اصلاح فضای انتقادی درباره مذاکرات هسته‌ای

فرهیختگان: مسئولان و کارگزاران نظام عصر روز سه‌شنبه در حسینیه امام خمینی(ره) با رهبر انقلاب دیدار کردند. جلسه‌ای که آیت‌الله خامنه‌ای در آن حدود یک ساعت‌و‌نیم به سخنرانی درباره مسائل کشور پرداختند. یکی از اصلی‌ترین بخش‌های مورد اشاره رهبر انقلاب در بیانات‌شان مسائل مرتبط با سیاست خارجی بود، سخنان ایشان در باب سیاست خارجه را می‌توان در چند بعد مورد بررسی قرار داد. یک بعد آن، اشاره به تلاش‌های تیم مذاکره‌‌کننده کشورمان در وین و در رد برخی شبهه‌های ایجادشده پیرامون تحولات رخ‌داده در جریان مذاکرات بود. بعد از آنکه در چند مدت اخیر، برخی چهره‌های سیاسی و رسانه‌ای ادعاهایی مبنی‌بر عقب‌نشینی مذاکره‌کنندگان کشورمان از خطوط قرمز نظام در مذاکرات وین را مطرح کردند، رهبری انقلاب در قسمتی از صحبت‌هایشان که می‌توان آن را واکنشی به این انتقادات برشمرد، گفتند: «هیات مذاکره‌[کننده‌]ی ما بحمدالله در مقابل زورگویی‌های طرف مقابل و زیاده‌خواهی‌ها مقاومت کرده و به توفیق الهی، بدون تردید مقاومت هم خواهد کرد.»
رهبری اما به‌رغم این واکنش باب انتقاد به اقدامات مسئولان را بسته ندانسته اما متذکر شدند که انتقاد نباید با سوءظن صورت بگیرد.
بعد دیگر بیانات رهبری درباره سیاست خارجی کشور را نیز مباحث منطقه‌ای تشکیل می‌داد. ایشان تحرکات اخیر جوانان فلسطینی در چند مدت اخیر در مواجهه با رژیم‌‌صهیونیستی در سرزمین‌‌های اشغالی را مورد تمجید قرار داده و آن را نشان‌‌‌دهنده زنده‌بودن فلسطین دانستند. ایشان همچنین درکنار پرداختن به مساله فلسطین، با اشاره به روحیات و شکست‌ناپذیری ملت یمن، در نصیحتی خطاب به حاکمان عربستان سعودی درباره لزوم توقف تجاوزگری علیه ملت یمن، راهبرد اصلی و همیشگی جمهوری اسلامی در مواجهه با تنش‌های منطقه‌ای را باری دیگر به نمایش گذاشتند. راهبردی که از موضع اقتدار، هرگونه تنش‌ و جنگ در منطقه را نفی می‌کند و راه‌حل همیشگی را در گرو اراده مردم همان کشورها می‌داند؛ چنان‌که رهبری روز سه‌شنبه درباره فلسطین و یمن به آن اشاره کردند. در ادامه، با بررسی جزئی‌تر مهم‌ترین محورهای سخنان روز سه‌شنبه رهبر انقلاب در دیدار مسئولان نظام که پیش‌تر به‌صورت گذرا به آن اشاره شد، اصلی‌ترین پیام‌های این بیانات را مورد بررسی قرار داده‌ایم.

