۲نفره‌ای پرحرف با حضور فوتبال سیاست و مذهب

به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، تازه‌ترین اثر فرناندو میرلس برزیلی با عنوان «دو پاپ» و با بازی آنتونی هاپکینز و جاناتان پرایس در ماه اخیر توانسته نگاه‌ها را به سوی خودش جلب کند؛ فیلمی خلوت و کم‌بازیگر که در کارنامه میرلس، اثر متفاوتی محسوب نمی‌شود. داستان فیلم مربوط‌به اتفاقی است که در سال ۲۰۱۳ می‌افتد که یک سنت 700ساله شکسته می‌شود و پاپ بندیکت شانزدهم اعلام می‌کند پس از طی تنها هشت سال از دوران پاپ‌بودنش، از این مقام استعفا می‌دهد.

کلیسای سیستین در واتیکان دوباره قلب اخبار جهان می‌شود. کاردینال‌ها برای دومین بار در کمتر از 10سال، جلسه‌ای سری را برای برگزیدن رهبر معنوی جدید حدود یک میلیارد و ۲۸۰ میلیون نفر تشکیل می‌دهند و خورخه برگولیوی آرژانتینی را انتخاب می‌کنند. مساله عجیب این بود که دنیا برای اولین‌بار بعد از سال ۱۴۱۵میلادی شاهد حضور دو پاپ زنده بود.اتفاقات قبل و تا حدودی بعد از این واقعه بزرگ، داستان فیلم «دو پاپ» را تشکیل می‌دهند. اگر در دسته کسانی هستید که در سینما دنبال هیجان، ریتم تند و جلوه‌های بصری می‌گردند، باید بگویم دو پاپ اصلا انتخاب مناسبی برای شما نیست. وقتی قرار است تقابل دو ایده یا حتی مکتب تصویر شود، حتما واژه و کلام نقش اصلی را بازی می‌کنند و در این فیلم هم بخش عمده‌ای از آن صرف سکانس‌های دونفره‌ای می‌شود که شبیه جدل یا مناظره‌ها هستند.

با وجود اینکه المان‌های تصویری و نمادها هم گاهی به کمک داستان می‌آیند، اما دیالوگ همچنان اصلی‌ترین ابزار کارگردان است. یکی از سوالاتی که پس از اتمام فیلم سراغ‌مان می‌آید این است که آیا اگر بازیگران متوسطی، دو نقش اصلی را بازی می‌کردند، باز هم می‌شد این فیلم را تا انتها تماشا کرد یا خیر؟ هر فیلمساز باهوشی می‌داند وقتی قرار است دیالوگ‌های زیادی بین دو نفر ردوبدل و حرف‌های زیادی زده شود، نیاز به وجود بازیگرانی قوی است و میرلس این هوش را نشان داده است.دو پاپ هرچند به دلیل موضوعش یک فیلم تاریخی محسوب می‌شود، اما دست روی مساله‌ای می‌گذارد که از مسائل اصلی و همیشگی جهان بوده است. نوع نگرش به مردم و موضوعات روز و مهم‌تر از آن خدا مختص یک مکان و زمان مشخص نیست و قطعا تمام‌شدنی نیز نخواهد بود.

در سکانسی که هر دو پاپ تعریف‌شان از امداد الهی را می‌گویند، می‌توان این تفاوت را به وضوح دید. مساله اصلی دو پاپ همین تقابل اندیشه‌هاست؛ اندیشه‌هایی که هرکدام در دل تاریخ نمایندگانی قدرتمند داشته‌اند. وجود صحنه‌های مستند و ارجاعات تاریخی در این فیلم آن را در رده فیلم‌های هم‌روزگار خودش قرار نمی‌دهد، اما همین چالش و کل‌کل‌های دو پیرمرد مذهبی با رویکردهای متفاوت و شخم زدن گذشته‌شان باعث می‌شود مخاطب تا انتها همراه فیلم شود.دو پاپ فیلمی است براساس زندگینامه و اطلاعات نسبتا دقیق قبلی برای مخاطب که همین عامل کار را برای کارگردان سخت کرده است. اینکه مخاطب بداند این دو پاپ کجا به دنیا آمده‌اند یا چه غذایی را دوست دارند، کمترین اهمیت را برای تماشاگر امروز دارد، اما دلایل و حالات آنها برای اتخاذ تصمیمات‌شان جذابیت بالایی دارد.

