به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، روال کار روزنامه‌نگاری و روزنامه‌ها آن هم در آخرین شماره یک سال شاید این باشد که به جمع‌بندی آنچه در یک سال فعالیت و گزارش‌نویسی و... بپردازند و درنهایت هم ارائه چشم‌اندازی از سال آینده آنچه مطلوب و مطالبه است و... اما خب همه اینها باز احتمالا برای شرایطی است که اتفاقات ناگهانی و شرایط خاص حکمفرما نباشد. یعنی کلیت جریان ملی و اجتماعی سمت‌و‌سوی خاصی را طلب نکند و مسائل مهمی در جریان نباشد که مجبور به پرداختن و نوشتن درباره آن باشیم. اما خب با این تفاسیر و با توجه به وضعیت موجود دقیقا همان شرایطی است که در آخرین شماره «فرهیختگان» در سال 98 هم مجبور و محکوم به نوشتن درباره همان ویروسی هستیم که حدود یک‌ماهی است ایران و حدود چندماه است که دنیا را از حالت طبیعی روال همیشگی خارج کرده است و مصائب و مشکلاتی را به‌وجود آورده است.

براساس آخرین آمار اعلام شده بیش از دو ماه بعد از آغاز انتشار ویروس کرونا در دنیا، حدود 139 هزار نفر از مردم جهان به این ویروس عجیب و شاید هنوز ناشناخته مبتلا شده‌اند که از این تعداد بیش از پنج هزار نفر جان خود را از دست داده و بیش از 70 هزار نفر نیز سلامتی خود را بازیافته و از شر ابتلا به کرونا رها شده‌اند. براساس همین آمار و برمبنای جدول کشورهای دارای بیشترین تعداد مبتلایان به کووید-19 چین به‌عنوان مبدا انتشار ویروس کرونا با بیش از 80 هزار مبتلا در جایگاه اول بیشترین تعداد مبتلایان قرار دارد و بعد از آن ایتالیا با بیش از 15 هزار مبتلا و ایران با بیش از 11‌هزار مبتلا در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. بیشترین تعداد کشته‌شدگان و بهبود‌یافتگان نیز بعد از چین در اختیار ایران و ایتالیاست به‌طوری که در ایتالیا بیش از هزار نفر جان خود را براثر ابتلا به ویروس کرونا از دست داده و در ایران هم براساس آخرین آمار اعلام شده توسط وزارت بهداشت 514 نفر جان باخته‌اند.

در آمار مربوط به بهبود‌یافتگان نیز بعد از چین با بیش از 64 هزار بهبودیافته، ایران با بیش از 3500 نفر بهبود‌یافته در جایگاه دوم قرار دارد. این همه اطلاعات و آماری است که تا هنگام نگارش این خطوط منتشر شده است و حتما تا روزها و حتی ساعات آینده دستخوش تغییراتی خواهد شد. نکته قابل تامل دیگر در ارتباط با این ویروس، اعلام همه‌گیری جهانی آن از سوی سازمان بهداشت جهانی است و براساس آخرین اطلاعات بیش از 130 کشور دنیا با کووید-19 درگیر و تعدادی از شهروندان‌شان به این ویروس مبتلا شده‌اند.

این مساله به‌خوبی نشان می‌دهد شیوع و قربانی‌گرفتن کرونا، محدود به یکی دو کشور نیست و مساله‌ای جهانی است، همین هم لزوم مواجهه همه‌جانبه کشورها با کرونا را گوشزد می‌کند. همه کشورها راهکارها و تمهیدات گوناگونی را برای مواجهه با شیوع و اثرگذاری کرونا در پیش گرفته‌اند اما نکته‌ای که تا این لحظه به قطعیت می‌توان در ارتباط با آن گفت این است که هنوز این ویروس جدید با تمام وجوه توسط کشورها و دانشمندان شناسایی نشده است و هر روز اخبار و اطلاعات جدیدی از آن شنیده و گفته می‌شود و همین مساله هم درکنار شیوع سریع کرونا مساله مواجهه با آن را سخت و سخت‌تر کرده است.