اقدامات تیم مذاکره‌کننده بدون سوءظن نقد شود
حمایت صریح رهبر معظم انقلاب از تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای هرگز به این معنا نیست که تیم مذاکره‌کننده و دولت سیزدهم از نقد باید مصون باشد کما اینکه در جلسه روز گذشته با کارگزاران نظام نیز رهبر انقلاب بر این امر مهم تاکید کرده و فرمودند: «نقد کارهای مسئولان هم اشکالی ندارد اما نقد با نگاه خوش‌بینانه و خالی از سوءظن باشد. نباید نسبت به کسی که در وسط میدان و خط مقدم حضور دارد، سوءظن داشت.» این نوع نگاه نسبت به رویکرد منتقدانه را همان‌طور که روز گذشته نیز رهبر انقلاب به آن اشاره کردند پیش از این نیز از ایشان شاهد بوده‌ایم. در سال 94 نیز ایشان منتقدان تیم مذاکره‌کننده دولت پیشین را خطاب قرار داده و گفته بودند: «انتقاد بکنید لکن توجه داشته باشید که انتقادها با لحاظِ این معنا باشد که آن طرف مقابل بعضى از عیوبى را که ما در انتقادمان ذکر می‌کنیم ممکن است می‌دانند، [امّا] خب به این نتیجه رسیده‌اند یا ضرورت‌ها آنها را به اینجا کشانده یا به هر دلیل دیگرى. البته بنده نمی‌خواهم بگویم اینها معصومند؛ نه، معصوم نیستند؛ ممکن است انسان یک‌جاهایى در تشخیص، در عمل خطا هم بکند، اما مهم این است که به امانت اینها و به دیانت اینها و به غیرت اینها و به شجاعت اینها ما اعتقاد داریم.»
علاوه‌بر تاکیدات دو روز قبل رهبر معظم انقلاب رویه دولت سیزدهم و دستگاه سیاست خارجه کشورمان نیز تا به اینجای کار نشان داده است در مواجهه با منتقدان دولت گوش شنوا دارد و حاضر به شنیدن نقدهای مثبت و کارآمد هست حتی اگر این نقد‌ها از سوی کسانی باشد که فرسنگ‌ها به لحاظ فکری و سیاسی با ایده مرکزی دولت سیزدهم در تقابل و اختلاف باشند. مصداق عینی گزاره‌ای که ذکر شد، دیدارهای متعدد رئیس‌جمهور با نمایندگان اقشار مختلف جامعه است مانند دیدار وی با مدیران رسانه‌ها در ابتدای این هفته یا دیدار روز گذشته رئیسی با نمایندگان تشکل‌های دانشجویی.
اما با این وجود حساسیت بالای نتیجه مذاکرات وین بر سرنوشت اقتصادی، سیاسی کشور می‌طلبد دولت و تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای مواجهه فعالانه‌تری با منتقدان داشته باشند و تا حد امکان و تا جایی که منافع ملی تحت‌تاثیر قرار نمی‌گیرد به ابهامات ایجاد‌شده پیرامون فضای مذاکرات پاسخ دهند، زیرا انفعال رسانه‌ای دولت و تیم مذاکره‌‌کننده به همراه برخی واکنش‌های عجولانه از سوی نمایندگان پیرامون توافق احتمالی در وین باعث می‌شود فضای خوبی برای بهره‌برداری سیاسی طرف‌های غربی از این خلأ رسانه‌ای ایجاد‌شده، فراهم شود. نتیجه این بهره‌برداری سیاسی قطعا ناامیدی مردم و بدبینی آنها نسبت به برخی تصمیمات گرفته‌شده از سوی کارگزاران نظام پیرامون نتیجه مذاکرات هسته‌ای خواهد بود.

