ندا اظهری، روزنامه‌نگار: چند سالی است که روابط چین و آمریکا به‌دنبال بدگمانی‌های ترامپ به دانشمندان چینی تیره و تار شده است. اتهاماتی که مدت‌هاست از سوی دولت ترامپ به دانشجویان، محققان و پژوهشگران چینی وارد شد، باعث برهم خوردن روابط دو کشور به‌ویژه در زمینه تبادلات علمی و فناوری شد. آمریکا سال‌ها رتبه نخست برترین کشور جهان از نظر تولید علم را به‌خود اختصاص داده بود اما چینی‌ها در سال‌های اخیر همیشه به‌دنبال کسب رتبه‌های بالای جهانی بودند و سرانجام سال گذشته موفق شدند مقام اول کشور تولیدکننده علم را در دنیا از آن خود کنند. بی‌اعتمادی آمریکایی‌ها به چینی‌ها شرایط را برای چینی‌ها هموارتر کرد تا بتوانند به جایگاهی دست یابند که سال‌ها برای آن تلاش کرده‌اند. بر هم خوردن روابط آمریکا و چین و از بین رفتن مقصدی که چینی‌ها بتوانند در آن به تحقیق و پژوهش بپردازند، این محققان را به‌سمت کشورهای غربی و به‌ویژه اروپایی کشاند و کشورهای اروپایی این فرصت را پیدا کردند تا از ظرفیت استعدادهای محققان و دانشمندان چینی بهره‌مند شوند.

اعمال محدودیت در مشارکت چینی‌ها

کمیسیون اروپا به‌تازگی اعلام کرده است که می‌تواند از اختیارات جدید برای حذف مشارکت چین در پروژه افق اروپا و دیگر پروژه‌های تحقیقاتی حساس به‌منظور حذف کشورهای ثالثی استفاده کند که سهمی از ارزش‌های اتحادیه اروپا ندارند. «ماریا کریستینا روسو»، مدیر همکاری بین‌المللی در بخش پژوهش و نوآوری کمیسیون اروپا در بروکسل معتقد است که اصول به‌کار رفته در همکاری‌های علمی و تحقیقاتی که کشورهای اروپایی با چینی‌ها داشته‌اند براساس سیاست «تا حد امکان آزاد، در حد نیاز بسته» پیش رفته است که این عبارت اغلب در مدیریت اطلاعات داده مورد استفاده قرار می‌گیرد. کمیسیون اروپا، کشور چین را به‌عنوان رقیبی اقتصادی و شریکی همکار و مذاکره‌کننده می‌داند اما نوع رقابت چینی‌ها را رقابت سیستمیک عنوان می‌کند به‌طوری که سعی می‌کنند بسیاری از حرکات و اقدامات کمیسیون اروپا را تحت کنترل گرفته و خود هدایت کنند. به گفته «روسو»، ما مقررات جدیدی را در آیین‌نامه‌های پروژه افق اروپا درج کرده‌ایم که درواقع، به ما اجازه می‌دهد که مشارکت کشورهای دیگر از جمله چین را در برنامه‌های خود محدود کنیم. این بحث بعد از موافقت وزرای پژوهش اتحادیه اروپا در اکتبر سال گذشته با افزودن مقررات جدید به‌منظور جلوگیری از مداخله کشورهای غیرعضو اتحادیه اروپا مانند روسیه و چین در دستیابی به پروژه‌های تحقیقاتی حساس عنوان شد. درحالی که در این موافقتنامه نامی از کشورهای خاص ذکر نشده است، اما طبق آن، می‌تواند مشارکت برخی کشورها را تحت عنوان پروژه افق اروپا 2027-‌2021 حذف کند.

مشارکت چینی‌ها در این پروژه تحقیقاتی محدود به مراکزی چون دانشگاه‌ها و سازمان‌های تحقیقاتی و پژوهشی تاسیس‌شده از سوی کشورهای عضو اتحادیه اروپا و نیز کشورهای مرتبط یا کشورهای ثالث انتخاب شده است اما این محدودیت‌ها همچنین به اتحادیه اروپا امکان می‌دهد که مشارکت این قبیل کشورها را به اشخاص حقوقی مستقر در کشورهای عضو و کشورهای وابسته محدود کنند که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم توسط کشورهای ثالث کنترل می‌شوند بنابراین، با موضوع جدیدی روبه‌رو هستیم که به اتحادیه اروپا امکان می‌دهد برنامه پیش‌رو را بررسی کرده و نه‌تنها به‌دلایل امنیتی، بلکه برای حفظ منافع شرکت‌های اروپایی، هدف اصلی این بند قانونی را مشخص کرده است.

اتحادیه اروپا به‌دلایل موجه و استثنایی از این قدرت برای پیشبرد اهداف خود با کمترین دخالت کشورهای غیرعضو اتحادیه استفاده می‌کند. کارشناسان بر این باورند که این اتحادیه حتی با اختیاراتی که به‌دست می‌آورد می‌تواند دسترسی هویت‌های چینی مانند دانشگاه فودان و دانشگاه تحقیقاتی شانگهای را که به‌دنبال راه‌اندازی یک شعبه پردیس دانشگاهی در مجارستان هستند، محدود کند. این پردیس‌های دانشگاهی قرار است فعالیت خود را از سال 2024 در این کشور آغاز کنند.

گسترش دامنه پروژه افق اروپا به کشورهای غیرعضو اتحادیه

یکی از استادان آموزش عالی دانشگاه اوترخت هلند عنوان می‌کند که ما نمی‌توانیم ساده از کنار چین بگذریم. اتحادیه اروپا کلید اصلی برقراری تعادل همکاری با چین است که با برابرسازی میدان بازی و کاهش خطرات این مسیر، می‌توانند روابط میان اتحادیه اروپا و چینی‌ها را به‌ثبات برسانند. او معتقد است که ما در تعامل با چین به اتحادیه اروپا نیاز داریم و کشورهای عضو اتحادیه هم باید درکنار هم بایستند و از یکدیگر دفاع کنند. اتحادیه اروپا به کشورهای منتخب غیرعضو اتحادیه اجازه مشارکت و همکاری در پروژه تحقیقاتی افق اروپا را می‌دهد و محققان آنها نیز می‌توانند برای دریافت کمک‌هزینه برابر با محققان اتحادیه اروپا اقدام کنند. توافق‌های مشترکی با 13 کشور از جمله سوئیس و نروژ تحت عنوان پروژه افق 2020 صورت گرفته و درصورت تصویب پیش‌نویس پروتکل‌های توافقنامه تجارت و همکاری بین اتحادیه اروپا و انگلیس، این کشورها به‌واسطه پروژه افق اروپا پس از برگزیت به این همکاری‌ها ملحق می‌شوند.

اتحادیه اروپا درحالی که معتقد است در انتخاب شرکای پژوهش‌های بین‌المللی با نقطه‌نظر مشترک گزینش‌های حساس‌تری انجام داده، پیشنهاداتی را برای گسترش فهرست کشورهای شریک مانند کانادا، ژاپن، کره‌جنوبی، سنگاپور، استرالیا و نیوزیلند ارائه داده است. پیش از این، آمریکا به‌دستور دونالد ترامپ، علاقه‌ای به حضور در همکاری‌های اتحادیه اروپا نشان نداده بود. اما در این میان، چینی‌ها تمایل خود را به حضور در این پروژه‌های مشترک اعلام کرده بودند اما بعید به‌نظر می‌رسد که با توجه به جبهه‌گیری‌هایی که نسبت به چینی‌ها وجود دارد، اتحادیه اروپا مانند کشورهای دیگر با این کشور نیز رفتار کند. طی دو سال گذشته، اتحادیه اروپا و 7 کشور عضو، موضع‌گیری‌های سخت‌گیرانه‌تری را در برابر شرکت‌های فناوری چینی اتخاذ کرده‌اند به‌طوری که تعدادی از کشورها ازجمله کشورهای غیرعضو اتحادیه اروپا، غول فناوری ارتباط از راه دور چین یعنی هوآوی را در شبکه‌های ارتباطی خود در زمینه‌های امنیتی محدود کرده بود.

در بحبوحه نگرانی پیرامون شرکت‌های تحت حمایت دولت چین، قوانین مربوط به خریدهای خارجی شرکت‌های اروپایی تقویت شده‌اند. اکنون هدف سیاست صنعت اتحادیه اروپا در درجه اول دستیابی به «استقلال استراتژیک» از چین است. مقامات اتحادیه اروپا در حوزه تحقیق و نوآوری به‌ویژه نگران پتانسیل شرکت‌ها و موسسات تحت کنترل دولت چین برای انتقال داده‌ها یا مالکیت معنوی از اروپا به چین هستند.  

نقشه راه چین و اتحادیه اروپا در تحقیق و نوآوری

اتحادیه اروپا درحال مذاکره پیرامون نقشه راه اتحادیه اروپا و چین در زمینه تحقیقات و نوآوری به‌منظور حاکمیت همکاری در زمینه پژوهشی است. هدف از ترسیم چنین نقشه راهی، بهبود دسترسی و ایجاد فرصت‌هایی برای محققان اتحادیه اروپا، موسسات پژوهشی و شرکت‌های تحقیق و توسعه در چین است. اتحادیه اروپا به‌ویژه به‌دنبال نقشه راه ویژه‌ای است تا به‌واسطه آن، امکان همکاری در زمینه فناوری‌های پاک و تحقیقات پیرامون تغییرات آب و هوایی بین چین و اتحادیه اروپا را در دستور کار قرار دهد.

به گزارش universityworldnews، مذاکرات آنلاینی در اواخر ماه ژانویه مابین اروپایی‌ها و وزرای علم و فناوری چین صورت گرفت. به‌دنبال آن، «روسو» اظهار می‌کند این اقدامی که اتحادیه اروپا به دنبال آن است، کار آسانی نیست چراکه آنها بر خطوط قرمز آشکاری اصرار می‌ورزند که شامل تعهدات واضح طرف چینی برای اکوسیستم نوآوری عادلانه و تحریف‌نشده برای تعاملی متقابل است که مستلزم شرایط برابر بازی و رعایت استانداردهای بالای اخلاقی و یکپارچگی علمی است. استانداردهای یکپارچه علمی و اخلاقی یکی از خطوط قرمز اتحادیه اروپاست که در نقشه راه ترسیم‌شده بین روابط با چین در زمینه علم و فناوری به آن اشاره شده است. چینی‌ها در ابتدا تمایلی به داشتن چنین شرایط چارچوب‌بندی‌شده‌ای در نقشه همکاری با اتحادیه اروپا نداشتند اما اروپایی‌ها بارها بر این موضوع تاکید کردند که چنانچه شرایط این چارچوب را داشته باشند، در زمینه همکاری در موضوعات فنی پیشرفت خواهند کرد.

سیاست‌های بلندپروازانه فناورانه چین

بسیاری از عناصر توافقنامه جامع سرمایه‌گذاری چین و اتحادیه (CAI) در 30 دسامبر در قالب یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک مجازی به نقشه راه تحقیق و نوآوری منتقل می‌شود. توافق CAI برای بهبود دسترسی به بازار برای شرکت‌های اتحادیه اروپا حدود هفت سال به طول انجامید. پارلمان اروپا همچنان به‌دنبال تصویب توافق CAI است؛ چراکه برخی اعضای پارلمان به دلیل سوابق حقوق بشر چین با آن مخالفت می‌کنند.

ریچارد بوتیک‌فر، عضو پارلمان اروپا و رئیس پارلمان تفویض‌اختیار اروپا در روابط با چین اشاره می‌کند چین بسیار بلندپروازانه و با قدرت برنامه ائتلاف نظامی و غیرنظامی را در توسعه فناوری دنبال می‌کند. او افزود که حوزه‌های مختلف همکاری را نمی‌توان به‌طور جزئی تقسیم کرد. بدیهی است حوزه‌های علمی و امنیتی باید تحت همان طیف علم و ارزشی بررسی شوند. او تاکید می‌کند کشورهایی که به‌دنبال همکاری با چین در زمینه تغییرات آب و هوایی هستند باید اذعان کنند این کشور تمایلی به پذیرفتن انتقاد از سیاست‌های خود ندارد.

روسو می‌گوید که کمیسیون اروپا راهبردهایی را برای تاثیر خارجی در موسسات آموزش عالی و پژوهش و آموزش ارائه کرده است. این راهبردها با نگاهی به موضوعات حاکمیت، امنیت، مشارکت‌ها و ارزش‌ها بر محافظت از ارزش‌های کلیدی و دارایی‌های اصلی پژوهش تمرکز می‌کند. چنین ابزارهایی شرایطی را برای روابط پژوهشی چین فراهم می‌کند که تا حد امکان آزاد و تا حد نیاز بسته باشد و بتوان آن را برای همکاری با چین به شیوه‌ای ادامه داد که در آن چین را یک رقیب اقتصادی و سیستمی در نظر گرفت.

بایدن به‌دنبال جوش‌دادن رابطه با چینی‌ها

چند روزی بیشتر از آغاز سال جدید چینی‌ها نمی‌گذرد و خبرها حاکی از آن است که جو بایدن، رئیس‌جمهور جدید آمریکا که حالا چند وقتی است کابینه را به دست گرفته، در تماسی تلفنی با رئیس‌جمهور چین به‌دنبال برقراری دوباره روابط با این کشور است و کارشناسان امیدوارند این تماس تلفنی بتواند آغازگر روابط دوجانبه در آینده دو کشور باشد. رئیس‌جمهور چین هم با تبریک دوباره به مناسبت پیروز شدن بایدن، ابراز امیدواری کرد سال جدید برای مردم دو کشور سالی سرشار از خوشحالی باشد. روابط چین و آمریکا یکی از مهم‌ترین روابط دوجانبه در دنیا در قرن 21 به شمار می‌رود که متاسفانه در دوره چهار ساله ریاست‌جمهوری ترامپ، این روابط از نظر دیپلماتیک در پایین‌ترین نقطه خود قرار گرفت و به‌عبارتی، این روابط قطع شد. علاوه‌بر این، مقاومت زیادی در برابر نیروهای محافظه‌کار آمریکایی وجود دارد که خواستار تقابل میان دو کشور هستند و موانع بزرگی را بر سر راه دو طرف برای ترمیم روابط خود ایجاد می‌کنند. بایدن در مذاکره تلفنی با رئیس‌جمهور چین به امکان برقراری دوباره این ارتباط اشاره و تاکید کرد اگر ذهن‌مان را در مسیر درست قرار دهیم، وقوع هر چیزی ممکن است و مقام چینی هم ابراز امیدواری کرد این روابط دوجانبه در آینده بتوانند در مسیری مثبت حرکت کنند و به‌نفع دو کشور تمام شود.

اروپا در روابط چین و آمریکا بی‌طرف نیست

به نظر می‌رسد اروپا در میان روابط بین چین و آمریکا نمی‌تواند خنثی و بی‌طرف عمل کند و گمانه‌زنی‌ها حکایت از آن دارد که درنهایت، اروپا درکنار آمریکا می‌ایستد. اروپایی‌ها بر این باورند چین به‌دنبال خلق دنیایی است که به لحاظ استراتژیک، اقتصادی و ایدئولوژی برای اروپا امن نیست و این عامل مهمی است که اروپا را رودرروی چین قرار داده است. برخی رهبران سیاسی و بازرگانی اصرار دارند رویکرد مقابله‌ای واشنگتن، پاسخی اشتباه به ظهور چین است و ترجیح می‌دهند دور از این اختلافات باشند. سناریویی که در آن همه کشورهای اروپایی قرار است در کنار هم و روبه‌روی چین قرار بگیرند، بوی تعارض و درگیری می‌دهد. اروپایی‌ها در روابط خود همواره به‌دنبال سود هستند؛ به‌عنوان مثال، توافقنامه‌های طولانی‌مدت با آمریکا، ثبات و محافظت علیه تهدیدهای پیاپی را برای آنها به دنبال دارد یا مانند روسیه توسعه اقتصادی چین فرصت را برای رشد شرکت‌های اروپایی ایجاد می‌کند. شاید اروپا بتواند چنین ثباتی را برای برقراری تعادل تا مدت کوتاهی حفظ کند اما به مرور این تعادل از بین می‌رود.