از ستادکل نیروهای مسلح تا مردم، همه پای کار وزارت بهداشت

بعد از شیوع کرونا در ایران و با گذشت نزدیک به یک ماه از جولان این ویروس خطرناک در کشور، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در خلأ مدیریت صحیح دولتی و کاستی‌های فراوان، مدیریت اصلی مقابله و مواجهه با کرونا را در کشور عهده‌دار شد. با تمام انتقادهایی که می‌توان داشت و وجود دارد، الحق‌و‌الانصاف وقتی مدل رفتاری و مدیریتی و اقداماتی که تا به امروز انجام شده است را در کنار افعال سایر کشورها و سیستم‌های مدیریتی قرار می‌دهیم، می‌توانیم برآیند کلی را مثبت ارزیابی کنیم و این مساله از سوی سازمان بهداشت جهانی هم تصدیق شد. اما به‌هرحال و با رعایت تمام انصاف آن چیزی که مشاهده می‌شود و نیازمند اقدامات جدی‌تری است، آمار و اطلاعاتی است که روزانه منتشر می‌شود؛ آماری که هرکدام این مساله را گوشزد می‌کنند و به‌رغم تمامی اقدامات انجام شده هنوز روند ابتلا و کشته‌شدن مبتلایان به کرونا را صعودی نشان می‌دهد. این سوای به چالش کشیدن امکانات و سیاست‌های اتخاذ شده، نگرانی‌های عمومی و اضطراب جمعی را بیش از پیش افزایش می‌دهد.

با توجه به همین مساله و با اشاره به همان مساله‌ای که بالاتر در باب روند مدیریت این ماجرای همه‌گیر گفته شد، مجموعه وزارت بهداشت و ستاد مبارزه با کرونا، تمام ظرفیت خود را به کاربسته است تا با حداقل تلفات، پرونده کرونا در کشور بسته شود ولی با این همه برخی سهل‌اندیشی‌ها و سهل‌انگاری‌ها باعث شد تا آن‌طور‌که توقع و انتظار داشتیم خروجی مقابله با کرونا آن‌طور‌که باید، نباشد. به‌همین‌منظور و به‌خاطر برخورد کارآمدتر با شیوع کرونا، ستادکل نیروهای مسلح هم به درخواست رهبری و در همان مسیر اقدامات وزارت بهداشت وارد گود مبارزه با کرونا شد تا شاید زودتر شاهد کنترل و بار بربستن ویروس کرونا از کشور باشیم.

نکته‌ای که تکرار دوباره آن خالی از لطف نیست، مدیریت ادامه‌دار وزارت بهداشت و لیدری این وزارتخانه در ماجرای مقابله با کروناست که حالا با ورود ستادکل نیروهای مسلح هم از لحاظ نیروی انسانی و هم از لحاظ لجستیکی تازه‌نفس شده است و این دو با هم احتمالا گشایش‌های بیشتر و بهتری را ایجاد خواهد کرد و آن خلأهایی که ذیل سهل‌اندیشی و سهل‌انگاری برخی مقامات و مسئولان ایجاد شده بود، پوشش داده خواهد شد. پای کار وزارت بهداشت بودن چه از سوی مردم و چه از سوی ستادکل نیروهای مسلح و تمام نهادهایی که از این پس کمک‌های بیشتری به روند مقابله با کرونا خواهند کرد نقطه عطفی است که اگر در مسیر درست حرکت و عمل کنند مبدا گشایش‌هایی در آینده خواهند بود.

رعایت بهداشت فردی و فاصله از دیگران اولین مطالبه از مردم

حالا اما سوای حضور نیروهای تازه‌نفس و تجدید قوا برای مقابله در سال ۹۸ با شیوع کرونا، تکرار و بازخوانی چند مساله آن‌هم در شماره آخر «فرهیختگان» می‌تواند بسته کاملی از مطالبات تیم مواجهه با ویروس کرونا را دراختیار قرار دهد. از همان روزهای ابتدایی شیوع کرونا در ایران، چند مساله به کرات و دفعات از سوی مسئولان به عموم مردم اطلاع داده شد تا با به کاربستن آنها تا حد زیادی از شیوع ویروس جلوگیری شود. مطالباتی که دسته‌بندی‌های مختلفی را شامل می‌شوند و بارها هم در ارتباط با آنها سخن گفته شد. اما متاسفانه براساس اخبار و اطلاعات موجود و به گفته مسئولان فقط در همین تهران که بیشترین تعداد مبتلایان را بین استان‌های کشور در خود دارد، حدود 60‌درصد مردم خطر کرونا را جدی نگرفته‌اند و آن‌طور‌که باید و شاید به هشدارها و درخواست‌ها توجه نمی‌کنند.

