ندا اظهری، روزنامه‌نگار: دانشجویان بین‌المللی در دنیا جایگاه ویژه‌ای دارند و نقش مهمی را در رونق اقتصاد کشورها ایفا می‌کنند. در یک‌سال گذشته که از همه‌گیری کرونا می‌گذرد، بسته‌شدن مرزها، تعطیلی دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و بازگرداندن دانشجویان خارجی به کشورهایشان، بحرانی مالی را در دانشگاه‌های دنیا ایجاد کرد که هنوز با گذشت ماه‌ها، این بحران ادامه دارد. این شرایط به‌حدی در یک‌سال گذشته وضعیت هشداردهنده‌ای را به‌وجود آورده بود که بسیاری از دانشگاه‌ها در آستانه ورشکستگی قرار گرفتند. روسیه هم به‌عنوان یکی از کشورهای تحت تاثیر ویروس کرونا، از این امر مستثنی نیست و با رکود شدیدی در بخش آموزش عالی خود روبه‌رو شده است.

  کاهش دانشجو در دانشگاه‌های خصوصی

تعداد دانشجویانی که در دانشگاه‌های خصوصی و بخش‌های غیرانتفاعی دانشگاه‌های دولتی روسیه تحصیل می‌کنند، در سال 2020 به‌دنبال همه‌گیری جهانی کرونا به‌طور قابل توجهی کاهش یافته است که این روند کاهشی پیامدهای اقتصادی وخیمی را در بخش آموزش عالی ایجاد کرده است. طبق اظهارات رئیس دانشگاه دولتی اجتماعی روسیه که یکی از برجسته‌ترین موسسات آموزش عالی این کشور در زمینه علوم انسانی و علوم اجتماعی به‌شمار می‌رود، این دانشگاه در سال گذشته با کاهش 30 درصدی دانشجویان این بخش مواجه شد که شهریه پرداخت می‌کنند. در این میان، برخی دانشگاه‌ها به‌منظور جذب دانشجویان بیشتر، میزان شهریه‌های خود را در دوران همه‌گیری کاهش داده‌اند، اما به‌رغم این کاهش شهریه، هنوز هم بسیاری از خانواده‌های روسی در شرایط فعلی با پرداخت شهریه دانشگاهی مشکل دارند. در همین راستا، اقبال دانشجویان بین‌المللی هم به‌دلیل محدودیت‌های ترددی و تعطیلی دانشگاه‌ها تا حد قابل ملاحظه‌ای کاهش یافت.

رئیس موسسه فرهنگی ایالتی «کراسنودار» به‌عنوان دانشگاه برتر روسیه در رشته هنر معتقد است که مدیریت دانشگاه انتظار دارد تعداد دانشجویانی که باید شهریه پرداخت کنند، به‌دلیل وخامت شرایط مالی خانواده‌ها، درمقایسه با سال‌های گذشته به‌طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است. این مساله هم شامل دانشجویان بومی و هم دانشجویان خارجی می‌شود. کارشناسان روسی در مقالات تجاری ارائه‌شده، پیش‌بینی کرده‌اند که تعداد متقاضیان تحصیل در دانشگاه‌های داخلی استان‌های وسیع این کشور، از جمله سیبری، خاور دور و جنوب روسیه، به‌طور قابل توجهی با کاهش مواجه خواهد شد. این روند به‌دلیل هزینه‌های بالای زندگی مرتبط با تحصیل در دانشگاه‌های واقع در هر یک از شهرهای بزرگ روسیه ایجاد شده است. دلیل دیگر تصمیم‌گیری متقاضیان برای ماندن در کشورهای خود و دنبال کردن آموزش‌های مجازی است که رقابت شدیدتری را برای دانشگاه‌هایی که با بودجه‌های دولتی مدیریت می‌شوند یعنی در بیشتر موسسات آموزش عالی روسیه به‌ویژه در 50 دانشگاه برتر داخلی ایجاد خواهد کرد که هرکدام از آنها باید برای جذب بیشتر دانشجویان بین‌المللی از هم سبقت بگیرند. البته هنوز هم به‌رغم نگرانی نمایندگان جامعه دانشگاهی روسیه از وضعیت فعلی بخش آموزش عالی، دولت همچنان خوش‌بین است که بتواند اوضاع را به‌نفع آموزش عالی تغییر دهد. به گفته برخی منابع در وزارت آموزش و علوم روسیه، کاهش چشمگیر شمار دانشجویانی که در دانشگاه‌های خصوصی این کشور تحصیل می‌کنند، می‌تواند مربوط به بهینه‌سازی انجام‌شده در سیستم آموزش عالی در روسیه باشد که منجر به تعطیلی ناکارآمد دانشگاه‌های خصوصی و افزایش دانشگاه‌هایی شود که با بودجه‌های دولتی مدیریت می‌شود.

