سارا طاهری، روزنامه‌نگار: امروزه دانشگاه‌ها دیگر محل آموزش و تولید علم نیستند؛ مدت زیادی است که تمام دانشگاه‌های معتبر و مطرح دنیا از مرحله اول و دوم که همان دانشگاه نسل اول و دم است گذر کرده و نسل‌سومی شده‌اند. دانشگاه نسل سوم یک دانشگاه حل‌مساله و کارآفرین است. درواقع دانشگاه نسل سوم صرفا مکانی برای یادگیری یک‌سری آموزه‌های صرف نیست و همچنین دیگر مکانی نیست که فقط پروژه‌های تحقیقاتی را در راستای اهداف اقتصادی صنایع انجام دهد، بلکه علاوه‌بر آنکه تمام این اهداف را همچنان پیش می‌‌برد، فارغ‌التحصیلانی را به جامعه تحویل می‌‌دهد که دانش را درکنار پژوهش‌‌های کاربردی به خدمت گرفته و با نوآوری کار می‌‌آفرینند.

دانشگاه نسل‌سوم یا کارآفرین علاوه‌بر تولید علم و تربیت نیروی‌انسانی موردنیاز توسعه در راستای تجاری‌سازی علم و تأسیس شرکت‌های دانش‌بنیان قدم برمی‌‌دارد و محور فعالیت‌‌های دانشگاه نسل سوم بر کارآفرینی است. البته به‌رغم وجود دانشگاه‌های متنوع در کشور هنوز نتوانسته‌اند مسئولیت خود در رابطه با تربیت دانش‌آموختگان، متناسب با نیاز واقعی کشور را به سرانجام برسانند.

اما دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان یک دانشگاه نسل‌سوم و کارآفرین این روزها تلاش دارد این مهم را به سرانجام برساند. در همین راستا چندی پیش دکتر محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی آیین‌نامه‌ای را ابلاغ کرد که این دانشگاه را یک گام دیگر به دانشگاه حل‌مساله نزدیک می‌کند. چندروز پیش بود که در راستای تحقق بند 5 سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری و برای شناسایی و حمایت از دانشجویان و دانش‌آموختگان فعال در زمینه‌ فناوری و کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در کشور و نقش‌آفرینی در رفع موانع و مشکلات تولید دانش‌بنیان کشور «آیین‌نامه حمایت از فعالیت‌های فناورانه و نوآورانه دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاه آزاد اسلامی» ابلاغ شد.

البته این تنها آیین‌نامه‌ای نیست که در مدت اخیر برای رسیدن به این هدف ابلاغ شده است. پیش از این نیز آیین‌نامه‌‌ای برای حمایت از فعالیت فناورانه اعضای هیأت‌علمی دانشگاه ابلاغ شده بود و حالا در گام دوم قرار است از فعالیت‌های فناورانه دانشجویان حمایت شود. براساس مفاد ارائه‌شده در آیین‌نامه، دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاه آزاد اسلامی از حمایت‌ها و کمک‌های بی‌نظیری در حوزه فناوری‌ونوآوری برخوردار خواهند شد.

در این آیین‌نامه منظور از دانشجو یا دانش‌آموخته فعال درزمینه فناوری و نوآوری دانشجویانی هستند که در دانشگاه آزاد اسلامی مشغول به‌تحصیل بوده یا دانش‌آموختگانی که از مدت فراغت از تحصیل آنها بیش از سه سال نگذشته باشد و فرد برجسته، کارآمد و اثرگذار در تولید و گسترش فناوری و نوآوری باشد و هوش، خلاقیت، کارآفرینی و نبوغ فکری او در راستای تولید و گسترش، فناوری و نوآوری، موجب سرعت بخشیدن به رشد و توسعه و اعتلای جامعه انسانی کشور شود.

  اهداف آیین‌نامه حمایت از فعالیت‌های فناورانه و نوآورانه دانشجویان چیست؟

برای تحقق برنامه دانشگاه آزاد اسلامی در دستیابی به‌‌عنوان دانشگاه حل‌مساله و کارآفرین و برنامه‌ریزی و سیاستگذاری برای شناسایی، هدایت، حمایت مادی و معنوی دانشجویان فناور، جذب، حفظ و به‌کارگیری و پشتیبانی از آنها اهداف زیادی مدنظر قرار گرفته است.

