سیدمهدی طالبی، روزنامه‌نگار: مقامات عراق در هفته جاری دعوت‌نامه حضور رئیس‌جمهور ایران در نشست سران کشورهای همسایه و دوست عراق را به دولت ایران تحویل دادند. به این منظور فواد معصوم، وزیرخارجه عراق به‌همراه قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی این کشور روز سه‌شنبه به تهران آمدند تا در دیدار با رئیس‌جمهور و وزیرخارجه ایران رضایت ایران را برای حضور در این نشست کسب کنند. گفته می‌شود در این نشست سران ده کشور عراق، ایران، عربستان، ترکیه، قطر، اردن، کویت، مصر، فرانسه و آمریکا حضور خواهند داشت. البته برخی منابع می‌گویند در این نشست از چند کشور اروپایی دعوت به عمل آمده است و اتحادیه اروپا نیز رویکرد مثبتی به این نشست دارد. آن‌گونه که مقامات عراقی اعلام کرده‌اند زمان آغاز این نشست سه هفته دیگر در روز 28 آگوست (6 شهریور) است که البته می‌تواند به خواست کشورها تغییر کند.

در وضعیت شکننده غرب آسیا برگزاری چنین نشستی بسیار عجیب می‌نماید اما مقامات عراق احتمالا چراغ سبزی را برای برگزاری نشست بغداد از قدرت‌های غربی دریافت کرده‌اند. به همین دلیل اهداف سفارش‌دهنده این نشست یعنی آمریکا و همچنین برگزارکننده آن یعنی دولت مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق، نیازمند بررسی است.

اهداف آمریکا از برگزاری این نشست

1. آمریکا قصد دارد با مشارکت دادن همه کشورهای غرب آسیا در مناسبات منطقه ضمن تنظیم معادلات براساس منافع با آرام‌سازی جو درگیری‌ها، نیروهایش را در غرب آسیا کاهش دهد. واشنگتن پس از انجام این اقدامات نیروهایش را در شرق آسیا افزایش خواهد داد تا بتواند چین را در این منطقه مهار کند.

2. حضور مستقیم و سطح بالای آمریکا، متحدان منطقه‌ای این کشور به‌همراه قدرت‌های اروپایی در کنار ایران باعث می‌شود تا تنش‌های منطقه کاهش یابد. پر شدن شکاف‌های منطقه‌ای و حل سطحی از مشکلات باعث می‌شود تاثیر روسیه و چین در غرب آسیا به‌ویژه در حوزه مناسبات سیاسی کاهش یابد.

3. آمریکا به بهانه‌های مختلف سعی دارد تحریم‌ها علیه ایران را حفظ و آن را به موضوعی عادی و معمولی تبدیل کند. واشنگتن اما می‌داند منطقه یکی از حوزه‌های پاسخ نامتقارن ایران نسبت به زنجیره تحریمی و جنگ اقتصادی این کشور است که می‌تواند با وارد آوردن فشار به کاخ سفید آن را مجبور به برداشتن و کاهش تحریم‌ها کند. به همین دلیل آمریکا قصد دارد با مهار توان و ظرفیت منطقه‌ای ایران مانع از استفاده تهران از این ظرفیت برای برداشته شدن تحریم‌ها شود. واشنگتن این‌گونه می‌اندیشد که مشارکت دادن ظاهری ایران در برخی معادلات و نشست‌ها در غرب آسیا، تهران را راضی خواهد کرد تا از نفوذ منطقه‌ای‌اش علیه آمریکا استفاده نکند. در چنین شرایطی واشنگتن به بهانه موضوع هسته‌ای همچنان تحریم‌ها علیه ایران را حفظ خواهد کرد اما با نشست و برخاست سران ایران با آمریکا و متحدان این کشور این‌گونه جا انداخته خواهد شد که مشکلی بین آنها وجود ندارد. کاخ سفید معتقد است تهران به همین تحویل‌گرفته‌شدن‌های ظاهری راضی خواهد شد.

4. درحال‌حاضر آمریکا هدف اصلی سیاست‌های ایران در منطقه است، زیرا تهران می‌کوشد واشنگتن را از منطقه اخراج کند. نشست سران در بغداد یا باعث می‌شود طبق مورد (3) ایران برخلاف منافعش به یک‌سری دیدارها و تعاملات ظاهری دلخوش کند و یا آنکه درغیر این‌صورت دیدار به محلی برای تنش تبدیل خواهد شد. به‌طور معمول نشست‌های منطقه‌ای در غرب آسیا یا به نتیجه‌ای نمی‌رسد و یا بالعکس باعث افزایش تنش‌ها می‌شود. اگر نشست طبق مورد (3) پیش نرفت احتمالا به آن معناست که چنین نشستی تبدیل به جایی برای افزایش تنش‌ها خواهد شد. در این شرایط نیز کشورهای منطقه رقابت میان یکدیگر را افزایش خواهند داد که باعث می‌شود تا ایران به جای پیگیری اخراج آمریکا از منطقه با رقبا و همسایگانش وارد رقابت شود.

