در نشست پژوهشکده قرآن و عترت نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد مطرح شد
پژوهشکده قرآن و عترت نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری به‌منظور پاسداشت هفته پژوهش و یافتن راهکارهای روزآمد در حوزه پژوهش‌های قرآنی و حدیثی، سیزدهمین نشست علمی – تخصصی را با همکاری واحد الکترونیک با حضور حدود 200 نفر از استادان دانشگاه به‌صورت مجازی برگزار کرد. موضوع این نشست علمی در ادامه و تکمیل بحث «مطالعات حدیثی میان‌رشته‌ای» بود که پیش‌تر در 15 شهریورماه توسط عباس پسندیده ارائه شده بود. در این محفل علمی به‌ترتیب محمدجواد فلاح در بحث «رویکرد مسأله‌محور به معارف حدیثی با تأکید بر حوزه اخلاق» و عبدالحسین طالعی در بحث «گونه‌شناسی منابع اطلاعاتی در پژوهش» مطالب خویش را ارائه کردند.
فرصت‌سازی کرونا برای پژوهشگران
پیش از شروع نشست، محمد شریفانی مسئول نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری ضمن تشکر از سخنرانان و حضور فعال استادان در این نشست گفت: «بلاهای خدا هم خودش جلوه‌ای از نعمت‌ها را در بر دارد. کرونا بلایی بود که در دل این بلا نعمت‌هایی نهفته بود، ازجمله اینکه باعث شد استفاده از فرصت مجازی خیلی بیشتر شود و فرصت‌هایی را دراختیار اهل علم قرار داد که با کمترین هزینه حداکثر استفاده را در پژوهش‌های خود داشته باشند.» او ضمن تشکر از تأکید بر مساله اخلاق در موضوعات انتخاب‌شده در این نشست علمی، با تأکید بر نیاز بشر امروز به توجه بیشتر به کرامت انسان و جنبه اخلاقی او برای رفع مشکلات افزود: «هرجا موفقیتی کسب کردیم، معمولا به‌دلیل این بوده که یک فضیلت اخلاقی احیا شده و هرجا رکودی مشاهده می‌شود، برای نادیده گرفتن یک ارزش اخلاقی است.»
رویکرد مساله‌محوری در احادیث با تاکید بر حوزه اخلاق
محمدجواد فلاح در مقدمه سخنان خود مساله‌محوری را یکی از توفیقات در بحث پژوهش دانست که می‌تواند زمینه شکل‌گیری پژوهش‌های نظام‌مند را فراهم آورد و گفت: «مساله معطوف به مواجهه فعال با مشکلات پیش‌روی محقق است. در اصل مشکلات به دو بخش علمی و عملی قابل‌تقسیمند که پژوهشگر با رصد کردن این دو قسم از مشکلات می‌تواند با تحلیل‌ها و مطالعات نظام‌مند به مساله‌ای که براساس یک‌سری معیارها اولی‌تر است، دست یابد.»
دانشیار دانشگاه معارف اسلامی قم افزود: «این رویکرد در احادیث نیز قابل پیگیری است. در اصل ما باتوجه به مشکلات پیش‌روی جامعه یا رخنه‌های معرفتی و تعارض‌های اخلاقی که در فضای علمی با آن مواجهیم، می‌توانیم ضمن عرضه آنها به معارف اسلامی به‌ویژه روایات معصومان علیهم‌السلام پاسخ درخوری دریافت کنیم.
این سوالات یا مسائل می‌تواند در عرصه اعتقادی، فقهی، اخلاقی یا حتی عرصه‌های جامعه‌شناختی و روانشناسی باشد و با عرضه آن به کلام معصومان علیهم‌السلام درصدد تبیین و پاسخ مناسب برآییم. از این‌جهت مساله‌محوری در احادیث معطوف به یافتن چالش‌ها و مشکلات و عرضه آن مشکلات به احادیث و یافتن پاسخ روشمند در این زمینه است.»
دو نمونه از پژوهش‌های روایی از نهج‌البلاغه با نگاه مسأله‌محور
مؤلف کتاب زندگی به طعم اخلاق اضافه کرد: «به‌عنوان نمونه این کمترین با دغدغه پاسخگویی معرفتی به مساله خداشناسی و غور در احادیث با روایتی از امیرالمومنین(ع) که به‌عنوان حکمت 250 نهج‌البلاغه آمده است مواجه شدم که راهی را برای شناخت خداوند معرفی می‌کند که متفاوت از راه‌های کلاسی و معروف است. این روایت راه شناخت خداوند را از زبان علی(ع) این‌گونه آورده است: «عرفت‌الله بفسخ العزائم؛ یعنی خداوند را به گسستن عزم‌ها شناختم.» در راه‌های رایج خداشناسی کمتر به این راه اشاره شده است. ما با تحلیل این روایت توانستیم درقالب 5 مساله این حدیث را بررسی کنیم که منجربه انتشار 5 مقاله شد. بررسی سندی، بررسی دلالی، مقایسه راه‌های رایج خداشناسی با این راه، تطور تاریخی، تحلیل دیدگاه‌های طرح‌شده نزد شارحان نهج‌البلاغه و بررسی رویکرد عرفانی این حدیث در خداشناسی ازجمله مساله‌هایی بود که درقالب مقالاتی ارائه شد.»