افزایش تأثیر اجتماعی دانشگاه و نقش آن در حل مسائل و مشکلات کشور، تقویت و افزایش انگیزه دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاه برای مشارکت در طرح‌های فناورانه کشور و جامعه براساس سیاست‌های دانشگاه آزاد اسلامی ازجمله اهداف این آیین‌نامه است. همچنین ارج نهادن به مقام کارآفرینی و تکریم فعالیت‌های فناورانه دانشجویان و دانش‌آموختگان و فراهم کردن زمینه افزایش ایجاد اشتغال برای دانشجویان و دانش‌‌آموختگان دانشگاه آزاد اسلامی از اهداف دیگری است که پیگیری می‌شود. مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی همچنین به‌دنبال این هستند که به تقویت اقتصاد مقاومتی و دانش‌بنیان کمک کرده و اهداف افزایش و تنوع‌بخشی در منابع و درآمدهای غیرشهریه‌‌ای محقق شود.

همچنین در این آیین‌نامه تلاش شده است فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و فناوری واحدهای دانشگاهی در موضوع تخصصی سراهای استانی و متناسب‌سازی آنها با نیازهای واقعی جامعه تقویت شود. ایجاد سازوکار انگیزه و تشویق برای همکاری دانشجویان و دانش‌آموختگان در زیست‌‌بوم فناوری یا سراهای نوآوری در قالب شرکت‌های بهره‌بردار هدف دیگر این آیین‌نامه است.

شاخص‌های احراز شرایط فناور بودن دانشجو یا دانش‌آموختگان دانشگاه چیست؟

دانشجویان یا دانش‌آموختگان فعال درزمینه فناوری به دو گروه دانشجویان یا دانش‌آموختگان فناور دارای مالکیت فناورانه و فاقد مالکیت فناورانه تقسیم شده‌اند. یک دانشجو یا دانش‌آموخته درصورت دارا بودن یکی از شاخصه‌ها، دانشجو یا دانش‌آموخته فناور دارای مالکیت فناورانه شناخته ‌شده و مشمول دریافت حمایت‌های مرتبط مندرج در این آیین‌نامه می‌شود. اما این شاخصه‌ها چیست؟ عضویت در هیات‌مدیره واحد یا شرکت فناور یکی از این شاخصه‌ها است. همچنین ارائه محصول فناورانه و دانش‌‌بنیان حاصل از اجرای پایان‌نامه دانشجویان تحصیلات تکمیلی که تأمین‌کننده کفایت علمی لازم برای دفاع از رساله تحصیلات تکمیلی باشد، با تأیید شورای مدیریت فعالیت‌های دانش‌بنیان واحد دانشگاهی ذی‌ربط از دیگر شاخصه‌ها است. ثبت اختراع در مراجع ذی‌صلاح که دانشگاه در مالکیت آن سهیم باشد، یکی دیگر از این شاخصه‌ها خواهد بود.

اما دانشجو یا دانش‌آموخته فعال درزمینه فناوری فاقد مالکیت فناورانه دارای شرایط دیگری هستند. دانشجویانی که به‌طور عمده در فعالیت‌های آموزشی، امور ترویج فناوری، شامل فن‌بازارها، نمایشگاه‌ها و رویداد‌های استارتاپی و تمام امور مبتنی‌بر فناوری، سخنرانی‌ها درزمینه کارآفرینی، نوآوری و تجاری‌سازی، تهیه محتوا‌های فناورانه و... فعالیت می‌کنند و فاقد مالکیت فناورانه هستند، مشمول موارد حمایتی مرتبط در این آیین‌نامه می‌شوند.

  فعالیت در نهادهای فناورانه دانشگاه به‌عنوان کار دانشجویی فناورانه

درصورتی‌که دانشجو در هریک از نهاد‌های فناورانه دانشگاه (مانند گلخانه، آزمایشگاه، کارگاه‌ها، مرکز رشد، سرای نوآوری و فناوری و هریک از نهاد‌های مرتبط با فناوری...) در دانشگاه مشغول به فعالیت باشد، می‌تواند از تخفیف شهریه به‌ازای 70 ساعت فعالیت در ماه براساس آیین‌نامه کار دانشجویی بسته به مقطع تحصیلی بهره‌مند شود. دانشجویان مقطع کاردانی و کارشناسی سه‌درصد تخفیف شهریه به‌ازای 70 ساعت فعالیت در ماه، دانشجویان کارشناسی‌ارشد 3.5 درصد تخفیف شهریه به‌ازای 70 ساعت فعالیت در ماه و دانشجویان دکتری از چهار درصد تخفیف شهریه به‌ازای 70 ساعت فعالیت در ماه بهره‌مند می‌شوند.  این آیین‌نامه در راستای تحقق سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری، کمک به تحقق راهبرد ۷ فصل هفتم سند اسلامی شدن دانشگاه‌ها، نقش‌آفرینی در رفع موانع و مشکلات تولید دانش‌بنیان و کمک به تجاری‌سازی و حمایت از فعالیت‌های فناورانه و نوآورانه دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاه آزاد اسلامی ابلاغ شده است.