مذاکره‌کنندگان همچنان متعهد به خطوط قرمز
طی دو هفته اخیر، حواشی و موارد بحث‌برانگیز بسیاری درباره‌ فرآیند مذاکرات احیای برجام مطرح شد. اگرچه در این مدت هیچ‌چیز نهایی نشده اما برخی نمایندگان مجلس با استناد به متن پیش‌نویس نهایی مذاکرات وین، به تحلیل مفاد توافق احتمالی و نقد آن پرداختند. برای مثال، برخی از نمایندگان مجلس در یادداشتی انتقادی مدعی شدند که در توافق احیای برجام در وین خطوط ‌قرمز ترسیم‌شده نظام -حتی بر این فرض که محور مذاکرات و نیز سقف مطالبات ما برجام باشد- رعایت نشده است. همچنین یکی دیگر از انتقادهای عجیب در این یادداشت این بود که در توافق احتمالی قبل از اینکه آمریکا تحریم نفتی و بانکی را رفع کند، ایران موظف است بخش مهمی از وظایف را در حوزه هسته‌ای انجام دهد؛ درحالی‌که آمریکا در این توافق می‌تواند مجددا ایران را تحریم کرده و حتی امکان استفاده از مکانیسم ماشه توسط این کشور علیه ایران نیز وجود دارد. البته این موارد، تنها ادعاها درباره مذاکرات نبود و این ادعاها و محتوای این یادداشت به‌طور کامل در گزارش 15 فروردین «فرهیختگان» بررسی شده ‌است. انتقادها به فرآیند مذاکرات وین اما صرفا به یادداشت محمود نبویان محدود نمانده و طیفی از کنشگران سیاسی و رسانه‌ای دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم را مورد انتقاد قرار دادند. دال مرکزی این‌گونه ادعاها، نادیده گرفتن خطوط‌قرمز نظام در مذاکرات احیای برجام توسط تیم مذاکره‌کننده است اما آیا اصلا پیش‌نویسی از توافق احتمالی وجود داشت که منتقدان آن را تعدی از خطوط قرمز نظام بدانند؟ همان‌طور که در گزارش 15 فروردین هم به آن اشاره کردیم، در یک ماه اخیر، ایران و آمریکا از طریق یک میانجی و به‌صورت مکتوب برخی نظرات و مطالبات‌شان را پیرامون مواردی که نسبت به آن اختلاف‌نظر دارند به یکدیگر منتقل کرده‌اند؛ متن پیش‌نویسی که نمایندگان مجلس نیز به آن استناد می‌کنند مربوط به آخرین پیام مکتوب آمریکا به ایران در رابطه با مسائل اختلافی باقی‌مانده میان طرفین است. این پیام مکتوب جنبه حقوقی نداشته و از جایی که در آن بخش مهمی از شروط اصلی و خطوط‌قرمز ایران لحاظ نشده است نیز به‌هیچ‌وجه مورد پذیرش تیم مذاکره‌کننده ایرانی برای توافق نهایی احیای برجام قرار نگرفته است. با این حال برخی از نمایندگان، با انتقادهای تندی، تیم مذاکره‌کننده به سرپرستی علی باقری‌کنی را به نادیده گرفتن خطوط قرمز محکوم کردند. البته این نقدها بی‌پاسخ نماند و 22 فروردین سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امورخارجه، در واکنش به هشدار و ادعای برخی از نمایندگان مجلس درباره «رد نشدن از خطوط قرمز» در مذاکرات احیای برجام، گفت: «اگر قرار بود خطوط قرمز را رد کنیم، توافق چندین ماه قبل به دست آمده بود.» علاوه‌بر خطیب‌زاده، دو شب گذشته، رهبر معظم‌انقلاب در دیداری که با کارگزاران و مسئولان جمهوری اسلامی داشتند، نکات مهمی درخصوص فرآیند مذاکرات بیان کردند که این نکات در ابتدا حمایت از فرآیند مذاکرات را نشان می‌دهد و از طرفی، نحوه انتقاد نمایندگان به فرآیند مذاکرات را به چالش می‌کشد. در بخشی از سخنان ایشان آمده: «یک مساله‌ دیگر، مساله‌ دیپلماسی است که خب بحمدالله دیپلماسی کشور در جهت خوبی حرکت می‌کند. آنچه حالا در مسائل دیپلماسی مورد توجه است، مساله‌ هسته‌ای است که خب حتما شما خبرهای هسته‌ای را پیگیری می‌کنید، در جریان