فلاح در ادامه برای نمونه در حوزه اخلاق کاربردی به بحث روش حل دوراهه‌های اخلاقی اشاره کرد و گفت: «روش‌های اصل‌گرایی، قرینه‌گرایی و موازنه متفکرانه از مهم‌ترین روش‌های رایج در حل چالش‌ها و تعارض‌های اخلاقی است و هرکدام از این روش‌ها با نقایصی همراه است.» وی افزود: «در مجموعه آیات و روایات یکی از این الگوها را می‌توان از حکمت 289 نهج‌البلاغه اخذ کرد که در آن امام علی(ع) ضمن بیان فضایل اخلاقی یکی از برادران دینی خویش، برای حل دوراهه‌های اخلاقی روشی را پیشنهاد می‌دهد که براساس فرآیندی چندمرحله‌ای و مبتنی‌بر همه ابعاد وجودی فاعل اخلاقی شامل بعد معرفتی، عاطفی و رفتاری، شخص بتواند ضمن درک و شناخت معرفتی و قلبی نسبت‌به موقعیت چالشی تصمیم مقتضی را اتخاذ کند. ترجمه عبارت امام علی(ع) چنین است: «هرگاه دو امر، به ناگهان، بدو روی می‌آوردند، نظر می‌کرد که کدام‌یک از آن‌دو به هوای نفس نزدیک‌تر است تا با آن مخالفت کند.»
مدیر گروه پژوهشی اخلاق اسلامی دانشگاه معارف اسلامی ادامه داد: «در این روش فاعل اخلاقی با عرضه دوراهه به درون، مبتنی‌بر مراجعه و قضاوت درونی خویش، آنچه را که مخالف هواست شهود کرده و با آن مخالفت می‌کند. در این مرحله هم حوزه شناختی و هم دستگاه عاطفی و رفتاری انسان از این حالت دستخوش تاثیر شده و در نوع تصمیم انسان دخالت می‌کند. این روش که متخذ از روایت علوی است، می‌تواند در بسیاری از عرصه‌های اخلاق کاربردی و حرفه‌ای مورد استفاده قرار گیرد. البته چنین روشی درصورتی کارا است که مبتنی‌بر مبانی دینی و تربیت اخلاقی باشد؛ یعنی براساس دین و توحیدگرایی زمینه‌های رشد اخلاقی در جوامع فراهم شود.»
ضرورت پیوند میان مهارت‌های سواد اطلاعاتی با علوم حدیث
در ادامه جلسه، عبدالحسین طالعی، عضو هیات‌علمی دانشگاه قم سخنان خود را با تأکید بر پژوهش‌های میان‌رشته‌ای به‌عنوان ضرورت گریزناپذیر دوره اطلاعات محور فعلی آغاز و به سه یادداشت و مقاله پیشین خود اشاره کرد. او در یکی از آنها تحت عنوان «از گِل تا گوگل» تحول فرهنگ بشری، از کتاب محور تا اطلاع‌محور را نشان داده است. در مقاله دیگری با عنوان «واکاوی پیوند مهارت سواد اطلاعاتی با حدیث‌پژوهی؛ ضرورت، چگونگی و پیشنهادها» ضرورت پیوند میان مهارت‌های سواد اطلاعاتی با علوم حدیث را بررسی کرده است که در چهار محور و با ارائه 24 پیشنهاد، راهکارهایی برای بهره‌گیری از این مهارت‌ها برای تعمیق علمی، ترویج عمومی، باورمندی و عمل به آموزه‌های حدیثی نشان می‌دهد. همچنین در مقاله سوم، پیوند میان مهارت‌های فلسفه برای کودکان (فبک) با آموزه‌های برخاسته از دو یادگار ماندگار پیامبر یعنی قرآن و عترت را بررسی کرده است.
طالعی در این نشست همچنین درمورد کارهای میان‌رشته‌ای در حوزه‌های «اقتصاد اطلاعات»، «علم‌سنجی»، «مدیریت دانش»، «آموزش مجازی»، «کشف مغالطات منطقی»، «تحلیل استنادی» و «آینده‌نگری با آموزه‌های دینی» توضیحاتی داد و خواستار توجه پژوهشگران به نقش پیوند بینارشته‌ای در تحول جامعه موجود به‌سمت جامعه موعود مهدوی شد.
مطالب پیشنهادی