در این میان، همان‌طور که برخی از تحلیلگران مستقل روسی در زمینه آموزش عالی نیز هشدار داده‌اند، علاوه‌بر کاهش تعداد دانشجویان در سال‌جاری، تهدید جدی برای کاهش تعداد استادان دانشگاه‌های داخلی وجود دارد. البته علاوه‌بر موضوع همه‌گیری کرونا که باعث اخراج و تعدیل شماری از استادان و اعضای هیات‌علمی شده، این فرآیند از سال 2013 تهدیدی برای بدنه آموزش عالی دانشگاهی روسیه محسوب می‌شود، به‌طوری که تعداد استادان دانشگاه‌های این کشور حدود 90 هزار نفر نسبت به سال‌های گذشته کاهش داشته و این مساله نگرانی دولت و آموزش عالی را درباره افت کیفیت آموزش دانشجویان در مقاطع مختلف افزایش داده است.

  لایحه پیشنهادی در آستانه تایید

به گزارش universityworldnews، با گذشت بیش از یک‌سال، شرایط به‌گونه‌ای پیش رفت که دولت روسیه به فکر تسهیل اقامت دانشجویان بین‌المللی در این کشور افتاده و طبق لایحه‌ای جدید، پیشنهاد تازه‌ای را برای این گروه از دانشجویان داده است. لایحه‌ای جدید در روسیه مبنی‌بر تسهیل اقامت دانشجویان بین‌المللی ابلاغ شده که طبق آن، دانشجویان اجازه دارند تا سه سال پس از فارغ‌التحصیل شدن از دانشگاه در این کشور اقامت داشته باشند. این طرح پیشنهادی در پارلمان روسیه مورد بررسی قرار گرفته و امید می‌رود که به‌زودی تایید و اجرایی شود. این لایحه توسط وزارت امور داخلی روسیه با هدف ایجاد یک رژیم قانونی ویژه برای اتباع خارجی و افراد بدون تابعیت عنوان شده است که تحت آموزش تمام‌وقت در دانشگاه‌ها و سازمان‌های پژوهشی روسیه قرار دارند. درحال حاضر، دانشجویان خارجی در سهمیه تعیین‌شده از سوی دولت، مجوز اقامت موقت (TRP) در روسیه را دریافت می‌کنند که به‌مدت سه سال اعتبار دارد. در این لایحه پیشنهاد شده است که این مجوز اقامت موقت (TRP) خطاب به دانشجویان خارجی برای مدت تحصیل در روسیه و 180 روز اقامت بعد از آن مطرح شده است. طبق مفاد این لایحه، دانشجویان بین‌المللی مشمول این مجوز، از الزام به دریافت تایید مهارت در زبان روسی، دانش اطلاعات لازم درباره تاریخچه روسیه و آشنایی با اصول قوانین این کشور معاف می‌شوند. علاوه‌بر این، این دانشجویان دیگر نیازی به ارائه گزارش اقامت سالیانه نخواهند داشت و طبق این لایحه، دانشجویان بین‌المللی‌ای که قصد تحصیل در روسیه را دارند یا دانشجوی فعلی این کشور هستند، تا سه سال پس از فارغ‌التحصیل شدن از دانشگاه حق دریافت اجازه اقامت در روسیه به آنها داده می‌شود. گزارش‌ها حاکی از آن است که در سال 2020، بیش از 265 هزار دانشجوی بین‌المللی در روسیه ثبت‌نام کردند که در دوران همه‌گیری کرونا، در مقایسه با حدود 682 هزار دانشجوی بین‌المللی در سال 2019 تا بیش از نصف کاهش داشته است.

