به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، کمتر از 10 روز دیگر به برگزاری آزمون نیمه‌متمرکز دکتری زمان باقی مانده است، آزمونی که در آن بیش از 170 هزار نفر ثبت‌نام کرده‌اند و قرار است در روز 9 اسفندماه برای کسب صندلی‌های مقطع دکتری با یکدیگر به رقابت بپردازند. این تنها بخش اول ماراتن این داوطلبان به شمار می‌رود، چراکه بعد از آن ‌باید از سد مصاحبه حضوری نیز عبور کنند تا بتوانند درنهایت به‌عنوان دانشجوی دکتری در دانشگاه‌های کشور پذیرش شوند. نکته قابل‌توجه درباره این داوطلبان آن است که ظرفیت پذیرش دانشجویان دکتری در کشور تنها 22 تا 24 هزار نفر است و محدویت پذیرش این دانشجویان کار را برای آنها سخت‌تر می‌کند.از طرف دیگر دانشجویان دکتری به‌عنوان بازوان اصلی انجام فعالیت‌های پژوهشی در فضای آکادمیک کشور هستند و مسائلی مانند قوانین آموزشی، عدم توجه برخی اساتید به این دانشجویان، پژوهانه و... تحصیل در مقطع دکتری را با چالش‌هایی مواجه کرده است. «فرهیختگان» در نظر دارد روزهای آینده در گزارش‌هایی به معضلات موجود در حوزه مقطع دکتری بپردازد. در اولین قدم سراغ توان این دانشجویان در عرصه‌های تحقیقاتی و همچنین چالش‌های استفاده از این ظرفیت رفتیم و در همین زمینه با سه تن از فعالان عرصه آموزش عالی به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

 استاد مکانیک دانشگاه تهران:

تعداد دانشجویان دکتری با توجه به جمعیت کشور، رقم بالایی نیست

ناصر سلطانی، استاد مکانیک دانشگاه تهران گفت: «در سال‌های ابتدایی که جذب دانشجوی کارشناسی‌ارشد و دکتری در دانشگاه‌ها اجرایی شد، تنها به بخشی از این دانشجویان در جامعه نیاز داشتیم و عملا همه آنها برای کشور کارایی نداشتند، اما با توجه به اتفاق جدیدی که امروزه در دانشگاه‌ها دنبال می‌شود و شکل‌گیری و فعالیت مراکز نوآوری و سرمایه‌گذاری‌ها در صندوق‌های مربوط به فناوری در دانشگاه‌ها باید بگویم بیشتر از گذشته از ظرفیت دانشجویان تحصیلات تکمیلی استفاده می‌شود.»

او ادامه داد: «اگر سازمان‌های خصوصی، نیمه‌دولتی و حتی دولتی از مراکز نوآوری و پارک‌های علم و فناوری موجود در دانشگاه‌ها پشتیبانی‌های لازم را انجام دهند، تصور می‌کنم جذب این تعداد از دانشجویان دکتری به‌خصوص در حوزه‌های مهندسی و فنی زیاد نبوده و می‌توان از ظرفیت همه آنها در بخش‌های مختلف کشور استفاده کنیم.»

استاد مکانیک دانشگاه تهران تصریح کرد: «متاسفانه ما هنوز در بحث جذب دانشجوی دکتری روند گذشته را دنبال می‌کنیم و هیچ‌گاه نیاز کشور را در این زمینه بررسی نکرده‌ایم که بخواهیم براساس این نیازها به جذب دانشجوی دکتری در رشته‌های مختلف اقدام کنیم، از سوی دیگر وظیفه برخی سازمان‌ها و مراکز خارج از دانشگاه‌ها ازجمله مراکز صنعتی این بوده که زمینه‌هایی را فراهم کنند تا بتوانیم از ظرفیت دانشجوی دکتری به خوبی استفاده کنیم، اما متاسفانه در این مقوله دچار غفلت شده‌ایم.»

سلطانی گفت: «قطعا اگر زمینه‌های لازم برای استفاده از ظرفیت دانشجوی دکتری در کشور فراهم می‌شد می‌توانستیم بگوییم که نسبت به کشورهای صنعتی، جذب دانشجوی دکتری در ایران نسبت به جمعیت کشور، چندان زیاد نیست، اما مساله اصلی این است که بعد از جذب این دانشجویان در دانشگاه‌ها، مراکز علمی و تحقیقاتی و مراکز صنعتی‌مان آمادگی را لازم برای جذب این دانشجویان نداشته و ندارند.»