موضوعی که فهم آن خیلی هم دشوار نیست و با کمی قدم‌زدن در بازارها و خیابان‌ها به‌خوبی مشخص می‌شود که انگار خیلی‌ها گوششان بدهکار در خانه ماندن نیست و به هر طریق دوست دارند در خیابان‌ها قدم بزنند و بدشان هم نمی‌آید زنجیره ابتلا را بزرگ‌تر و خطرناک‌تر کنند. اولین و یکی از اصلی‌ترین مطالبات بعد از ورود و شیوع کرونا در ایران، رعایت بهداشت فردی و حفظ فاصله مردم از یکدیگر بود. اینکه روزانه حداقل 20 بار و هربار 20 ثانیه دست‌ها را بشوییم، با دست آلوده به چشم، دهان و بینی دست نزنیم، به سطوحی که ضدعفونی نشده‌اند، دست نزنیم و فاصله خودمان را با دیگران حدود یک‌و‌نیم تا دو متر حفظ کنیم. درخواست‌هایی که از سوی خیلی از مردم رعایت شد اما متاسفانه برخی دیگر دلخوش به برخی اظهارات و ساده‌انگاری‌ها در مواجهه با ویروس کرونا آن را جدی نگرفته‌اند و متاسفانه خیلی مقید به رعایت این شرایط نیستند. از آن جایی هم که سرعت و قدرت شیوع این بیماری بالاست و به گفته کارشناسان و اندیشمندان، کرونا در حدود 80‌درصد افراد حتی علائمی ندارد، دود این بی‌توجهی به چشم سایرین می‌رود و ممکن است یک فرد مبتلا بدون علم نسبت به شرایط خودش باعث آلوده شدن دیگران شود و مشکلاتی را برای بقیه ایجاد کند.

مسافرت از اصلی‌ترین دغدغه‌های ستاد مبارزه با کرونا

قرنطینه‌کردن یا نکردن شهرها یکی از سناریوهایی بود که از همان ابتدا و با توجه به تجربه چین، خیلی بر سر زبان‌ها بود. کارشناس و غیرکارشناس هم در تایید و درخواست آن مطالباتی طرح می‌کردند و هم در رد و نقد آن. حتی شبکه نظام بهداشتی کشور و مسئولان ستاد مبارزه با کرونا بارها به این مساله واکنش نشان داد و با توجیه غیرعلمی بودن و مرسوم نبودن این روش آن را رد می‌کرد و می‌کند. استدلال دیگری هم که طرح می‌شد این بود که روی فرهنگ مردم حساب شده است و بارها‌ و ‌بارها و به طرق متفاوت و از سوی رسانه‌ها مختلف از مردم خواسته شد تا در خانه‌ها بمانند و قید مسافرت رفتن را بزنند. درخواستی که متاسفانه مثل همان مورد اول خیلی جدی گرفته نشد و بعد از اعلام تعطیلی مدارس و مراکز آموزشی خیلی‌ها به سمت جاده‌های شمال کشور گسیل شدند و درنهایت آن شد که دیدیم. هم تعداد مبتلایان و شیوع کرونا در شهرهای شمالی کشور رشد چشمگیر و نگران‌کننده‌ای داشت و هم در مسیرهای منتهی به شمال کشور درگیری‌ها و اتفاقات تلخی بین مسافران و بومی‌ها رخ داد. این مطالبه اما هنوز هم وجود دارد و هنوز هم از گوشه‌و‌کنار اخباری به‌دست می‌رسد که نشان می‌دهد خیلی‌ها با توجیهات دم‌دستی از این درخواست سر  باز می‌زنند و به آن توجهی ندارند و خیال مسافرت دارند.

اتفاقی که با نزدیک‌تر شدن به ایام نوروز نگرانی‌های بیشتری را ایجاد کرده است و لزوم تدابیر و اعمال شدیدتر را هم برای جلوگیری از خروج مردم از شهرهای خودشان ایجاب می‌کند. چند روز پیش در همین صفحه نسبت به تکرار الگوی مسافرت‌های نوروزی سال 97 هشدار داده بودیم که اگر این الگوها در نوروز سال 99 هم تکرار شود شاهد بروز یک فاجعه در شیوع کرونا در کشور خواهیم بود که البته پس از ورود ستاد کل نیروهای مسلح به ماجرا و بسیج نیروهای نظامی، احتمال به حداقل رسیدن این سفرها و این دست نگرانی‌ها وجود دارد.