 هدف؛ حفظ نیروی کار مهارت دیده

درعین حال، تمام دانشجویان خارجی که در طول تحصیل، از روسیه خارج می‌شوند، باید در محل اقامت خود ثبت‌نام کنند و هنگام بازگشت به کشور بار دیگر مراحل ثبت‌نام را پشت‌سر بگذارند. به گفته سخنگوی رسمی سرویس مطبوعاتی وزارت امور خارجه، نمایندگان دانشگاه‌ها غالبا اطلاعات به‌موقعی را درباره ورود دانشجویان خود ارائه نمی‌دهند که این امر بعضا منجر به بازداشت و جریمه دانشجویان توسط نیروهای پلیس می‌شود که دلیل آن ضعف سیستم‌های اداری این کشور است. سخنگوی سرویس مطبوعاتی وزارتخانه معتقد است این لایحه روند اخذ مجوز برای شهروندان خارجی را که می‌خواهند در روسیه تحصیل کنند، تسهیل کرده و حضور بیشتر آنها را در جامعه روسیه آسان‌تر کرده و به رشد پتانسیل‌های انسانی و علمی کشور کمک می‌کند. در این میان، جدیدترین تدبیر دولت مورد حمایت نمایندگان برخی از دانشگاه‌های برجسته روسیه قرار گرفته است. «ایوان پروستاکوف»، معاون دانشکده عالی اقتصاد دانشگاه ملی پژوهش، یکی از معتبرترین دانشگاه‌های روسیه در زمینه اقتصاد اظهار داشت: «این لایحه که توسط وزارت امور خارجه آماده شده، در راستای تامین نیازهای سیاست مهاجرت دانشجویان بین‌المللی دانشگاه‌های روسیه است.» به گفته او، قوانین مشابهی درمورد دانشجویان سایر کشورها نیز اعمال می‌شود که هدف آن حفظ کارگران خارجی باتجربه و مهارت‌دیده در بازارهای کاری از طریق اعمال سیاست‌های مهاجرت هوشمند است.

با نظر به این هدف، فارغ‌التحصیلان دانشگاهی نسبت به آینده شغلی خود در روسیه ابراز امیدواری کرده‌اند، به‌طوری که بسیاری از آنها ابراز کرده‌اند که سال‌ها تحصیل آنها در دانشگاه‌های این کشور به آنها امکان می‌دهد تا با محیط‌های فرهنگی، داخلی، قانونی و اقتصادی کشور سازگار شوند و در یادگیری زبان روسی مهارت بیشتری پیدا کرده و شغل مناسبی را مرتبط با تحصیلات خود ایجاد کنند. این لایحه جدید بیشتر برای جوانان دانشجویی کاربردی است که از کشورهایی در این کشور تحصیل می‌کنند که زبان روسی در آنجا یکی از پرکاربردترین زبان‌ها به‌شمار می‌رود. سهم چنین دانشجویانی از کل دانشجویان بین‌المللی که در دانشگاه‌های روسیه تحصیل می‌کنند، حدود 50 درصد است. «سرگئی اروخین»، رئیس دانشگاه فنی ارتباطات و انفورماتیک مسکو، به‌عنوان یکی از دانشگاه‌های فنی برجسته در روسیه نیز نظر مشابهی دارد و معتقد است که این لایحه جدید امکان جذب بیشتر جوانان علاقه‌مند به تحصیل در روسیه را فراهم می‌کند که درنهایت به‌نفع اقتصاد و رونق آموزش عالی این کشور تمام خواهد شد.