او تصریح کرد: «در سال‌های گذشته به‌خصوص 2 سال اخیر شاهدیم که بخش خصوصی تا حدی وارد دانشگاه‌ها شده و اقدام به سرمایه‌گذاری کرده است، از این‌رو تصور می‌کنم که در آینده دانشجویان مقطع دکتری نه‌تنها می‌توانند مولد باشند بلکه امکان ایجاد شغل برای دیگران توسط آنها فراهم خواهد شد و اثرگذاری خوبی را در بخش‌های مختلف علوم و مهندسی خواهند داشت.»

استاد مکانیک دانشگاه تهران با بیان اینکه شاید در برخی مراکز شاهد باشیم که اساتید آن‌طور که ‌باید برای دانشجویان دکتری زمان نمی‌گذارند، گفت: «درباره دانشگاه تهران شرایط سختگیرانه‌ای در این حوزه وجود دارد و استاد نمی‌تواند هر میزان دانشجویی را که می‌خواهد، جذب کند و برای اساتید در این حوزه سقف گذاشته شده، با این حال ممکن است در برخی دانشگاه‌ها چنین سقفی در نظر گرفته نشود و استاد نیز توان نداشته باشد که به همه دانشجویان رسیدگی کند و در این شرایط امکان دارد که موارد معامله و خرید و فروش ایده‌ها مطرح شود.»

سلطانی تاکید کرد: «قطعا در بسیاری از دانشگاه‌های بزرگ سقف پذیرش دانشجو توسط اساتید لحاظ می‌شود و طبیعی است که در این شرایط ایده‌ها معمولا توسط اساتید به دانشجویان مطرح و روی آنها کار می‌شود.»

او با اشاره به پرداخت پژوهانه به دانشجویان دکتری تصریح کرد: «یک برهه‌ای وزارت علوم پرداخت پژوهانه را به دانشجویان دکتری دنبال می‌کرد، اما به دلیل مشکلات بودجه‌ای این مساله قطع شد، با این حال در بخش فنی و مهندسی که بیرون از دانشگاه برای علوم این حوزه‌ها مشتری وجود دارد، دانشجویان می‌توانند از این مساله بهره ببرند. به‌طور مثال در دانشگاه تهران این اتفاق افتاده، البته در این دانشگاه برای دانشجویان دکتری بودجه‌ای تحت‌عنوان کاردات تعریف شده تا دانشجویان در کنار تحصیل بتوانند به صورت پاره‌وقت در کاردات فعالیت کنند و به ازای فعالیت‌شان نیز دانشگاه تهران به آنها دستمزد می‌دهد. این مساله باعث دلگرمی دانشجویان دکتری شده، هرچند این مبلغ حداقلی است اما توانسته رضایت نسبتی دانشجویان را برآورده کند.»

استاد مکانیک دانشگاه تهران تصریح کرد: «اوایل انقلاب ما تنها شاهد جذب دانشجو در دوره کارشناسی بودیم و و دانشگاه‌هایمان نیز چندان در سطح دنیا مطرح نبودند. زمانی که به جذب دانشجوی تحصیلات تکمیلی روی آوردیم، با حداقل امکانات این کار را شروع کردیم، اما الان وضعیت‌مان از لحاظ توان علمی با توجه به جذب دانشجویان تحصیلات تکمیلی به جایگاهی رسیده که می‌توان آینده نسبتا درخشانی را برای کشور در حوزه علمی متصور بود، در اصل در 3 دهه گذشته در کشور انقلاب علمی رخ داده است.»

استاد دانشگاه اقتصاد دانشگاه تهران:

قوانین باعث شده از ظرفیت دانشجویان دکتری به خوبی استفاده نشود

علی‌اکبر نیکواقبال‌نیک، استاد دانشگاه اقتصاد دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه ما از علم و دانش روز در سطح وسیع آن دور هستیم، گفت: «معتقدم عشق به فراگیری علم در کشورمان کمرنگ شده است و یکی از دلایل این مساله به موضوع اشتغال دانشجویان برمی‌گردد و از آنجا که شاید بخش قابل‌توجهی از دانشجویان آینده‌ای از نظر شغلی برای خود متصور نباشند، آن‌طور که ‌باید در حوزه تحقیقات و پژوهش فعالیت نمی‌کنند.»

