ندا اظهری، مترجم: آلودگی هوا، گرمایش کره‌زمین و تغییرات آب‌وهوایی مواردی هستند که به‌ویژه در سال‌های اخیر به یکی از چالش‌های زیست‌محیطی تبدیل شده‌اند. انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت کارخانه‌هاست که با صنعتی شدن بسیاری از کشورهای دنیا، این مساله به امری مهم تبدیل شده، به‌طوری که بسیاری از کشورها با معضل ازدیاد گازهای گلخانه‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کنند. تاکنون به‌رغم اجلاس‌ها و جلسات متعددی که به‌منظور کاهش آلودگی‌های هوا و انتشار گازهای گلخانه‌ای در دنیا برگزار شده، راهکار مناسبی برای مقابله با این مشکل ارائه نشده، اما در کنفرانس آب‌وهوایی COP26 که به‌تازگی در «گلاسکو» برگزار شده، بیش از 1000 دانشگاه از سراسر جهان متعهد شده‌اند که میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را تا سال 2050 به صفر برسانند.

  تعهدات دانشگاهی در دل کنفرانس جهانی

دانشگاه ملل متحد گزارشی را پیرامون ارتباط متقابل بلایا ارائه کرد و دانشگاه آکسفورد خبر راه‌اندازی شبکه دانشگاه‌هایی برای حمایت از نهادها در کاهش اثرات آنها بر طبیعت را اعلام کرد. به‌سختی می‌توان دانشگاهی را یافت که ابتکارات زیست‌محیطی در دانشگاه و جوامع و کشورهای خود راه‌اندازی نکرده باشد. اما در میان حجم بالای اطلاعات و علوم مختلف، سیاست و موضع‌گیری‌ها، فعالیت‌ها و تعهدات، رسیدگی به کنفرانس COP26 دشوار بوده است. دانشگاه‌ها نقش مهمی در آموزش دانشمندان و سیاستمدارانی ایفا می‌کنند که در مرکز تلاش برای تغییرات آب‌وهوایی جهان هستند. اما به نظر می‌رسد این کار کافی نیست و در دهه 2000 میلادی تعهدات متعددی از سوی بسیاری از دانشگاه‌ها مطرح شد تا خود را ملزم کنند با همکاری دانشجویان به راهکارهای سازگار با محیط‌زیست دست یابند. کنفرانس COP26 که در گلاسکو آغاز به‌کار کرد، اعلام شد که 1050 دانشگاه از 68 کشور با حدود 10 میلیون دانشجو متعهد شده‌اند که انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را تا سال 2030 به نصف و حداکثر تا سال 2050 به صفر برسانند. در میان آنها 334 موسسه از آمریکا، 216 موسسه از هند و 125 موسسه از انگلیس هستند.

این موسسات آموزشی و دانشگاه‌ها در سال گذشته در مسابقه رسیدن به آلودگی صفر ثبت‌نام کردند که یک «کمپین جهانی برای جمع‌آوری رهبری و اقدام در بخش آموزش» است؛ در بخشی از رقابت برای رسیدن به «صفر» که ائتلافی از ابتکارات خالص صفر را به نمایندگی از 733 شهر، 31 منطقه، 3067 کسب‌وکار و 173 سرمایه‌گذار بزرگ و نیز دانشگاه‌ها سازماندهی می‌کند. ازجمله موسسات برجسته، دانشگاه گلاسکو است که هدف والایی برای رساندن آلودگی‌های زیست‌محیطی به صفر تا سال 2030 تعیین کرده و نخستین دانشگاه انگلیسی بود که متعهد شد طی یک دهه از سوخت‌های فسیلی صرف‌نظر کند. دانشگاه بازرگانی «چیبا» که متعهد شد تا سال 2025 به نخستین دانشگاه ژاپنی تبدیل شود، منحصرا با انرژی‌های تجدیدپذیر کار می‌کند و لیگ دانشگاه، انرژی‌های تجدیدپذیر را راه‌اندازی کرد. دانشگاه‌هایی که تعهد داده‌اند باید با معیارهای ارائه‌شده در این رقابت، به گروه بازبینی همتایان متخصص خود به ریاست دانشگاه آکسفورد سازگار باشند. انتظار می‌رود دانشگاه‌های بیشتری در ماه‌های آینده با گزارش‌دهی و بررسی‌های منظم به ابتکار عمل بپیوندند تا مطمئن شوند به وعده‌های خود پایبند مانده‌اند.