به گفته او، افزایش تعداد دانشجویان بین‌المللی فرصتی را برای تقویت همکاری با دیگر کشورها و ایجاد مشارکت‌های بین‌المللی فراهم می‌کند. دانشگاه فنی ارتباطات و انفورماتیک مسکو درحال حاضر بیش از 250 دانشجوی خارجی از 47 کشور جهان را در خود جای داشده و گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد که این آمارها به‌طور قابل توجهی در کوتاه‌مدت افزایش خواهد یافت. همچنین رئیس دانشگاه دولتی آموزشی مسکو نیز توجه به این لایحه و بررسی آن را حائز اهمیت دانست. با اجرایی شدن این لایحه در این کشور، رقابت تنگاتنگی در بخش آموزش عالی روسیه ایجاد خواهد شد؛ چراکه روند پردازش اسناد مربوط به اقامت دانشجویان خارجی در این کشور نسبت به قبل تسهیل شده و دانشجویان با خیالی آسوده‌تر می‌توانند به آینده شغلی بعد از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه بیندیشند. در این میان، طبق این لایحه، دریافت مجوز اقامت موقت برای کل دوره تحصیل در روسیه و به‌دنبال آن، کسب اجازه اقامت، بسیار بی‌دردسر خواهد شد. اجرایی‌شدن این لایحه نه‌تنها کار دانشجویان بین‌المللی را تسهیل می‌کند، بلکه حجم کاری کارمندان اداری دانشگاه‌ها را که در تهیه اجرای اسناد فعالیت می‌کردند نیز کاهش می‌دهد. ماحصل این طرح، فراهم‌آمدن شرایطی آسان‌تر برای اشتغال فارغ‌التحصیلان بین‌المللی در روسیه خواهد بود که به‌نوعی، علاوه‌بر تضمین آینده شغلی آنها، در بهبود وضعیت اقتصادی این کشور نیز تاثیرگذار خواهد بود.

 درخواست برای بازگشت به روسیه

دانشجویان تاجیک که در دانشگاه‌های روسیه تحصیل می‌کنند، طی ماه‌های گذشته به‌دنبال محدودیت‌های مسافرت که به‌دلیل همه‌گیری کرونا اعمال شد، برای خروج از تاجیکستان منع شدند. این دانشجویان که در سال 2020 وارد دانشگاه‌های روسیه شدند، درصورتی که به‌موقع نتوانند در کلاس‌های دانشگاه شرکت کنند، ممکن است از سوی دانشگاه اخراج شوند؛ آنها به‌دلیل ضعیف و گران بودن ارتباطات اینترنتی و قطعی برق مکرر در تاجیکستان، قادر به استفاده از آموزش‌های آنلاین از طریق اینترنت هم نیستند. در همین حال، برخی دانشجویان برای مثال، به‌عنوان خلبان یا برنامه‌نویس تحصیل می‌کنند و معتقدند یادگیری از راه دور و به شیوه مجازی شیوه مناسبی برای آموزش نیست و تنها خواندن کتاب‌های درسی نمی‌تواند مهارت لازم را در آن رشته تحصیلی برای آنها کسب کند.

 بازگشت به روسیه با تست کرونا

بعد از ماه‌ها که از همه‌گیری کرونا گذشت، روسیه چراغ سبز را به دانشجویان بین‌المللی خود نشان داد تا بتوانند بعد از انجام دو مرحله تست PCR وارد این کشور شده و در کلاس‌های دانشگاهی شرکت کنند. بسیاری از این دانشجویان از بهار 2020 به‌دلیل قرنطینه‌های دوران کرونا از سفر به روسیه و ادامه تحصیل به‌صورت حضوری باز مانده بودند. این امر به‌ویژه برای آن دسته از دانشجویانی که در رشته‌ها پزشکی و مهندسی تحصیل می‌کنند، شرایط دشواری را ایجاد کرده است، به‌گونه‌ای که هیچ شرایطی برای آموزش آنلاین و از راه دور برای آنها فراهم نشده است. در دسامبر سال گذشته، وزیر علوم و آموزش عالی روسیه پیشنهاد کرد دانشجویانی که با چنین شرایطی روبه‌رو هستند، می‌توانند از مرخصی تحصیلی استفاده کنند. آمارهای ارائه‌شده نشان می‌داد که حدود 98 هزار دانشجوی خارجی در خارج از روسیه گرفتارشده و قادر به ورود به کشور برای ادامه تحصیلات خود نیستند.