5. درگیری میان کشورهای منطقه طبق مورد (4) به جز خارج کردن آمریکا از سیبل اهداف ایران می‌تواند اثرات دیگری نیز در منطقه داشته باشد. افزایش تنش میان کشورهای منطقه باعث تضعیف آنها و عدم تمرکزشان روی رژیم صهیونیستی خواهد شد؛ چیزی‌که می‌تواند منافع تل‌آویو در منطقه را نیز تامین کند. آمریکا سعی کرده است با بزرگ‌نمایی تهدید ایران برای کشورهای عربی آنها را راضی به برقراری رسمی روابط با رژیم صهیونیستی کند. درصورت افزایش تنش‌ها در منطقه، واشنگتن می‌تواند کشورهای بیشتری را به‌سمت سازش با رژیم صهیونیستی سوق دهد و از سوی دیگر چنین شرایطی که مستلزم درگیری میان کشورهای مسلمان منطقه و عادی‌سازی روابط است می‌تواند با مشغول شدن مسلمانان به درگیری، فضای مناسب برای برخورد با فلسطینی‌ها در اختیار تل‌آویو بگذارد.

 الکاظمی از نشست سران در بغداد چه می‌خواهد؟

به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین اهداف دولت فعلی عراق از برگزاری نشست بغداد، استفاده جناحی و سیاسی مصطفی الکاظمی از این نشست است. الکاظمی به چنین نشستی نیاز دارد تا وجهه خود را در عراق ارتقا دهد. پس از تحولات مرتبط با اعتراضات اکتبر 2019 و همچنین ترور سرداران مقاومت در جاده فرودگاه بغداد توسط آمریکا در نخستین روزهای سال 2020، اوضاع عراق به‌شدت آشفته شد. در این شرایط دشوار بود که الکاظمی پس از رایزنی‌های طاقت‌فرسا به نخست‌وزیری رسید. وظیفه او از همان ابتدا نیز برای مردم عراق و حتی جناح‌های سیاسی جذابیت داشت. او بهترین برآیند رایزنی‌های سیاسی در شرایطی سخت، تلقی می‌شد و به همین دلیل از وجهه‌ای نجات‌بخش برخوردار شد.

الکاظمی در ماه‌ها و هفته‌های منتهی به انتخابات عراق درحال جمع‌آوری دستاوردهایی در کارنامه خود است. گفته می‌شود این انتخابات که به تعویق افتاده، قرار است در 10 اکتبر (18 مهر) سال جاری یعنی تا دوماه دیگر برگزار شود. یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهایی که در فضای انتخابات برای الکاظمی ساخته و پرداخته شده تا به جایگاهی دست‌نیافتنی برسد توافق بر سر خروج کامل نیروهای آمریکایی از عراق است. واشنگتن به‌دلیل فشارهای مقاومت نهایتا مجبور به خروج از عراق می‌شد اما بااین‌حال کاخ سفید تلاش کرد به قولی روغن ریخته‌شده را نذر امامزاده کند. کاخ سفید در مذاکرات سیاسی با دولت الکاظمی و حین حضور وی در پایتخت آمریکا و دیدارش با رئیس‌جمهور این کشور، اعلام کرد که قصد دارد تا پایان سال 2021 نیروهای رزمی‌اش از عراق را خارج کند؛ آمریکا به این وسیله سعی کرد هرگونه دستاوردی را در این راستا به نام نخست‌وزیر ثبت کند تا الکاظمی بتواند در ایام نزدیک به برگزاری انتخابات پارلمانی به وجهه‌ای در جامعه عراق دست یافته و در سوی دیگر به‌دلیل تلاش برای خروج آمریکا از این کشور در بین برخی گروه‌های مقاومت نیز سیاستمداری قابل شناخته شود که حتی گروه‌های مقاومت نیز می‌توانند با وی کار کنند.

الکاظمی اگر موفق به بهره‌برداری از توافق خروج آمریکا از عراق و همچنین برگزاری نشست سران منطقه در عراق شود می‌تواند در ارائه سهم گروه‌های سیاسی مختلف مانند جناح صدر از نهادهای سیاسی موافقت آنها را برای ادامه کار دولت فعلی به جای برگزاری انتخابات جلب کند. در هرصورت نقشه راه الکاظمی و حامیانش می‌تواند وی را با انتخابات یا بدون آن در راس قدرت نگاه دارد.

  تکلیف ایران در شرایط موجود

جمهوری اسلامی ایران باید اعلام کند درصورت حضور مقامات دولت آمریکا در این نشست، به‌ویژه مسئولان سطح بالای این کشور، به‌طورکلی در هیچ سطحی در بغداد حضور نخواهد یافت. درصورت عدم حضور هیات آمریکا در این نشست، تهران نیز می‌تواند در این نشست شرکت کند. اگر اکثر سران منطقه در بغداد حضور پیدا کنند، رئیس‌جمهور ایران نیز می‌تواند به این شهر سفر کند اما مقامات وزارت خارجه ایران و تیم سیاست خارجی دولت جدید باید نکته‌ای مهم را درنظر بگیرد. براساس این، تهران نباید به‌هیچ‌وجه به قول مقامات برگزارکننده درباره عدم حضور هیات آمریکا در این نشست اطمینان و اتکا کند. درصورت حضور حجت‌الاسلام رئیسی در این نشست و حضور یک هیات آمریکایی چه در سطح وزیرخارجه، معاون وزیرخارجه و یا حتی سفیر واشنگتن در بغداد، این نشست به جایی علیه منافع ایران تبدیل می‌شود. به همین دلیل بهترین سطح حضور ایران در این نشست پس از قول مقامات عراقی برای عدم حضور نشست آمریکا در بغداد، حضور وزیرخارجه ایران در این نشست است. در این صورت ایران هم از ضرر جلوگیری کرده و هم حتی با حضور بایدن، هریس یا بلینکن در این نشست تهران آسیبی نخواهد دید.