مدیر سامانه آموزش آنلاین «دان» در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:
فرهیختگان: هرچند کرونا بسیاری از جزئیات زندگی مردم جهان را تغییر داد، اما بی‌تردید یکی از مهم‌ترین تغییرات که در کشور ما هم در سطح گسترده‌ای دیده شد، تغییراتی بود که در سطح آموزشی کشور رخ داد و از مدارس تا دانشگاه‌ها، ناگزیر بودند که برای متوقف نماندن، خود را با شرایط جدید وفق دهند؛ اتفاقی که هرچند مطلوب هیچ‌کس نبود اما در ادامه بیشتر به چشم آمد، نقاط قوتش نسبت به آموزش حضوری به بحث و تبادل‌نظر گذاشته شد و حالا به‌جایی رسیده‌ایم که معاون وزیر علوم از احتمال ترکیبی‌شدن آموزش عالی در دوران پساکرونا صحبت می‌کند تا تثبیت آموزش عالی در سطح آموزشی دوران پساکرونا هم مانند بسیاری اتفاقات دیگر مثل خریدوفروش‌های اینترنتی و استفاده بیشتر از شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های برگزاری جلسات و غیره یادگارهایی باشند از دوران سخت زندگی در کرونا. با این همه، اما آموزش عالی کشور ما به نسبت برخی دیگر از شئون زندگی در دوران کرونا ویژگی‌های خاصی را تجربه می‌کرد که شاید بتوان بیشتر درباره آنها تامل کرد. هرچند بخشی از آموزش مجازی در پایه نرم‌افزارها و پلتفرم‌های خارجی مانند ادوبی‌کانکت و حتی واتساپ پیگیری شد، اما بخش مهمی از آموزش عالی کشور بر پایه نرم‌افزارهایی پیش رفت که به‌نوعی فناوری بومی در خود داشتند. سامانه‌هایی که در برخی دانشگاه‌ها مانند دانشگاه علوم‌پزشکی، دانشگاه تهران و غیره به‌طور خاص و براساس نرم‌افزارهای خارجی استفاده شد و در برخی موارد دیگر مانند دانشگاه آزاد اسلامی هم توسط سامانه‌هایی طرح‌ریزی شد که ویژگی‌های بومی پررنگ‌تری نسبت به موارد مشابه داشتند. سامانه‌های «وادانا» و «دان» که سهم هرکدام به‌طور تقریبی نیمی از دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی بود و درمجموع، وظیفه حمایت و پشتیبانی بیش از یک‌میلیون دانشجو را برعهده داشتند.
عملکرد آموزش مجازی دانشگاه‌ها قابل دفاع بود
«فرهیختگان» درباره شرایط خاص آمادگی برای دوران آموزش عالی در همه‌گیری کرونا به‌سراغ امین کلاهدوزان، مدیر سامانه آموزشی «دان» رفته است. کلاهدوزان درباره کم‌وکیف آغاز ارائه خدمات آموزش مجازی در دوران کرونا گفت: «کرونا دنیا را غافلگیر کرد و طبعا کشور ما هم از این قاعده مستثنا نبود. فکر می‌کنم به‌نسبت این آماده‌نبودن، عملکرد آموزش مجازی در سطح دانشگاهی کشور درمجموع خوب و قابل دفاع بود. زمانی که کرونا همه‌گیر شد، کشور به‌لحاظ فنی آمادگی لازم را برای این حجم از کار و سرویس نداشت. ما به‌لحاظ زیرساختی هم آمادگی در یک مرحله استاندارد نداشتیم، پوشش و دسترسی اینترنتی در سطح کشور هم دچار مشکل بود و از همه اینها هم که بگذریم، دسترسی کاربر به این فضا یک موضوع جدی بود که باید در اولویت کار قرار می‌گرفت. در عین فراهم آمدن امکانات لازم، به این مشکل برمی‌خوردیم که کاربران که همان دانشجویان دانشگاهی هستند، دستگاه هوشمندی برای اتصال به شبکه نداشتند و این موضوع به‌ویژه در اوایل سال99 یک معضل جدی بود؛ هرچند حالا وضع بهتر شده. اما درمجموع هرچند نمره100 را نمی‌گیریم، ولی فکر می‌کنم نمره کشور درمجموع در مواجهه با همه‌گیری کرونا بالای 60 باشد.»
