حسین باهر، عضو هیات‌علمی دانشگاه شهیدبهشتی در گفت و گو با «فرهیختگان»:
به گزارش «فرهیختگان آنلاین» حسین باهر، جامعه‌شناس و عضو هیات‌علمی دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» ضمن اشاره به تبعات اجتماعی بحران کرونا، اظهار داشت: «الان خیلی‌زود است که بخواهیم جمع‌بندی کلی دراین‌باره داشته باشیم، ولی آنچه تاکنون اتفاق افتاده تغییراتی همه‌جانبه در زمینه اقتصاد، فرهنگ، اجتماع و سیاست است که باید رخ بدهد.»
وی در توضیح چرایی این ضرورت برای تغییرات مورد اشاره افزود: «در گذشته‌ای که به‌یاد دارم همواره راه را کج رفتیم و بالاخره عاملی باید ما را صاف کند. این کج‌روی‌ها در فرهنگ، اخلاق، سیاست و... در حوزه جامعه وجود داشته و ما به‌درستی عمل نکردیم.»
باهر با بیان اینکه بشریت به‌طور کلی قدری کج‌روی کرده، اظهار داشت: «چالش کرونا را می‌توان فرستاده الهی دانست. ما گل، گیاه، جنگل‌ها، حیوانات، طبیعت و... را با ترافیک، صنعت، دود، مصرف بی‌رویه و... از بین برده‌ایم و الان وقت آن است که ببینیم کجای راه را کج رفته‌ایم.»
این جامعه‌شناس ادامه داد: «اگر تاکنون به این امر توجه نکرده‌ایم، الان باید دقت کنیم تا زمانی که رفتار ما با طبیعت درست نشود و این موضوع به‌صورت ریشه‌ای حل نشود، احتمالا ماموریت این ویروس ادامه دارد. هرچه هست کووید-19 با بشر کاری کرده که جنگ جهانی اول و دوم هم نتوانست انجام دهد.»
وی درخصوص میزان ماندگاری تغییرات پدیدآمده در پی فراگیر شدن کرونا، یادآور شد: «از نظر فلسفی این منطق وجود دارد که این ویروس تا زمانی که بشر صاف نشود، از جوامع رخت برنخواهد بست. سیاستمدارانی که زورگویی می‌کردند باید جابه‌جا شوند، کسانی که حق مردم را خوردند باید حق را برگردانند. تا این اتفاقات رخ ندهد این بلا ادامه دارد و هزینه آن را باید همه بپردازند.»
باهر ادامه داد: «خداوند می‌فرماید «فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِیرًا» اگر کسانی کج‌روی کنند ما هم آنها را زیر و رو می‌کنیم. این هزینه‌ای است که همگان باید آن را بپردازند، لذا هرکسی به سهم خود باید در رفتارش تجدیدنظر کند. تا زمانی که بشر صاف نشود، این مساله همراه ماست.»
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: «مفهوم ساده‌ای در اسلام و در علم کلام وجود دارد که امیرالمومنین(ع) هم آن را این‌طور توصیف کرده است؛ عدالت یعنی هرکسی و هرچیزی در جای خودش، درخت در جای خود، رودخانه در جای خود، حیوانات و طبیعت در جای خود و انسان هم در جای خود.»
وی افزود: «ما این همه زمین‌های کشاورزی را به ویلا تبدیل کرده‌ایم، درختان را بریده‌ایم، برج ساخته‌ایم، جنگل‌ها را نابود کرده‌ایم، جاده ساخته‌ایم و... . اگر این روند متوقف نشود طبیعت انتقام خود را از انسان خواهد گرفت، لذا ما موظفیم طبیعت را برای تمام موجوداتی که قبل از ما بودند و بعد از ما خواهند بود، زیستگاه مناسبی کنیم.»
باهر اضافه کرد: «در مناسبات اجتماعی نیز چنین است و ما شاهد موارد متعددی از خیانت، فساد، دروغ، کلک، تهمت و... هستیم که انتظار می‌رود با بحرانی عالم‌گیر همچون کرونا نوعی تنبه عمومی در جوامع بشری ایجاد شود.»
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی افزود: «به‌هرحال بشر هزینه زیادی بابت این عبرت پرداخت. این رعب، وحشت، تنهایی، انزوا، مرگ و... هزینه‌هایی هستند که انتظار می‌رود مابه‌ازایی داشته باشد و در روابط اجتماعی بشر شاهد نوعی تجدیدنظر باشیم.»
وی درباره برخی ارزیابی‌ها درخصوص تبعات اجتماعی کرونا نظیر آنکه این بحران به تضعیف فردگرایی در جوامع منجر شده و روح جمع‌گرایی را در ما تقویت کرده، اظهار داشت: «درست است که شاید از ترس جان در انزوا باشیم، ولی درکل ارتباطات مردم با هم تقویت شده و آنان عمدتا با کسانی که ارتباطات نقطه‌چین داشتند ارتباط خطی برقرار کردند یا ارتباطاتی که خطی بوده کروی شده. ان‌شاءالله این امر ادامه پیدا کند و این فضیلت انسانی تقویت شود.»