او ادامه داد: «جریانی امروز در کشور شکل گرفته که عده‌ای صرفا به این دلیل می‌خواهند در مقطع دکتری تحصیل کنند که بتوانند با استفاده از آن به خارج از کشور بروند یا در پژوهشکده‌ها استخدام شوند، متاسفانه شرایط استخدامی دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دکتری در شرایط ایده‌آلی قرار ندارد و نمی‌توان نقش این مساله را در بحث تحقیقاتی دانشجویان دکتری نادیده گرفت.»

استاد اقتصاد دانشگاه تهران با بیان اینکه گاهی برخی اساتید آن‌طور که باید برای دانشجویان دکتری وقت نمی‌گذارند و همین مهم باعث شده از تمام ظرفیت تحقیقاتی این دانشجویان استفاده نشود، تصریح کرد: «متاسفانه این مساله تا حدی در تمامی رشته‌های ما حاکم است و اساتید آن توجهی را که لازم است به دانشجویان دکتری داشته باشند، ندارند و کمی سرخوردگی در این زمینه میان اساتید وجود دارد و به نظر می‌رسد این مساله بدان دلیل است که اساتید بیشتر برای ارتقای جایگاه شغلی‌شان دست به کارهای تحقیقاتی می‌زنند.»

نیکواقبال گفت: «قوانین مربوط به ارتقای اساتید باعث شده هدف از انجام کارهای پژوهشی بیشتر انتشار نتایج آن و درنهایت گرفتن امتیازهای لازم برای ارتقای شغلی اساتید باشد، البته کار پژوهشی و تحقیقاتی در این زمینه صورت نگرفته است که بدانیم چه میزان از فعالیت‌های پژوهشی تنها برای ارتقای جایگاه شغلی انجام می‌شود و لازم است قطعا در این زمینه کارهای پژوهشی صورت بگیرد تا مشخص شود اساتید به چه میزان به انجام کارهای علمی واقعی مشغول هستند.»

او تصریح کرد: «نکته جالب اینجاست که در حوزه انتشار مقالات در جایگاه خوبی قرار داریم و این مساله با آنچه در فضای واقعی فعالیت‌های پژوهشی در دانشگاه‌ها می‌گذرد، تفاوت دارد؛ از سوی دیگر معتقدم در علوم انسانی آن‌طور که باید اساتیدی نداریم که دستاوردهای بزرگی را در حوزه تحقیقاتی داشته باشند و بیشتر به نوعی مصرف‌کننده تحقیقاتی هستیم که در جای دیگری صورت می‌گیرد و ما نیز به شکلی از آنها استفاده می‌کنیم.»

استاد اقتصاد دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه در یکی دو دهه گذشته ما گرفتار مسائل سیاسی بوده‌ایم و درنتیجه امروز شاهدیم که در حوزه اقتصادی و تحولات اجتماعی آن‌طور که ‌باید رشد نکرده‌ایم، خاطرنشان کرد: «توجه به مسائل سیاسی باعث شده دانشمندان بخش‌های مختلف نتوانند وارد میدان شده و با انجام فعالیت‌های پژوهشی از رسیدن به وضعیت فعلی جلوگیری کنند، البته وزارت علوم معتقد است که پیشرفت علم باید مستقل از نیازهای کشور باشد و برای همین است که می‌بینیم اکثر فعالیت‌های پژوهشی صورت‌گرفته عملا از فضای واقعی جامعه دور هستند.»

معاون آموزشی دانشگاه صنعتی‌شریف:

 دانشجویان دکتری براساس فعالیت پژوهشی و ارتباط با صنعت جذب می‌شوند

داود رشتچیان، معاون آموزشی دانشگاه صنعتی‌شریف گفت: «در این دانشگاه همیشه جذب دانشجویان دکتری با توجه به امکانات پژوهشی و زیرساخت‌ها صورت گرفته و می‌گیرد و به‌طور قطع می‌گویم هیچ‌گاه در این زمینه دچار افراط و تفریط نشده‌ایم و به همین دلیل تعداد دانشجویان دکتری ما همیشه میزان معقولی بوده‌اند، از سوی دیگر بخش عمده‌ای از فعالیت‌های پژوهشی که در این دانشگاه صورت می‌گیرد، چه در حوزه فعالیت‌های پژوهشی و چه در بخش ارتباط با صنعت توسط اساتید و دانشجویان دکتری انجام می‌شود.»