تقاضای قشر دانشجو از آموزش مجازی برآورده شد
کلاهدوزان در ادامه به بهره‌گیری دانشجویان و استادان از راه‌های مختلف برای بهره‌مندی کامل از کلاس و درس اشاره کرد و افزود: «به‌هر حال دانشجو و استاد به‌دنبال این بوده‌اند که نیاز آموزشی خود را مرتفع کنند، برای همین بخشی از بدنه آموزشی کشور از یک سیستم ترکیبی که همراه با ایمیل و واتساپ و سامانه‌های رسمی آموزشی بوده، استفاده کرده‌اند، ولی به‌نظر من، با تمام معضلات و آماده‌نبودن زیرساخت‌ها و غیرمترقبه بودن همه‌گیری کرونا، درمجموع سیستم آموزشی دانشگاهی کشور توانست تا حد زیادی خود را با شرایط سازگار کند و به نیازها پاسخ دهد. معتقدم آموزش مجازی در دانشگاه‌ها نمره قبولی را دریافت می‌کند و وضعیت بهتری نسبت به آموزش مجازی در سطح مدارس دارد و تا حد زیادی توانسته تقاضای قشر دانشجو را از آموزش مجازی برآورده کند.»
دان سوپراپلیکیشنی با خدمات فراتر از آموزش
کلاهدوزان با اشاره به تغییراتی که زندگی در دوران کرونا در سطح کلان زندگی در دوران پساکرونا ایجاد کرده، تصریح کرد: «واقعیت این است که کرونا بسیاری از جنبه‌های زندگی را دستخوش تغییرات اساسی کرد و این تغییرات بعد از کرونا هم باقی خواهند ماند. به‌عنوان مثال، افزایش جدی خرید اینترنتی چیزی است که دیگر مردم به آن عادت کرده‌اند و آنهایی هم که از این ابزار استفاده نمی‌کردند، حالا دیگر با آن آشنا شده‌اند. یا به‌عنوان نمونه، حوزه ارتباطات اینترنتی و تماس‌ها و جلسات تصویری بسیاری از افرادی که سراغ چنین چیزهایی نمی‌رفتند حالا بعد از کرونا کاملا به این موضوعات عادت کرده‌اند و چنین ابزارهایی برایشان عادی شده است. نظام آموزشی کشور هم همین‌طور است و احتمالا بعد از کرونا هم بخشی از آموزش از طریق مجازی پیش خواهد رفت. حتی خود سامانه «دان» هم که حالا یکی از بسترهای ارائه خدمات آموزش مجازی شناخته می‌شود، یک سوپراپلیکیشن با خدمات بسیار گسترده‌تر از آموزش مجازی است، اما به‌خاطر شرایط کرونا و نیاز به آموزش مجازی، این بخش از خدماتش پررنگ‌تر شده و توجه بیشتری به آن جلب شده است. به‌هر حال همه ما، مردم و ارائه‌کنندگان خدمات در بستر اینترنت خود را به‌نوعی با شرایط کرونایی وفق داده‌ایم و احتمالا بخشی از این تغییرات در زندگی روزگار پساکرونا هم ادامه خواهد یافت.»