نقش حیاتی دانشگاه‌ها

به گزارشuniversityworldnews ، بیانیه‌ای که از سوی دانشگاه‌ها مطرح شده، نقش اساسی آموزش عالی و دانشگاه‌ها را در این رقابت توصیف می‌کند. دانشگاه‌ها الگوی خوبی برای دانشجویان هستند و این قدرت را دارند تا ذهنیت آنها را تغییر داده و شکل دهند و بر انتخاب‌های سبک زندگی تاثیر بگذارند و ارزش‌های پایداری و مهارت‌های پاکی را برای رهبران آینده القا کنند. دانشگاه‌ها و کالج‌ها می‌توانند بر کارکنان، استادان، دانشجویان و جامعه حول دانشگاه تاثیر مثبتی بگذارند. تعیین اهداف پایداری مترقی می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای فراتر از دیوارهای موسسه داشته باشد. درواقع، دانشگاه‌ها مراکز تحقیق و نوآوری هستند که قادرند نقش آموزش عالی را در گذار برای رسیدن به آینده‌ای پاک افزایش دهند. دانشگاه‌ها در این مسیر باید در خط مقدم نوآوری برای رساندن میزان کربن محیط‌زیست به حد صفر حضور داشته باشند و تحقیق درمورد تولید دارو و پاک، آموزش مهارت‌های پاک و نشان دادن دانشگاه‌های نوآورانه بدون فسیل را برعهده داشته باشند. نمایه دانشگاه‌ها و کالج‌هایی که متعهد به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و رسیدن به میزان صفر خالص شده‌اند، هرگز بالا نبوده است. اما آنها با تعهدی که داده‌اند، برای خود مسئولیت‌پذیری به همراه می‌آورند و این کار به دانشجویان اجازه می‌دهد موسسات خود را در قبال این تعهد پاسخگو نگه دارند. دانشگاه‌ها فراتر از تعهدات خود به اهدافی که مدنظر دارند، اقدامات اقلیمی را در بخش‌هایی که اهداف مشترک دارند، از طریق تحقیق، مشارکت جامعه و فعالیت‌های دانشجویی حمایت می‌کنند. نظرسنجی صورت‌گرفته در یونسکو و طرح محیط‌زیستی سازمان ملل- که چگونگی همکاری وزارتخانه‌های آموزش و محیط‌زیست در 21 کشور در برنامه تغییرات آب‌وهوایی را بررسی می‌کند- به این نکته اشاره دارد که دانشگاه‌ها باید تمرکز قوی‌تری بر آموزش عالی داشته باشند و این تمرکز درحال‌حاضر ناکافی است. مشارکت جوانان با هم درمورد ابتکارات محیط‌زیستی وجهه مثبتی را شامل می‌شود اما نقش آنها را در اجرا یا توسعه برنامه‌های بعدی نامشخص کرده است.

  دانشگاه‌های موثر در طبیعت و محیط‌زیست

درست پیش از برگزاری کنفرانسCOP26 ، دانشگاه آکسفورد اعلام کرده بود که اتحاد جهانی دانشگاه‌هایی را برای حمایت از طبیعت و محیط‌زیست راه‌اندازی خواهد کرد. این کشور قصد دارد کمک بزرگی به احیای اکوسیستم سازمان ملل متحد، چارچوب تنوع زیستی پس از سال 2020 و اهداف پایدار توسعه پایدار داشته باشد. ازجمله موسساتی که پیش از این در این طرح ثبت‌نام کرده‌اند می‌توان به دانشگاه IPB اندونزی، دانشگاه کیپ‌تاون، دانشگاه سائوپائولو، دانشگاه غنا و دانشگاه تاسمانی اشاره کرد. این ابتکار نشان می‌دهد که دانشگاه‌ها چگونه می‌توانند با تغییر زنجیره تامین و احیای مناظر در مناطق محلی، تاثیر خود را بر طبیعت کاهش دهند. براساس اعلام دانشگاه آکسفورد، هدف این شبکه این است که اولویت‌بندی طبیعت و احیای آن را در بخش آموزش عالی، ازجمله در عملیات‌ها و زنجیره‌های تامین، در محوطه دانشگاه‌ها و در شهرهایی انجام دهد که در آن فعالیت می‌کند. دانشگاه‌ها نقش مهمی در این میان و بازیابی و احیای طبیعت دارند.