مسائل قرار دارید.» در ادامه بر این مساله نیز تاکید می‌کنند: «البته هیات‌مذاکره‌[کننده‌] ما بحمدالله در مقابل زورگویی‌های طرف مقابل و زیاده‌خواهی‌ها مقاومت کرده و به توفیق الهی، بدون تردید مقاومت هم خواهد کرد.» این تاکید رهبری بر مقاومت در مقابل زیاده‌خواهی‌های طرف غربی و آمریکایی، نشان‌‌دهنده این است که تیم مذاکره‌کننده دولت سیزدهم، نه‌تنها از خطوط قرمز عدول نکرده، بلکه برای حفظ منافع ملی تلاش بسیاری می‌کند. علاوه‌براین مساله، رهبرمعظم‌انقلاب، شیوه نقد نمایندگان مجلس از فرآیند مذاکرات و ادعای آنها درخصوص عدول از خطوط قرمز نظام را به چالش می‌کشند و می‌گویند: «[البته] نقد کارهای این مسئولان هم اشکال ندارد، اظهارنظر اشکال ندارد، منتها اولا مراقب باشید این اظهارنظرها و نقدها بدبینانه نباشد.» در جایی دیگر ایشان اشاره می‌کنند: «البته بنده همیشه این را به این کسانی که مسئولند، در همه‌ دولت‌ها تذکر داده‌ام که نگاه به کسی که در میدان هست و در صف مقدم مشغول فعالیت است، نباید نگاه بدبینانه و از روی سوء‌ظن باشد. خب افراد مومن، افراد انقلابی، افراد پُرجد و جهد، پرکار مشغول کارند، دارند در این زمینه کار می‌کنند؛ اگر نقدی هم می‌شود خوش‌بینانه باشد، بدبینانه نباشد؛ ثانیا موجب تضعیف این کسانی نشود که در این میدان مشغول تلاش و کار هستند؛ و امید مردم هم تضعیف نشوند، یعنی جوری حرف زده نشود که اینها [ناامید بشوند].»

موضع قطعی ایران؛ ثبات در منطقه
چنانچه بخواهیم سخنرانی روز سه‌شنبه رهبر انقلاب در دیدار مسئولان نظام را به چند بخش اصلی تقسیم کنیم، بدون‌شک سخنان ایشان درباره یمن و فلسطین، آن‌ هم در مقطعی که در هر دو کشور طی روزهای اخیر، تحولاتی در راستای منافع محور مقاومت رقم خورده است، جزء یکی از اصلی‌ترین بخش‌ها خواهد بود. آیت‌الله خامنه‌ای در بخشی از سخنان خود با اشاره به تحرکات اخیر جوانان فلسطینی در سرزمین‌های اشغالی 1948 آن را نشانه زنده بودن فلسطین دانستند و گفتند: «امروز جوان‌های فلسطینی در سرزمین‌های ۱۹۴۸، نه زمین‌های دوردست، در همان مرکز فلسطین اشغالی بیدار شده‌اند، حرکت می‌کنند، تلاش می‌کنند، کار می‌کنند و این ادامه پیدا خواهد کرد.» ایشان همچنین با اشاره به شکست‌های ائتلاف اشغالگر نظامی به رهبری عربستان‌سعودی در جنگ علیه مردم یمن گفتند: «در مساله‌ یمن بنده یک حرف نصیحت‌آمیزی به آقایان سعودی دارم که این واقعا از روی نصیحت و خیرخواهی است: چرا جنگی را که یقین دارید در آن پیروز نمی‌شوید ادامه می‌دهید؟ اصلا احتمال پیروزی سعودی‌ها در جنگ یمن هست؟ احتمالش هم نیست. با این همتی که مردم یمن دارند، با این شجاعتی که رهبران‌شان دارند نشان می‌دهند، با این ابتکار عملی که در بخش‌های مختلف دارند، احتمال پیروزی وجود ندارد. خب جنگی که در آن احتمال پیروزی وجود ندارد، چرا ادامه پیدا می‌کند؟ یک راهی پیدا کنید خودتان را از این جنگ خارج کنید. خب اخیرا مذاکراتی شده، ولو روی کاغذ یا به زبان حالا یک توقف دو‌ماهه‌ای را اعلان کردند که خیلی‌خوب است. اگر ان‌شاءالله به‌معنای واقعی کلمه توقف وجود داشته باشد ولو دوماهه باشد، این مغتنم است و خیلی‌خوب است؛ باید همین ادامه پیدا کند. مردم یمن هم مردم صبوری هستند و در این قضیه به‌معنای واقعی کلمه مظلوم واقع شدند و خب خدای متعال هم به مظلومین کمک می‌کند و مردم مقاوم یمن، مردم مقاوم فلسطین ان‌شاءالله مشمول لطف الهی خواهند بود.»