کرونا توان بالای کشور در حوزه مجازی را بالفعل کرد
البته نقطه‌نظرات متفاوتی هم درباره کم‌وکیف و میزان بومی‌بودن نرم‌افزارهای وطنی مطرح بوده است. همان‌طور که پیش از این هم در ماجرای ساخت گوشی‌های هوشمند وطنی، میزان و جزئیات بومی‌بودن این فناوری‌ها محل سوال اصحاب رسانه قرار گرفته بود، حالا هم یکی از موارد درباره این نرم‌افزارهای ارائه خدمات آموزش آنلاین، میزان و جزئیات بومی‌بودن آنها و نسبت‌شان با سامانه‌های خارجی مانند ادوبی‌کانتکت است.» کلاهدوزان درباره این موضوع به «فرهیختگان» گفت: «زمانی که ما وقتی از این سامانه صحبت می‌کنیم، در اصل درباره مجموعه‌ای از سخت‌افزار، نرم‌افزار، گردش کار، زیرساخت‌های شبکه‌ای و غیره صحبت می‌کنیم. درمورد داخلی‌سازی و بومی‌سازی، سوال اصلی اینجاست که عملکرد حال و آینده سامانه تا چه اندازه به خارج از کشور وابسته است؟ یا به‌عبارتی میزان تسلط داخلی بر سامانه برای نگهداری، پشتیبانی و توسعه آتی تا چه اندازه است؟ این مبنا، یک مبنای واقع‌گرایانه نسبت به موضوع بومی‌سازی و داخلی‌سازی است. در غیر این صورت، شما حساب کنید بهترین و پیشرفته‌ترین نرم‌افزارهای داخلی هم روی یک سیستم عامل مانند لینوکس نصب می‌شوند. پس آیا می‌توان گفت آن سامانه‌ها بومی یا داخلی نیستند؟ طبیعتا خیر. با این توضیح ما می‌توانیم راهکارهای ارائه‌شده در ایران را در یک طیف تقسیم‌بندی کنیم: یک سر طیف، سامانه‌هایی هستند که کل اجزای آنها در خارج از کشور مستقرند مانند اسکایپ و زوم.» او ادامه داد: «کمی که جلوتر بیاییم با سرویس‌های به‌اصطلاح اجاره سرور مواجه می‌شویم. در این مدل، یک شرکت، یک نرم‌افزار خارجی مانند ادوبی‌کانکت (عمدتا نسخه‌های غیررسمی و کرک‌شده) را روی یک سرور داخلی میزبانی کرده و به همان صورت دراختیار کاربران قرار می‌دهد. در عمده این سرویس‌ها، حتی زبان فارسی به‌خوبی پشتیبانی نمی‌شود و برخی کاربران که با زبان انگلیسی آشنایی ندارند با مشکل روبه‌رو هستند. در سر دیگر این طیف سرویس‌هایی هستند که علاوه‌بر اینکه کاملا در فضای شبکه و مراکز داده داخلی اجرا شده‌اند، هسته‌های نرم‌افزاری آنها نیز کاملا در کنترل و اختیار تیم فنی داخلی بوده و توسعه آن در داخل انجام شده است. با توجه به نکاتی که اشاره شد، به‌رغم ضعف‌هایی که در اجرا بوده، عملکرد سامانه‌های بومی را خوب ارزیابی کرده و تصور می‌کنم این فضای درخواست بازار نشان داد که توان فنی خوبی در کشور در این حوزه به‌صورت بالقوه وجود داشته که در این زمان بالفعل شده است.»
مدیر سامانه آموزش مجازی «دان» درباره جزئیات فنی لازم برای پشتیبانی از آموزش‌های عمومی هم عنوان کرد: «یک موضوع مهم این است که در بحث‌های خدمات اینترنتی و مدیریت فناوری، تعداد کاربر نقش جدی و مهمی دارد. به‌عنوان مثال، شرایط فنی یک سامانه با 100کاربر، با سامانه‌ای که حدود هزار کاربر دارد، بسیار متفاوت است. با این شرایط، حساب کنید سامانه‌ای که می‌خواهد چندصدهزار کاربر را پشتیبانی کند چه شرایط پیچیده‌ای را باید پشت‌سر بگذارد. این‌طور نیست که بگوییم این یکی کمی از نمونه قبلی بزرگ‌تر است، خیر. در اینجا به‌اصطلاح career grade گفته می‌شود که مشکلات این سامانه‌ها و پشتیبانی از آنها هم سخت و سخت‌تر می‌شود. در این میان، یک مشکل معمولی می‌تواند به یک بحران و در سامانه‌های پرکاربرتر می‌تواند به یک فاجعه امنیتی تبدیل شود. حالا شما تصور کنید باید از سامانه‌ای پشتیبانی کنید که در آن کلاس‌ها نباید چنددقیقه هم قطع شوند. برنامه‌ریزی دقیق برای پیشبرد کار این نرم‌افزارها بسیار مشکل است و جوان‌های متخصص ما برای این موضوعات زحمت می‌کشند.»