  ابتکارات حوزه نوآوری و پژوهش

در میان نقش دانشگاه‌ها نمی‌توان نقش کلیدی پژوهش و نوآوری را در ارزیابی تغییرات آب‌وهوایی، بهبود کاهش گازهای گلخانه‌ای، تقویت سازگاری با اثرات گرمایش جهانی، توانمندسازی سیاستگذاری مبتنی‌بر شواهد و تشویق تغییرات در رفتار سازمان‌ها و افراد نادیده گرفت. در کنفرانسCOP26 مجموعه‌ای از ابتکارات جدید با حمایت ائتلاف‌های جهانی از کشورها، مشاغل و دانشمندان اعلام شد. این ابتکارات از اجرای اهداف اعلام‌شده در اجلاس سران جهانی و سایر تعهدات کشوری که دانشگاه‌ها در کنفرانس متعهد شده بودند، حمایت می‌کند. «جورج فریمن»، وزیر علوم انگلیس معتقد است که تغییر واقعی برای مقابله با تغییرات اقلیمی بدون ایده‌های علمی جدید، نوآوری و پژوهش نمی‌تواند اتفاق بیفتد و واضح است که هیچ کشور یا شرکتی که به‌طور مجزا عمل می‌کند نمی‌تواند تغییرات موردنیاز را با سرعتی که دارد، درپیش گیرد. مشاور ارشد علمی انگلیس نیز اظهار می‌کند که ما باید گرمایش جهانی را 1.5 درجه سانتیگراد کاهش دهیم تا بتوانیم میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را نیز کم کنیم. این کار به لطف پیشرفت علم در حوزه‌های مختلف امکان‌پذیر است و فناوری‌هایی که درحال‌حاضر در دسترس دانشمندان وجود دارد، این امکان را عملی کرده است. سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه باعث شکل‌گیری و تولید فناوری‌های پاک و جدیدی خواهد شد، درحالی‌که سیاست‌ها برای ایجاد بازارها به‌کارگیری آنها را تضمین می‌کند. درعین‌حال، علم به دانشمندان کمک می‌کند تا با تاثیرات تغییرات آب‌وهوایی که درحال‌حاضر در جهان شاهد آن هستیم، سازگار شده و اقتصادمان را متحول کنیم. به گفته او، با کمک پژوهش و نوآوری سیستم‌های ضروری را تنظیم خواهیم کرد و ایمنی، امنیت و رفاه را تضمین می‌کنیم. ماموریت نوآوری، ائتلافی متشکل از 23 دولت است که 95درصد از سرمایه‌گذاری عمومی جهانی را در فناوری‌های پاک، تحقیق و توسعه پوشش می‌دهد. در این ماموریت، 4 ماموریت نوآوری جدید اعلام شده که در آن، کشورها برای تسریع توسعه فناوری‌های پاک برای شهرها و حذف انتشار گازهای گلخانه‌ای از صنعت با یکدیگر همکاری خواهند کرد. حذف دی‌اکسیدکربن و تولید سوخت‌های تجدیدپذیر، مواد شیمیایی و مواد جزء این 4 ماموریت اشاره‌شده هستند.

این ماموریت‌ها اکنون بخش‌هایی را پوشش می‌دهند که بیش از 50درصد از انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای را دربرمی‌گیرند. پاتریک چایلد، رئیس «ماموریت نوآوری» و معاون مدیرکل پژوهش و نوآوری در کمیسیون اروپا اظهار می‌کند: «درصورتی‌که می‌خواهیم از نظر انتشار گازهای گلخانه‌ای به نقطه صفر دست‌یابیم، راه‌حل‌های انرژی پاک باید مقرون‌به‌صرفه و در همه‌جا در دسترس باشند. درحال‌حاضر ما باید روی نوآوری سرمایه‌گذاری کنیم تا این فناوری‌های حیاتی را افزایش دهیم و از بروز فاجعه‌ای آب‌وهوایی جلوگیری کنیم. همکاری بین‌المللی در قلب این اقدام قرار می‌گیرد و ماموریت نوآوری بستری حیاتی برای دولت‌های جهان فراهم می‌کند که اقدام و سرمایه‌گذاری در فناوری‌هایی را هدایت کنند و سیاره ما را نجات می‌دهند. «اتحاد پژوهش سازگارانه» (ARA) برای اولین‌بار در جهان در روز علم و نوآوری راه‌اندازی شد. این شبکه متشکل از بیش از 90 سازمان در 30 اقتصاد، شاهد همکاری دولت‌ها، موسسات تحقیقاتی و جوامع برای افزایش انعطاف‌پذیری جوامع آسیب‌پذیر در خط مقدم تغییرات آب‌وهوا خواهد بود.