دو پاپ را می‌توان یک فیلم تقریبا دونیمه‌ای نامید. در نیمه اول مبارزه‌های کلامی و تیکه‌ها و طعنه‌ها و حاضرجوابی‌ها و نبرد ایدئولوژی‌های متضاد این دو پیرمرد را می‌بینیم و جذابیت نیمه دوم در اختیار افشاگری‌هایی درباره‌ گذشته‌ دو پاپ است که شخصیت فعلی‌شان را شکل داده. آشکار شدن نقاط ضعف و حسرت‌هایشان جذابیت‌های داستانی ایجاد کرده، اما این تمام خواسته تماشاگر نیست. دو پاپ فیلمی نیست که مخاطب برای سال‌ها در ذهنش بماند. شاید بتواند بعدها از دو بازی فوق‌العاده شخصیت اصلی فیلم تمجید کند و پلان‌هایی را به یاد آورد، اما احتمالا چیزی در وجود مخاطب ته‌نشین نمی‌شود. در خلاصه‌ترین حالت ممکن درباره دشواری تغییر در جایی که به‌طور ذاتی یکی از محافظه‌کارترین نهادهای دنیا محسوب می‌شود و این حقیقت پارادوکسیکال است که رهبر این نهاد، قدرت فراوانی برای تغییر دادن خیلی چیزها دارد.

در یک جبهه پاپ بندیکت قرار دارد که دربرابر تغییر مقاومت می‌کند و در طرف دیگر برگولیو جای گرفته که تغییر را ضروری می‌داند.دو پاپ از موسیقی حرف می‌زند؛ هر ‌سازی نماینده یک نوع تفکر است. موسیقی در بخش‌های مختلف نقش‌های مهم و متفاوتی ایفا می‌کند. دو پاپ از فوتبال حرف می‌زند؛ فوتبالی که باعث شعف مردم می‌شود و توجه یک پاپ سالمند را هم به خود جلب می‌کند. فوتبال را اگر نشانه شعف و هیجان اجتماعی بدانیم، آن‌وقت می‌بینیم که برگولیو نماینده این قشر از مردم جهان است. در فوتبال زندگی جریان دارد و در ذهن برگولیو فارغ از نقاط تاریک زندگی‌اش این نگاه حاکم است.فیلم آخر میرلس را می‌توان تا انتها تحمل کرد، اما نمی‌توان به آن فارغ از نگاه‌های سیاسی لقب شاهکار داد؛ یک فیلم معمولی بود با دو بازی درخشان و طعم موسیقی و فوتبال.فرناندو میرلس، کارگردان برزیلی است که تماشاگران ایرانی، او را بیشتر با فیلم «شهر خدا» می‌شناسند.

او علاقه خاصی به پرداخت سینمایی قصه‌های واقعی دارد، ولی این بار سراغ داستان واقعی تبهکاران شهر فقیر و نکبت‌زده درحومه ریودوژانیرو برزیل نرفته است. او از تقابل خونین دو گنگستر در شهری که بهشت تبهکاران است، حالا سراغ داستان واقعی دو پاپ در واتیکان رفته است.  او قرار نیست از شهری دوزخی که خدا را فراموش کرده و مردمش خیلی از خداوند دور هستند، حرف بزند، بلکه قرار است از تقابل‌های عقیدتی دو پاپ سخن بگوید.

نتیجه رویارویی و تقابل این دو پاپ که در فینال این فیلم سینمایی دیده می‌شود، نشستن این دو در کنار هم است برای تماشای یک فوتبال؛ نشانه‌ای از پیروزی پاپ آرژانتینی بر پاپ آلمانی که بالاخره تصمیم به عقب‌نشینی از عقاید پیشینش گرفته است، اما نتیجه بازی چیزی نیست جز اینکه آلمان با چهار گل تیم آرژانتین را می‌برد.

* نویسنده: سیدمهدی موسوی‌تبار، روزنامه‌نگار