باهر با اشاره به نوع کنش متفاوت مردم ایران نسبت به مردم سایر کشورها در مواجهه با کرونا درخصوص ریشه‌های این تفاوت اظهار داشت: «مردم هرکشوری فرهنگی دارند و براساس آن فرهنگ در مواجهه با پدیده‌های اجتماعی عکس‌العمل نشان می‌دهند. فرهنگ ایرانی فرهنگ همیاری، مشارکت و حمایت از مظلوم است.» این استاد دانشگاه ادامه داد: «شاخصه‌ای که از نظر اجتماعی در رفتار مردم ایران قابل‌توجه است، این است که آنها در بحران‌ها هوای یکدیگر را دارند، یعنی با اینکه ممکن است در حوزه‌هایی نظیر سیاست اختلاف‌نظرهایی با هم داشته باشند، در بحران‌ها موافق و مخالف درکنار همدیگر می‌ایستند.»
وی با اشاره به شادمانی جمعی مردم ایران از پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره نور سپاه و قرار گرفتن آن در مدار، این موضوع را نمونه‌ای از پیوستگی‌های جامعه ایرانی علی‌رغم تفاوت‌ها دانست و تصریح کرد: «این یک الگوی رفتاری از جامعه اخلاقی است که با وجود داشتن هیجانات منفی در چنین مواردی به هیجان مثبت می‌رسد.»
باهر وضعیت باثبات جامعه ایران در مقایسه با هیجانات منفی موجود در برخی کشورهای توسعه‌یافته نظیر آمریکا، ایتالیا و اسپانیا را که در هجوم به فروشگاه‌ها و افزایش فروش اسلحه و... بروز یافته، ناشی از تاب‌آوری اجتماعی بالای جامعه ایرانی در مواجهه با بحران‌ها دانست و گفت: «مردم ایران در مقابله با بحران تا حد زیادی واکسینه شده‌اند. کمااینکه در این چهاردهه بحران‌های متعددی را تجربه کرده‌اند، اما هریک به‌نوعی با همکاری جامعه کنترل شد و به‌ورطه خشونت و اقدامات خارج از قاعده نیفتاد و فرونپاشید. این درحالی است که در کشورهای دیگر هرگز چنین نبوده است و تاب‌آوری اجتماعی آنها قابل قیاس با جامعه ایران نیست.»
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به نقش‌آفرینی نیروهای مردمی و یاری رساندن آنها به دستگاه‌های اجرایی برای مهار بحران، در توضیح چرایی کارآمدی جامعه مدنی در ایران و انفعال همین جامعه در بسیاری از کشورهای دیگر با نظام سیاسی لیبرال اظهار داشت: «جامعه مدنی در این کشورها می‌گوید ما کار می‌کنیم، مالیات می‌دهیم و دولت موظف است بحران‌ها را مهار کند. درحالی‌که در ایران نه مالیات درستی می‌دهیم و نه دولت را موظف می‌دانیم، گرچه حرفش را می‌زنیم، ولی در مقاطعی که لازم است به کمک دولت و هموطنان آسیب‌دیده در بحران‌هایی چون سیل، زلزله و... می‌شتابیم.»
وی ادامه داد: «در همه کشورها مردم منتظرند دولت‌ها کمک کنند، ولی ما همیشه منتظر نیستیم چون نه دولت توان دارد و نه ما توقع داریم.» باهر افزود: «به‌واسطه همین روحیات خاص، ایرانیان حتی در کشورهایی که به‌لحاظ سیاسی متخاصم هستند، محبوبیت و احترام قابل‌توجهی دارند.»
این استاد دانشگاه روحیه همبستگی و کنش جمعی را از مهم‌ترین شاخصه‌های ایرانیان دانست و اضافه کرد: «در طول تاریخ هرکنشی در این کشور به نتیجه رسیده یک پایگاه مردمی داشته است و این موضوع ریشه‌ای 2500 ساله دارد.»
وی درخصوص چگونگی استمرار نقش‌آفرینی کنونی مردم در بحران کرونا برای شرایط عادی و در فضای پساکرونا و فراهم آوردن امکان بهره‌برداری دولت‌ها از این ظرفیت اجتماعی کم‌نظیر، گفت: «در این رابطه دو موضوع حائز اهمیت است؛ نخست آنکه روشنفکران باید دراین‌باره روشنگری و نظریه‌پردازی کنند و دوم اینکه کسانی متولی امور شوند که حداقل شایستگی‌ها را داشته باشند و قائل به بهره‌گیری از این ظرفیت باشند.»
باهر تصریح کرد: «الان بهترین موقع است که در عملکردها و رفتارهای پیشین خود تجدیدنظر کنیم و این مساله هم مردم، هم حاکمان و هم ساختار سیاسی را شامل می‌شود.»
مطالب پیشنهادی