درکنار پیروزی‌های کوچک و بزرگ مردم فلسطین و یمن در مقاومت طولانی‌مدت خود مقابل اشغالگران، آنچه نکات کوتاه اما بسیار مهم مطرح شده از سوی رهبر انقلاب را بیش از پیش در کانون توجهات قرار می‌دهد، همزمانی این بیانات با تلاش‌ها و تحرکات اخیر آمریکایی‌ها، رژیم‌صهیونیستی و برخی حکومت‌های مرتجع منطقه‌ای علیه ایران و البته علیه ثبات منطقه است. تحرکاتی که هرچند در شرم‌الشیخ و نقب نتیجه چندان چشمگیری نداشت، اما در وین باجدیت توسط طرف آمریکایی دنبال می‌شود. مذاکراتی که درحال‌حاضر به‌دلیل علاقه آمریکا به تداوم سیاست‌های فشار حداکثری علیه ایران و همچنین ضربه ‌زدن به ثبات منطقه غرب آسیا با اقداماتی نظیر باقی نگه داشتن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست نهادهای تروریستی (FTO) با وقفه‌ای نسبتا طولانی روبه‌روشده است. نکته دیگر دراین‌باره مرتبط با همزمانی شکست‌های ائتلاف اشغالگر نظامی تحت‌رهبری عربستان سعودی در یمن با اعلام  آتش‌بس از سوی سعودی‌ها و همچنین خبرهای منتشرشده مربوط به مذاکرات تهران و ریاض است. با اینکه تحولات جنگ‌ یمن اثرات غیرقابل‌انکاری بر روابط ایران و عربستان دارد اما می‌دانیم موضع مقامات کشورمان درباره تحولات سیاسی یمن همواره تاکید بر شکل‌گیری مذاکرات یمنی-یمنی، بدون دخالت قدرت‌های خارجی از جمله آمریکا، امارات یا عربستان‌سعودی بوده است. درمجموع می‌توان گفت پافشاری مذاکره‌کنندگان ارشد کشورمان در وین بر خطوط قرمز منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران درکنار بیانات اخیر رهبر انقلاب در نصیحت سعودی‌ها جهت پایان دادن به جنگ علیه یمنی که تا الان موفق به شکست آن نشده‌اند، بار دیگر نشان‌دهنده موضع قطعی نظام در مواجهه با مسائل منطقه‌ای و جهانی مشابه است. توصیه‌ای که بعد از ظهر روز سه‌شنبه از حسینیه امام‌خمینی(ره) خطاب به عربستان سعودی مطرح شد؛ اولا از موضع اقتدار و ثانیا از موضع تاکید بر لزوم پایان دادن به جنگ بود که به‌طور خلاصه می‌توان گفت توام بودن این‌دو موضع، درکنار خطوط قرمز اعلامی از سوی ایران در مذاکرات وین، نشان از آن دارد که جمهوری اسلامی از موضع اقتدار به‌دنبال برقراری و حفظ ثبات در منطقه است.

در این رابطه بیشتر بخوانید:

نباید تیم مذاکره کننده تضعیف شود (لینک)

عربستان چاره‌ای جز مذاکره ندارد (لینک)