هم‌افزایی بین زیرساخت‌ها و شبکه‌های ارائه خدمات نداشتیم
اما اینکه وزارت ارتباطات چه نقشی در آموزش‌های مجازی دارد، نکته‌ای است که همواره در مدت همه‌گیری کرونا وجود داشته و برخی کارشناسان سهم و وظیفه این وزارتخانه را فراتر از اعطای حجم رایگان برای دانشجویان و اساتید می‌دانند. امین کلاهدوزان درباره این موضوع به «فرهیختگان» گفت: «اینکه حدود نقش‌های وزارت ICT دقیقا چیست را به‌طور دقیق نمی‌توان گفت، اما انتظاری که ما داشتیم و برآورده نشد این بود که هم‌افزایی بین زیرساخت‌ها و شبکه‌های ارائه خدمات گسترده را برقرار کنند. تعداد شرکت‌هایی که خدمات گسترده در این حوزه را ارائه می‌کنند کمتر از انگشتان یک دست است. طبیعتا این امکان وجود داشت که میان این شرکت‌ها هم‌افزایی صورت بگیرد و بسیاری از مشکلاتی که درحال حاضر وجود دارند از طریق این هم‌افزایی مرتفع شود. موضوع دیگر هم در اینجا مطرح می‌شود، این است که سامانه ما اکنون نزدیک به نیم‌میلیون کاربر دارد و کاربرانی از کشورهای دیگر هم در آن حضور دارند.»
روزی نیست که با حملات سنگین فنی مواجه نشویم
او ادامه داد: «ما به‌طور تقریبی، روزی نیست که با حملات بسیار سنگین و کمرشکن فنی مواجه نشویم. حملات گسترده به‌اصطلاح «دی‌داس» که از نقاط مختلف جهان شکل می‌گیرد و روی خارج کردن سرویس از ارائه خدمات به کاربر متمرکز هستند. از آنجایی که این حمله‌های سایبری از نقاط مختلف جهان شکل می‌گیرند و در یک نقطه متمرکز نیستند، دفع آنها بسیار دشوار می‌شود. دفع این نوع حملات گسترده در سطح جهان توسط شرکت‌های خدمات‌دهنده مانند ما نیست و شرکت‌های ارتباطات زیرساختی یا اپراتورها مسئول این موضوع هستند، چون در اصل، دسترسی آنها برای مقابله با چنین اتفاقی بسیار بهتر از شرکت‌هاست، می‌شد در چنین اتفاقاتی، وزارت ICT حمایت بهتری از شرکت‌های خدمات‌دهنده ارائه دهد.»
25 درصد دروس آموزشی تکراری هستند
مدیر سامانه آموزش مجازی «دان» به لزوم هم‌افزایی در حوزه تولید محتوا هم اشاره کرد و ادامه داد: «نظام آموزش عالی کشور هم می‌توانست بخشی از شرایط را تسهیل کند. نزدیک به 25درصد دروسی که در رشته‌های مختلف ارائه می‌شوند، تکراری هستند، به این ترتیب این امکان وجود داشت که این درس‌ها را با حضور بهترین اساتید کشور ضبط و به همه دانشجویان تمام کشور ارائه کرد؛ بنابراین، این جنس کمک‌ها می‌توانست تاثیرات جدی در کار داشته باشد.»
سازگار شدن نظام آموزشی با کرونا
حالا در روزهای پایانی سال تحصیلی هستیم که نخستین سال تحصیلی در روزگار ما بود که تمام و کمال تحت‌تاثیر ویروس کرونا برگزار شد. سالی که پر بود از تجربیات تازه و مشکلات و معضلات جدید و پر از تجربیات غریب، از آزمون‌های برخط و مجازی گرفته تا کلاس‌های ترکیبی میان سامانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، از ارائه تحقیق‌های آنلاین گرفته تا قطع و وصلی‌های سامانه خدمات آموزش آنلاین، از عدم تسلط استادان در روزهای نخست آموزش آنلاین تا برگزاری کلاس‌های جبرانی در روزهای تعطیل و کلی ماجرای دیگر. کرونا اما با همه مشکلات و مکافاتش، گام بلندی برای تثبیت آموزش مجازی در سطح جهان و کشور ما برداشت، گامی که بخش مهمی از آن برعهده سامانه‌های داخلی بوده و شرایط را طوری رقم زد که احتمالا در دوران پساکرونا هم از آموزش مجازی بگوییم و بشنویم.
مطالب پیشنهادی