او با تاکید بر اینکه همیشه در جذب دانشجوی دکتری در دانشگاه شریف حساسیت خاصی وجود داشته و دارد، اظهار داشت: «دانشجویان دکتری ما متناسب با فعالیت‌های پژوهشی و کارهای مربوط به حوزه ارتباط با صنعت جذب می‌شوند و نباید این مساله را فراموش کرد که دانشگاه شریف نسبت به دیگر دانشگاه‌های کشور بالاترین میزان ارتباط با صنعت را دارد و طبیعی است که مسائل مربوط به پذیرش دانشجوی دکتری بر همین اساس دنبال می‌شود.»

معاون آموزشی دانشگاه صنعتی‌شریف با گلایه از تغییر صورت‌گرفته در روند پذیرش دانشجوی دکتری تصریح کرد: «متاسفانه امسال تغییر کوچکی در این خصوص صورت گرفته که به‌هیچ‌وجه مورد تایید دانشگاه‌های برتر نیست، چراکه در سال‌های قبل علاوه‌بر برگزاری آزمون کتبی، دانشگاه‌ها مصاحبه‌ای از پذیرفته‌شدگان در آزمون کتبی انجام می‌دادند که در آن قابلیت پژوهشی دانشجویان موردبررسی قرار می‌گرفت و تنها دانشجویانی که حدنصاب دانشگاه را کسب می‌کردند، می‌توانستند در دانشگاه شریف جذب شوند، اما امسال تغییرات رخ‌داده باعث شده دست دانشگاه‌ها در این زمینه بسته شود.»

رشتچیان در توضیح بیشتر این مساله گفت: «وزارت علوم و مجلس به دنبال این هستند که آزمون‌های سراسری را حذف کنند، اما در زمینه پذیرش دانشجوی دکتری بیشتر روی آزمون سراسری پافشاری دارند، درحالی که پیش‌تر روال به این صورت بود که یک آزمون کلی در مقطع دکتری برگزار می‌شد و دانشجویان به وسیله این آزمون فیلتر شده و به دانشگاه‌ها معرفی می‌شدند و بعد از آن بحث مصاحبه توسط دانشگاه‌ها دنبال می‌شد. قطعا دست دانشگاه‌ها باید باز باشد تا بتوانند از بین دانشجویان فیلترشده، افراد مستعدی را برای تحقیق انتخاب کنند.»

 او با بیان اینکه امیدواریم تغییرات به‌گونه‌ای باشد که دانشگاه‌ها بتوانند از بین داوطلبان دکتری، دانشجویانی را که مستعد کارهای پژوهشی و ارتباط با صنعت هستند، جذب کنند، ادامه داد: «در دانشگاه شریف دانشجویان مقطع دکتری یا از طریق استعدادهای درخشان جذب می‌شوند یا از طریق روند برگزاری آزمون نیمه‌متمرکز و عبور از مرحله مصاحبه، با این حال در مجموع کمتر از 250 دانشجوی دکتری را جذب می‌کنیم و در پنج سال اخیر این میزان نسبتا ثابت بوده و نهایتا پنج تا 10 نفر به این تعداد افزوده یا از آن کم شده است که این مساله بستگی به میزان اساتید دارد.»

معاون آموزشی دانشگاه صنعتی‌شریف درباره پرداخت پژوهانه به دانشجویان دکتری خاطرنشان کرد: «در این دانشگاه پژوهانه‌ای به دانشجویان پرداخت نمی‌شود، البته امکان دارد اساتیدی که در بخش ارتباط با صنعت فعالیت می‌کنند، برای هر پروژه مبلغی را به دانشجویان خود پرداخت کنند. از سوی دیگر به دانشجویانی که از طریق معرفی بنیاد ویژه نخبگان جذب دانشگاه شریف می‌شوند، مبلغی تحت‌عنوان پژوهانه پرداخت می‌شود و این تنها شامل حال این دانشجویان می‌شود.»

* نویسنده: زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار