در سوگِ مسعود مهرابی

به گزارش «فرهیختگان»، آراز مطلب‌زاده، روزنامه‌نگار طی یادداشتی در روزنامه «فرهخیتگان» نوشت: باور فقدان آنان که سال‌ها رنگ و عطر روزمرگی‌هایمان آغشته به حضورشان بوده سخت به‌نظر می‌رسد. خبر عروج مرد باسواد، نجیب، کم‌حرف و کم‌حاشیه مجله فیلم بار دیگر گزاره بالا را اثبات کرد. خبر عزیمت ناگهانی، غیرمنتظره و بی‌بازگشت مسعود مهرابی از دل واژگان نقش‌بسته بر کاغذهای کاهی بیش از 500 شماره از مجله فیلم به سمت جهان ابدی و باقی را سخت می‌شود هضم کرد؛ چراکه بی‌تردید انتشار هر ماه و بی‌وقفه مجله فیلم از سال 62 تا همین امروز را می‌توان آیین و سنتی باشکوه برای همه سینمادوستان دانست و اکنون در روزهای پایانی تابستان سال 99، خبر از دست رفتن یکی از سه ستون اصلی برپایی این آیین قدیمی و باشکوه فرهنگی که در اذهان جمعی همه سینمادوستان ایرانی جایگاهی بی‌بدیل دارد، سخت و جانکاه است.

مسعود مهرابی اگرچه کارش را با طراحی کاریکاتور آغاز کرد اما عمده اهمیت او را می‌توان در دو زمینه مشخص بررسی کرد. نخست از جهت نقش وی در تاریخ مطبوعات ایران تحت‌عنوان صاحب‌امتیاز و مدیرمسئول دیرپاترین و جریان‌سازترین مجله تخصصی سینما در ایران یعنی ماهنامه فیلم و دیگری از حیث اهمیت تالیف کتاب و فیلم‌پژوهی‌هایش در تاریخ سینمای ایران. نخست باید اذعان کرد یکی از اصلی‌ترین دلایل ماندگاری مجله فیلم در طول چهار دهه، مدیون و مرهون خوی مداراجویانه، صبوری، پشتکار و مهارت وی در تعامل با نهادهای نظارتی است. به زبان ساده‌تر باید گفت از لحظه تولد مجله فیلم در دهه 60، روزگار ملاحظات تا دهه‌های بعد که همیشه سایه تعطیلی بر سر نشریات احساس می‌شد، مسعود مهرابی در قامت یک مدیرمسئول تمام‌عیار توانست در طول 37 سال مجله فیلم را از این گزندها و گرداب‌ها حفظ کند. او با درایت و مدیریت خود، مجله را به‌طور کامل از ورطه سیاست‌زدگی مصون نگه داشت و توانست حساسیت‌های مرسوم و معمول مدیران فرهنگی را رفع و اعتمادشان را جلب کند. برآیند حفظ چنین رویکردی در طول این چند دهه منجر به استمرار انتشار مجله، پاگیری آن به‌عنوان نشریه تخصصی سینمایی و در نتیجه جریان‌ساز شدن آن شد. البته می‌توان ماندگاری و اهمیت مجله فیلم را از حیث رویکرد محتوایی آن‌هم بررسی کرد. می‌توان اذعان کرد مسعود مهرابی در کنار هوشنگ گلمکانی و عباس یاری در ترسیم سیاست‌های محتوایی بسیار موفق عمل کرده‌اند.

سیاست‌هایی بینابین که بین تخدر و تفرعن نشریات روشنفکرانه و ابتذال نشریات زرد ترسیم شده بود و می‌توانست حجم انبوهی از سینمادوستان را مجذوب کند. مجله فیلم توانست بین جوانان علاقه‌مند به سینما، ادبیات نقد فیلم را ارتقا دهد. جوانانی که سپس نقدهایشان به صفحه نقد خوانندگان مجله راه یافت و درنهایت حتی تعدادی از آنان به جمع منتقدان ثابت مجله هم پیوستند. از این حیث می‌توان ادعا کرد مجله فیلم جریان‌سازترین مجله تخصصی حوزه سینما در ایران است. اما این جریان‌سازی حاصل نمی‌شد اگر تعامل سازنده مسعود مهرابی به‌عنوان مدیرمسئول با مدیران فرهنگی کشوری نبود. چراکه اگر تلاش‌ها، تحمل و صبوری وی در مواجهه با حساسیت‌های نهادهای نظارتی نبود شاید عمر مجله فیلم به یک دهه هم نمی‌رسید و مانند بسیاری از نشریه‌های فرهنگی جوان‌مرگ می‌شد؛ خصوصا که در 12 سال نخستین انتشار، مجوز ماهنامه فیلم تک‌شماره بود و مهرابی شخصا هرماه باید کلیت شماره جدید را به ارشاد می‌برد تا تک‌تک نوشتارهایش مورد بررسی قرار گیرد. روندی که سال‌ها ادامه یافت تا بالاخره مجوز ماهنامه دائمی شد. موضوع مهم دیگر به اهمیت جایگاه او به‌عنوان مولف آثار پژوهشی در باب سینما و مورخ تاریخ سینمای ایران بازمی‌گردد. او در پرداخت به تاریخ سینمای ایران به دام نوستالژی نیفتاد و به‌عنوان مولفی مسلط بر تاریخ سینمای ایران به تحلیل تمام اجزا و مناسبات حاکم بر تاریخ سینمای ایران پرداخت. تحلیلی که می‌توان رویکرد انتقادی وی نسبت به سینمای موسوم به فیلمفارسی را در آن دید. او در روایت تاریخ سینمای ایران با توجه به اشرافی که بر مناسبات حاکم بر فرهنگ و هنر سینمای پیش از انقلاب و پس از انقلاب داشت، غالبا به تحلیل‌ها و گردآوری‌هایی جامع و کامل در تالیف دایره‌المعارف‌های سینما می‌رسید. مهارت و اشرافی که در چند اثر برجسته وی یعنی تاریخ سینمای ایران، صد فیلم و... کاملا مشهود است.

روایت‌ها حاکی از این است که مسعود مهرابی در سال‌های اخیر به‌علت کسالت و اختلاف سلیقه‌ رفت‌وآمد چندانی به دفتر مجله فیلم نداشت اما این پیشامدها نه کوچک‌ترین خللی در انتشار ماهنامه فیلم ایجاد کرد و نه منجر به محوشدن سایه‌اش از مجله فیلم شد، بلکه باعث شد مجله با همان انسجام همیشگی به‌رغم وفور رسانه‌های تصویری سینمایی راه خود را ادامه دهد. مصائب، رنج‌ها و خستگی‌های حاصل از چهار دهه کار مطبوعاتی ذره‌ای از عطوفت، وقار و بزرگ‌منشی او را نکاست. او همیشه بزرگ بود و دستگیر؛ چنان‌که هیچ‌گاه اجازه نداد اختلافات اخیرش کوچک‌ترین ضربه‌ای بر پیکره خانواده بزرگ مجله فیلم بزند.