نبود اطلاع‌رسانی صحیح؛ ضعفی که رو به بهبودی می‌رود

یکی دیگر از اصلی‌ترین مطالبات عمومی و البته ستادی در مواجهه با کرونا مساله اطلاع‌رسانی‌ها بود. از آن جایی که خیلی قبل‌تر گفته بودیم این ویروس نوعی خاصیت ژورنالیستی دارد و رسانه می‌تواند از آن به‌عنوان یک ابزار فشار استفاده کند، تک‌صدایی و اطلاع‌رسانی سریع و مرتب و واحد در چنین شرایطی می‌تواند بخش قابل توجهی از مسیر کنترل افکار عمومی را پیش ببرد. اما متاسفانه به‌حد زیادی در روزهای نخست و به‌حد کمی در این روزها همچنان خلأ تک‌صدایی احساس می‌شود. فراموش نکرده‌ایم که در روزهای نخست از مردم عادی تا فلان نماینده و رئیس بیمارستان و رئیس دانشگاه و... تا معاون و مشاور وزیر و... در ارتباط با کرونا اظهارنظر می‌کردند و هرکدام از ظن خودشان نسبت به این ویروس مرموز موضع داشتند و دل مردم را خالی می‌کردند.

اینکه کرونا ویروس خطرناکی است برکسی پوشیده نیست، اینکه این ویروس با هر درصدی، کشندگی دارد و تا به حال هم بیش از 500 کشته فقط روی دست ایران گذاشته است هم برکسی پوشیده نیست، اما اظهارات فضایی و به دور از واقع و ایجاد التهاب در جامعه اتفاقی است که اگر با آن برخورد نشود و تدابیری همچون سایر کشورها برای مواجهه با آن اندیشیده نشود، جامعه را به هرج‌و‌مرج خواهد برد و آن‌موقع به‌جای به‌کارگیری همه توان درجهت مبارزه با کرونا باید بخش قابل توجهی از توان را صرف پاسخگویی به اخبار فیک و نادرست کرد. اتفاقی که کم‌وبیش هنوز و بعد از گذشت نزدیک به یک ماه از ورود کرونا به کشور مشاهده می‌شود و هرکسی با هر دایره‌ای از افراد تحت تاثیر و در ارتباط در‌حال انتشار اخبار و اطلاعات ناقص خود است. این مورد البته می‌توانست با ارتباط رودررو و مداوم سطوح عالی مسئولان تاحدی رفع و رجوع شود، اما خب این اتفاق نیفتاد. نکته دیگری هم که این‌ جا باید به آن اشاره کرد سوق دادن و ترغیب مردم به اعتماد به دستگاه‌های متولی و آمارهای ارائه شده از سوی آنهاست، به‌هرحال شیوع این ویروس به‌خودی‌خود بر التهابات و ترس اجتماعی اثر گذاشته است. اگر با اخبار فیک و ارائه آمار و اطلاعات غلط به این مساله دامن زده شود، پیش از به خطر افتادن سلامت جسمی، سلامت روانی جامعه به نابودی کشیده خواهد شد.

کمبود امکانات، بازار سیاه، نظارت سست و تحریم‌های بین‌المللی

یکی دیگر از مسائلی که بعد از شیوع کرونا در کشور بسیار حاشیه‌ساز شد دسترسی مردم به اقلام و امکانات بهداشتی بود. در همان روزهای نخست شیوع کرونا تقریبا کمتر داروخانه‌ای باقی‌مانده بود که اقلام بهداشتی داشته باشد یا اگر هم داشته، دراختیار مردم قرار بدهد. قیمت اقلام بهداشتی به‌واسطه همین افسارگسیختگی به‌یک‌باره چند برابر بالا رفت و نارضایتی عمومی افزایش پیدا کرد. کمی که جلوتر آمدیم اخبار کشف فلان میلیون جفت دستکش و بهمان میلیون عدد ماسک و هزاران میلیون لیتر مواد ضدعفونی‌کننده حسابی خاطر مردم را مکدر کرد و بعد از مردم هم صدای وزیر بهداشت به‌عنوان نفر اول ستاد مبارزه با کرونا را درآورد. به‌طوری‌که وزارت بهداشت با آن همه دبدبه و کبکبه و اتصالات و قدرت بالای خود معترف شد که برای تهیه اقلام موردنیازش دست به دامان بازار سیاه شده است و این گله‌گذاری‌ها و نامه‌نگاری‌های وزیر بهداشت درنهایت منجر به ممنوعیت فروش اقلام بهداشتی در داروخانه‌ها البته برای مدتی و همچنین تشدید نظارت‌ها شد. با این همه البته هنوز از گوشه و کنار، خصوصا از بیمارستان‌هایی که محل پذیرش بیماران کرونایی هستند و حتی بیمارستان‌های شهرستانی گزارش‌هایی مبنی‌بر کمبود اقلام بهداشتی حتی برای کادر درمان به گوش می‌رسد.