دانشجویان و دانش‌آموختگانی که صلاحیت آنها در زمینه فعالیت‌های فناورانه منطبق با آیین‌نامه محرز شود، از امتیازاتی چون دریافت امتیاز معادل با نگارش مقاله، ورود به مقطع بالاتر بدون آزمون، استفاده از محیط آزمایشگاهی و کارگاهی دانشگاه آزاد با تخفیف، دریافت فضای استقرار شرکت، اعطای تسهیلات و کمک‌های مالی، تسهیل در دریافت مجوزها، دریافت مشاوره برای تجاری‌سازی محصول و... برخوردار خواهند شد.

  روند اجرایی آیین‌نامه به چه صورت است؟

دانشجویان و دانش‌آموختگان متقاضی به استفاده از مزایای این آیین‌نامه باید مستندات خود را ازطریق سامانه ساجد بارگذاری کنند. پس از کسب تأییدیه‌های لازم از مرکز رشد/ سرای نوآوری/ پارک علم‌وفناوری و واحد دانشگاهی ذی‌ربط، در معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری مستندات دریافتی مجددا بررسی و نتایج برای لحاظ شدن مزایای درخواستی به‌‌صورت گواهی بهره‌مندی به دانشجو یا دانش‌آموخته اعطا می‌شود.

  تنظیم تمام آیین‌نامه‌ها و مقررات برای رسیدن به دانشگاه حل مساله

وحید ضرغامی، قائم‌مقام معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درخصوص اهداف آیین‌نامه حمایت از فعالیت‌های فناورانه دانشجویان گفت: «ما مدعی دانشگاه کارآفرین و حل مساله هستیم؛ بنابراین برای یک دانشگاه حل مساله باید تمام آیین‌نامه‌ها و مقررات خود را درجهت این هدف و آرمان تنظیم کند. درواقع نمی‌توانیم بگوییم یک دانشگاه کارآفرین هستیم و دانشجویان محصولات دانش‌بنیان تولید و شرکت تاسیس کنند، ولی در تمام امتیازدهی‌ها به پژوهش مقاله‌محور امتیاز تعلق بگیرد.»

او اضافه کرد: «درواقع نمی‌توانیم به دانشجویان بگوییم تنها درصورت چاپ مقاله خوب به‌عنوان دانشجوی استعداد درخشان شناخته شده یا در مقطع بالاتر به او امتیاز تعلق می‌گیرد. چنین رویکردی برای رسیدن به یک دانشگاه کارآفرین و حل مساله قابل‌قبول نیست، بنابراین برای رسیدن به یک دانشگاه حل مساله باید مقرراتی گذاشته شود تا کسی که محصول دانش‌بنیان تولید کرده و کار فناوری مبتنی‌بر نیاز کشور انجام داد، برای او عایدی داشته باشد.»  قائم‌مقام معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه مهم‌ترین اقدامی که در این آیین‌نامه درنظر گرفته شده است، حمایت از دانشجویان فناور خواهد بود، تصریح کرد: «در دانشگاه ابزارهایی وجود دارد؛ مانند ابزار امتیازات پژوهشی، امتیازات آموزشی و معدل. دانشگاه همچنین یک‌سری تجهیزات آزمایشگاهی و کارگاهی دراختیار دارد که این تجهیزات و امتیازات را می‌تواند دراختیار دانشجویان قرار دهد.»

  حمایت از دانشجویان باتوجه به خروجی فعالیت‌های فناورانه آنها

او در ادامه اظهار کرد: «این حمایت و امتیازات باتوجه به مقطع و خروجی‌هایی که یک دانشجو می‌تواند از کار فناورانه ارائه کند، به او تعلق می‌گیرد. درواقع فعالیت فناورانه را در قدم اول معادل‌سازی آموزشی و پژوهشی کرده و در قدم دوم اعلام کردیم یک‌سری گرنت و تخفیف‌های آزمایشگاهی و کارگاهی به دانشجویان ارائه می‌دهیم.»

ضرغامی بیان کرد: «به‌عنوان مثال در معادل‌سازی آموزشی و پژوهشی اعلام کردیم اگر یک دانشجو شرکت دانش‌بنیان احداث کرد و این شرکت دانش‌بنیان در زیرساخت‌های دانشگاه توسعه پیدا کرده و به نتیجه رسید، این اقدام او با یک مقاله Q1 معادل‌سازی شود.»

