنی آنها به این سمت می‌روند که با فروش برق تولیدی به دولت درآمدزایی داشته باشند.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران در توضیح بیشتر این مساله افزود: «به‌طور مثال یکی از شرکت‌های فعال در این حوزه،‌ پنل‌هایی را وارد و از طریق کمیته امداد دراختیار مردم مستضعف استان کرمان قرار دارد تا از طریق پول تولید برق بتواند هزینه پنل‌ها را تامین کند، اما به دلیل مشکلاتی که تحریم ایجاد کرد،‌ عملا این مساله با شکست روبه‌رو شد؛ درحقیقت چون این پنل‌ها وارداتی بودند قطعا برای پشتیبانی از آنها نیز نیاز به حمایت کشور تولیدکننده داشتیم.»
مرادی به وضعیت تولید پنل‌های خورشیدی در داخل اشاره کرد و اظهار داشت:‌ «ما در هیچ صنعتی به‌صورت صددرصد خودکفا نیستیم،‌ یعنی حتی اگر بخواهیم آنها را تولید کنیم بازهم برای تامین برخی از قطعات پنل‌ها به کشور‌های دیگر نیاز داریم و در اینجا تحریم‌های کشور باعث می‌شود در این زمینه با مشکلاتی روبه‌رو باشیم. از سوی دیگر این مساله روی قیمت نهایی محصول تولیدشده هم تاثیر می‌گذارد و طبیعتا صرفه اقتصادی آنها را از بین می‌برد. هرچند سیاست‌هایی در این زمینه تدوین شده تا تولید این محصول را به‌صرفه کند، اما آن‌طور که باید نتوانست تاثیری در این حوزه داشته باشد.»
او به راهکارهای دیگر برای جبران کمبود برق در کشور اشاره و تصریح کرد:‌ «مهم‌ترین راهکار همان مدیریت مصرف برق است که برای رسیدن به این مهم می‌توان از دو روش استفاده کرد؛ اول انکه قوانین بازدارنده در این عرصه وضع شود و دوم آنکه برق باید به قیمت واقعی آن عرضه شود. یعنی باید وضعیت به‌گونه‌ای شود که مصرف‌کنندگانی که بیشترین استفاده را دارد، قیمت بیشتری را هم بپردازند.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران افزود:‌ «برای مثال در یکی از کشور‌ها برای مدیریت مصرف آب محدودیتی در توزیع آن اعمال نکرده‌اند بلکه هرکس که بیشتر مصرف کند بیشتر پول پرداخت می‌کند، همین باعث مدیریت مصرف می‌شود. البته قوانینی که جدیدا گذاشته شده نوید این مساله را به ما می‌دهد؛ چراکه طبق این قوانین افراد اگر کمتر از حد معمول برق مصرف کنند پاداش هم می‌گیرند. درنهایت با نگاه جمعی با مسائل و ایجاد قوانین بازدارنده می‌توان این مساله را مدیریت کرد.»

در این رابطه بیشتر بخوانید:

راهکار رفع‌ مشکل برق حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر است (لینک)