به‌هرحال براساس آخرین آمار اعلام شده دست‌کم  13 پزشک و پرستار فقط در همین ایام بر اثر ابتلا به کرونا جان‌شان را از دست دادند که همین مساله تا حدی کمبود امکانات حتی در مراکز درمانی را هم تصدیق می‌کند. روی دیگر سکه کمبود‌ها را هم می‌توان به مساله تحریم‌ها گره زد، با اینکه مردم پای کار آمدند و هرکس به‌حد وسع و توان خودش دست دیگران را گرفت و حتی بسیاری از کارگاه‌ها و کارخانه‌ها خط تولید اقلام بهداشتی راه انداختند، اما تحریم‌های بی‌رحمانه بین‌المللی علیه ایران هم مشکلات جدی را در پروسه تامین احتیاجات و خرید اقلام و مواد اولیه و... برای کشور به‌وجود آورد و در آینده و با این روند صعودی ابتلا به کرونا بیش از گذشته هم مشکل‌آفرین خواهد شد.

حیات و ممات کرونا وابسته به رفتار مردم

در پایان اما باید دوباره بر یک نکته تاکید و پافشاری کرد و آن هم خود‌مراقبتی و توجه مردم به سلامت خود و اطرافیان‌شان است. به‌‌رغم تلاش شبانه‌روزی نظام سلامت و سایر نهادهای درگیر در ماجرای مبارزه با کرونا، به‌رغم دستور رهبری و ورود ستادکل نیروهای مسلح با تمام توان و ظرفیت به این کارزار اما آن چیزی که بیشتر از هر امکانات و وسیله و سیاستی می‌تواند عمر حضور کرونا در ایران را کوتاه کند، توجه مردم و خودمراقبتی‌ها و توجه به درخواست‌ها و هشدارهایی است که مسئولان می‌دهند. مسافرت نکردن، رعایت بهداشت فردی و توجه نکردن به شایعات و دامن‌نزدن به التهابات اجتماعی شاید اصلی‌ترین مطالباتی است که از سوی مسئولان و حتی اندیشمندان مطرح می‌شود که با تکیه به آن می‌توان راحت‌تر با کرونا زندگی کرده و به‌زودی آن را از کشور بیرون کرد.

ایجاد محدودیت‌های مختلف به‌منظور خالی‌کردن شهرها و اماکن عمومی از مردم شاید یکی از سناریوهای مسئولان برای شکست زنجیره انتقال کرونا باشد، اما همین هم جز با توجه و اعمال مردمی و شخصی امکان وقوع نخواهد داشت. در خانه ماندن و گذران روزهای کسالت‌بار حتما برای سالم بودن و بازگشت به روزهای پیش از ورود کرونا به کشور می‌ارزد، اگر ما مثل همه، مثل نیروهای مسلح، مثل گروه‌های جهادی، مثل صنعتگران و کارگران و رفتگران و معلمان و... پای کار وزارت بهداشت و نظام سلامت کشور باشیم. این ویروس دیر یا زود بالاخره از این کشور رخت خواهد بست و ما شاهد ایام بدون کرونا هم خواهیم بود، اما اینکه آن ایام به این روزها صرفا به چشم یک خاطره نگاه کنیم یا یک افسوس عمیق به‌خاطر از دست دادن دوستان و نزدیکان منوط به رفتار شخصی ما و گوش سپردن به مطالباتی است که از ما دارند. کرونا به اندازه فلان بیماری و بهمان ویروس خطرناک نیست، اما به اندازه خودش با این آمار وحشتناک مبتلا و جان‌باخته خطراتی دارد که هیچ‌کس حاضر نیست حتی یک سرفه‌اش را هم تحمل کند.