او درخصوص معادل‌سازی نیز صحبت به میان آورد و توضیح داد: «منظور از معادل‌سازی این است که یک دانشجو برای ادامه تحصیل در مقطع دکتری یا جذب به‌عنوان عضو هیات‌علمی، امتیاز معادل یک یا چند مقاله Q1 را باتوجه به سطح شرکت خود دریافت کند. در بعد آموزشی نیز گفته شد دانشگاه زیرساخت‌های خوبی دارد که یک دانشجو می‌تواند آموزش همراه با عمل را در آن زیرساخت‌ها داشته باشد.»

او تصریح کرد: «به‌عنوان مثال یک گلخانه وجود دارد که دانشجو می‌تواند در آن گلخانه فعالیت کند؛ زمانی که یک دانشجو در این گلخانه فعالیت می‌کند، درواقع کار یک کارگر یا یک تکنسین را انجام داده است. بنابراین اعلام شد به میزانی که دانشجو در این گلخانه فعالیت می‌کند از شهریه او کم می‌شود تا او شهریه کمتری را پرداخت کند.»

  ظرفیت‌های دانشگاه دراختیار دانشجویان نوآور قرار می‌گیرد

قائم‌مقام معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی گفت: «زمانی که یک دانشجو شرکتی را احداث می‌کند، برای اینکه بتواند محصول خود را ساخته و توسعه دهد، باید بتواند درقالب تخفیف‌های خوب از تجهیزات آزمایشگاهی و کارگاهی دانشگاه استفاده کند تا محصولات خود را بسازد. این درحالی است که در حالت عادی باید هزینه زیادی کند و به‌طور مثال با یک تراشکار یا قطعه‌ساز بیرون از دانشگاه مذاکره کرده و محصول خود را بسازد.»

او تاکید کرد: «اما دانشگاه با دارا بودن تجهیزات آزمایشگاهی و کارگاهی می‌تواند امکانات و تجهیزات خود را با تخفیف خوب دراختیار این دانشجویان قرار دهد. در بسیاری از مواقع این تجهیزات باتوجه به شرایط می‌تواند به‌صورت رایگان نیز دراختیار تیم دانشجویان قرار بگیرد تا بتوانند محصولات خود را تولید کرده و توسعه دهند.»

  دانشگاه باید برای دانشجویان ارزش افزوده‌ ایجاد کند

ضرغامی با بیان اینکه به غیر از این حمایت‌ها، تسهیلاتی نیز در لایه استعدادهای درخشان درنظر گرفته شده است، توضیح داد: «برای ادامه تحصیل از مقطع کارشناسی به کارشناسی‌ارشد شرط معدل وجود دارد. این شرط باعث می‌شود فرد بتواند در مقطع بالاتر بدون آزمون در رشته‌های جذاب و با بازار کار خوب پذیرفته شود. ما در این آیین‌نامه رویه استعدادهای درخشان را تغییر داده‌ایم تا اگر یک دانشجو شرط معدل را نیز کسب نکرد، با معدل پایین‌تر هم بتواند به‌عنوان دانشجوی استعداد درخشان در مقطع بالاتر ادامه تحصیل دهد.»

قائم‌مقام معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی تاکید کرد: «تمام دانشجویان و حتی خانواده‌های آنان به این نتیجه رسیدند که صرف داشتن یک مدرک دانشگاهی ارزش خاصی ندارد؛ درحال حاضر بسیاری از فارغ‌التحصیلان با مدرک دانشگاهی بیکار هستند؛ بنابراین دانشگاه باید برای آنها ارزش افزوده‌ای را ایجاد کند تا آنها کاری فراگرفته و شرکتی را تاسیس و محصولی را تولید کنند که درآینده هم کسب درآمد داشته باشند و در آینده کشور موثر باشند.»

کسب درآمدهای غیرشهریه‌ای با اجرای آیین‌نامه حمایت از فعالیت‌های فناورانه

او در پایان گفت: «این آیین‌نامه در بلندمدت می‌تواند به کسب درآمدهای غیرشهریه‌ای کمک کند، زیرا شرکت‌هایی که تشکیل می‌شوند با مشارکت دانشگاه ایجاد شده‌اند و اگر بتوانند تولیدات دانش‌بنیان خوبی داشته باشند که به بازار برسند، قطعا می‌تواند به کسب درآمدهای غیرشهریه‌ای دانشگاه کمک کند.»