  سرمایه‌گذاری‌های میلیونی انگلیس

انگلیس در اوایل نوامبر از 64 میلیون دلار اضافی خبر داد که به بودجه اختصاص‌یافته به نوآوری‌ها و پژوهش افزوده شد و با حساب این مبلغ، کل بودجه کمکی انگلیس به 134 میلیون دلار افزایش یافت و این درحالی است که کانادا بودجه‌ای 13 میلیون دلاری برای حمایت از توسعه راه‌حل‌های عملی در جوامعی اختصاص داده که دربرابر تغییرات آب‌وهوایی و رویدادهای شدید آن آسیب‌پذیرند. حدود 54 میلیون دلار از کمک مالی انگلیس به آفریقا تمرکز خواهد یافت و درمجموع قرار است حداقل پنج‌میلیون نفر در دنیا از این طرح بهره‌مند شوند. به‌گفته محققان، سازگاری آب‌وهوایی نیازمند راه‌حل‌های مبتنی‌بر شواهدی است که متناسب با زمینه‌های محلی باشد. راه‌اندازی اتحاد پژوهش سازگارانه بیانگر جنبش رو به رشد جهانی است که از این رویکرد در میان سرمایه‌گذاران، محققان، سیاستگذاران و جوامع حمایت می‌کند.

جهت حمایت از اجرای این طرح و دستیابی به موفقیت رهبران جهان، تعهد به همکاری بین‌المللی در این دهه برای تسریع توسعه و استقرار فناوری‌های پاک و راه‌حل‌های پایدار موردنیاز برای دستیابی به اهداف توافقنامه پاریس، با اطمینان از مقرون‌به‌صرفه و در دسترس بودن آنها برای همه، در دستور کار قرار داده‌اند. این حرکت باعث تسریع رشد بازارها، مشاغل و توسعه اقتصادی در سطح جهان برای دستیابی به فناوری‌های پاک و راه‌حل‌های پایدار، حمایت از طرح‌ها برای رسیدن به اهداف توسعه پایدار سازمان ملل، تقویت انعطاف‌پذیری آب‌وهوا در جوامع ما و تحقق منافع مشترک متعدد مانند ایجاد هوای پاک‌تر و دستیابی به آب و سلامتی بهتر برای جوامع می‌شود.

  فولاد و بتن با کربن پایین

از دیگر بیانیه‌های اعلام‌شده این است که در راستای طرح کربن‌زدایی عمیق صنعتی انگلیس، هند، آلمان، کانادا و امارات متحده عربی جهت ایجاد بازارهای جدید برای فولاد و بتن با کربن پایین با یکدیگر همکاری خواهند کرد. در این راستا کمپینی راه‌اندازی خواهد شد که در آن دولت‌های عضو ازجمله انگلیس، متعهد می‌شوند حداکثر تا سال 2025 کربن به‌کار رفته در ساختمان‌های دولتی را از بین ببرند. آنها همچنین متعهد شده‌اند تا سال 2050 میزان کربن به‌کار رفته در فولاد و بتن در ساختمان‌های دولتی را به صفر برسانند و برای کاهش انتشار کربن تا سال 2030 که در سال آینده اعلام می‌شود، تلاش کنند. در این راستا پروژه‌ای تحقیقاتی بین دانشگاهیان و شهروندان برای تعیین راه‌حل‌هایی جهت ایجاد جهان مقاوم دربرابر آب‌وهوا تا سال 2025 شکل خواهد گرفت. ریاست انگلیس بر کنفرانس COP26 با مشارکت ایتالیا، درحال ایجاد یک مشارکت جهانی جدید برای استفاده از قدرت علم و نوآوری جهت مقابله با چالش‌های کلیدی است که راه را برای رسیدن به آینده‌ای بدون آلودگی آب‌وهوا و مقاوم دربرابر آلودگی‌ها هموار می‌کند.