به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، چند روزی است لایحه بودجه سال 99 کشور منتشر شده و رسانه‌ها با توجه به حوزه کارکردی، درحال تحلیل و ارزیابی این بودجه هستند. براساس داده‌های موجود در لایحه بودجه سال 99 کل کشور، سقف کل بودجه در سال آینده 1988 هزار میلیارد تومان است که از این رقم 1483 هزار میلیارد تومان بودجه شرکت‌های دولتی و 484 هزار میلیارد تومان بودجه عمومی دولت است. منابع بودجه عمومی دولت در لایحه بودجه سال 99 بیش از 563 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده که 484 هزار میلیارد تومان منابع عمومی و 79 هزار میلیارد تومان منابع اختصاصی است.اما یکی از بخش‌های مهم این بودجه که در پیوست‌های آن قابل بررسی است، حوزه علم، پژوهش و دانشگاه است، بخشی که در پیوست چهار این لایحه منتشر شده و به صورت مفصل به این حوزه پرداخته است. در این میان پژوهشگاه‌ها و پژوهشکده‌ها یکی از پراهمیت‌ترین بخش بودجه برای هر دستگاهی می‌تواند باشد.پژوهشگاه‌ها در اصل «اتاق فکر» نهادها، وزارتخانه‌ها و دستگاه‌هاست و نتایج یافته‌های آنها می‌تواند جهشی بزرگ در حوزه فعالیتی هر مجموعه ایجاد کند.

در اصل پژوهشگاه‌ها «پلی» میان سیاستگذاران و دستگاه‌های اجرایی هستند که می‌توانند بخش زیادی از نیازهای دستگاه‌های اجرایی، کارخانه‌ها و صنایع را مرتفع کنند و راهکارهای مناسبی را برای برون‌رفت از بحران‌ها و مشکلات کشور ارائه دهند.  این تعاریف تنها مختص کشور ما نیست و در تعریف جهانی پژوهشگاه‌ها آمده است: «پژوهشگاه‌های تحقیقاتی و علمی در سراسر دنیا به‌منظور انجام تحقیقات و پیشبرد علم راه‌اندازی می‌شوند. این مراکز به‌طور تخصصی در زمینه تحقیقات و علوم پایه یا کاربردی فعالیت می‌کنند. این پژوهشگاه‌ها محل تجمع و گردهمایی دانشمندان هستند که بسیاری از دانشکده‌ها و دانشگاه‌ها در زیرمجموعه آنها قرار می‌گیرند. از مهم‌ترین نقش‌های این مراکز می‌توان به برقراری ارتباط میان استادان، دانشجویان و دانشمندان با یکدیگر، اشتراک‌گذاری ایده‌ها، دریافت بودجه‌های تحقیقاتی ایمن و دسترسی به فضا و تجهیزات مناسب برای پیشبرد مطالعات اشاره کرد که علاوه‌بر تسهیل روند تحقیقات، منجر به پیشرفت علمی هم می‌شود.

درواقع، پژوهشگاه‌ها و پژوهشکده‌های علمی به‌ خودی خود قادرند مسیر فرآیندهای علمی را تغییر دهند. همچنین دانشگاه‌ها در جهت‌گیری تحقیقات علمی در پژوهشگاه‌های خود اثرگذارند.» اگرچه تعداد پژوهشگاه‌ها در ایران قابل‌توجه است، اما بررسی سهم وزارت علوم به‌عنوان متولی امر پژوهش در رابطه با تعداد، فعالیت‌ها و میزان بودجه این مجموعه‌ها دارای اهمیت است.  براساس آنچه پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت علوم منتشر کرده، این وزارتخانه دارای 18 پژوهشگاه و پنج پژوهشکده است که به‌عنوان «اتاق فکر» این وزارتخانه تعریف شده‌اند، موضوعی که چندی پیش اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور در دیدار با روسای مجمع پژوهشگاه‌های ملی، از پژوهشگاه‌های کشور به‌عنوان اتاق‌های فکر برای ارائه راهکار و مشورت به دولت یاد کرد و گفت: «دولت هرچه در توان داشته باشد برای حمایت از پژوهشگاه‌ها به‌کار خواهد گرفت و نیازهای آنان را برطرف خواهد کرد.»

نگاهی به پژوهشگاه‌های وزارت علوم

بررسی 18 پژوهشگاه وزارت علوم در بودجه سال آینده داده‌های قابل‌توجهی را در اختیار ما قرار می‌دهد. در یک نگاه کلی بودجه 18 پژوهشگاه وزارت علوم در سال 1399، برابر ۶۳۹ میلیارد و ۵۶۶ میلیون است، این بودجه سال 1398 برابر 603 میلیارد و 625 میلیون بوده است. اما نگاه دقیق‌تر به بودجه هرکدام از این پژوهشگاه‌ها نیز قابل‌تامل است، پژوهشگاه‌هایی که بعضا در ارزیابی دقیق‌شان‌ به اسامی و اعداد و رقم‌های مهمی خواهیم رسید. بودجه سال آینده پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با  69 میلیارد و ۹۶۴ میلیون تومان، پژوهشگاه دانش‌های بنیادی با 137 میلیارد و 600 میلیون تومان، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران با ۶۷ میلیارد و ۳۹۴ میلیون تومان و پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران با 17 میلیارد تومان تعیین شده که درنهایت با یک ضرب و تقسیم ساده به افزایش 6 درصدی بودجه این پژوهشگاه‌ها نسبت به سال 1398 خواهیم رسید. در ادامه نگاهی کوتاه به این پژوهشگاه‌ها داشته‌ایم.

سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران:

این سازمان ابتدای دهه60 و با تصویب شورای انقلاب اسلامی تاسیس شد. سازمانی که از همان ابتدا تا امروز ماموریت‌های مختلفی در حوزه‌های گوناگون مرتبط با توسعه علوم و فناوری کشور برعهده داشته است. این سازمان از یک‌سو بنابر ضرورت‌ها به‌عنوان نهادی پیشتاز عهده‌دار ایجاد، توسعه یا انتقال فناوری‌های موردنیاز در رفع معضلات پیش‌روی کشور بوده و از سوی دیگر با طراحی فرآیندها و ایجاد بسترهای مربوطه، راهبری و هدایت محققان را از ایده تا تولید برعهده داشته است.
رئیس: علیرضا عشوری
هیات‌امنا: منصور غلامی، علیرضا عشوری، سیداحمد معتمدی، منصور معظمی، امیرحسین دوایی‌مرکزی، مسعود برومند، قاسم رمضانپورنرگسی، نسرین معظمی، عبدالرضا باقری، فریبا فهیم‌یحیایی و علی الیاسی.

پژوهشگاه رنگ:

این پژوهشگاه یکی از پژوهشگاه‌های وابسته به وزارت علوم است که در سال 1377 و به‌منظور ایجاد قطبی علمی در علوم و صنایع رنگ‌، تربیت نیروی انسانی متخصص و کارآمد، انجام طرح‌های پژوهشی بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای در زمینه‌های مختلف علوم و فناوری رنگ ایجاد شد و دارای آزمایشگاه‌ها، کتابخانه‌ای مجهز، سالن آمفی‌تئاتر، مرکز کامپیوتر، قسمت‌های اداری، مالی، پشتیبانی و بخش‌های خدمات در علوم مختلف مرتبط با رنگ است.
رئیس: زهرا رنجبر
هیات‌امنا: منتشر نشده

پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران:

این مرکز علمی که در زمینه پلیمر، پتروشیمی و رنگ فعال است، سال 1365 و در زمینی به مساحت 45 هزار مترمربع آغاز به‌کار کرد. پژوهشگاهی که در راستای سیاست رشد صنایع وابسته به نفت ازجمله تولید مواد پتروشیمی و مصنوعات پلیمری فعالیت می‌کند و وظایفی ازجمله مشارکت در تولید جهانی علم و حرکت در مرزهای دانش، نوآوری فناوی در زمینه علوم و مهندسی پلیمرها، آموزش الگوی صحیح مصرف مواد پلیمری، کسب دانش فنی در زمینه پلیمرها و... را برعهده دارد.
رئیس: مهدی نکومنش
هیات‌امنا: منصور غلامی، عبدالرضا باقری، مهدی نکومنش، حسین غریبی و فریبا فهیم‌یحیایی اعضای حقوقی هیات‌امنا و حمید میرزاده، مهرداد کوکبی، رضا افشین، محمدحسین بهشتی، حبیب باقری و امیرحسین بحرینی اعضای حقیقی هستند.
 
موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی:

اساسنامه این موسسه سال 1369 مصوب شد، اما عملا از سال ۱۳۷۰ با امکانات مرکز آمار و برنامه‌ریزی آموزشی که از واحدهای تابعه معاونت آموزشی وزارت متبوع است، شروع به‌کار کرد و با گذشت  حدود دو سال، سرانجام تشکیلات و نمودار سازمانی آن به تصویب سازمان امور اداری و استخدامی کشور رسید و فعالیت خود را رسما آغاز کرد. زمینه‌سازی مناسب برای تامین اهداف و ماموریت‌های وزارت علوم، توسعه و گسترش پژوهش در راستای سیاستگذاری و برنامه‌ریزی در نظام آموزش عالی کشور و زمینه‌سازی مناسب برای ارتقای فعالیت‌های پژوهشی ازجمله اهداف این موسسه است.
رئیس موسسه: نسرین نورشاهی
هیات‌امنا: منتشر نشده

موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران:

این موسسه سال 1353 در قالب انجمن حکمت و فلسفه ایران راه‌اندازی شد و مهدی محقق، جلال‌الدین همایی، محمود شهابی، عباس زریاب‌خویی، یحیی مهدوی جزء هیات‌امنای آن بودند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و در سال 1360 این انجمن با تعدادی از موسسات پژوهشی ادغام و در زیرمجموعه «موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی» (که بعدها به پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تغییر نام داد) در قالب دو پژوهشکده «حکمت و ادیان» و «تاریخ و فلسفه علم» فعالیت‌های خود را ادامه داد و سال 1376 انجمن از دو پژوهشکده جدا شد و با نام «انجمن حکمت و فلسفه ایران» فعالیت جدید خود را از سر گرفت. سپس از سال 1380 با موافقت شورای گسترش آموزش عالی از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منفک شد و از ابتدای سال 1381 تاکنون به صورت موسسه مستقل با عنوان موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به فعالیت پرداخت.
رئیس موسسه: غلامرضا ذکیانی

هیات‌امنا: سیدمصطفی محقق‌داماد، غلامرضا اعوانی، رضا داوری‌اردکانی، غلامحسین ابراهیمی‌دینانی، محمدجواد لاریجانی، غلامعلی حدادعادل و نصرالله پورجوادی.

پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله:

با توجه به آسیب‌پذیری و واقعیت لرزه‌خیز بودن کشور، براساس پیشنهاد سازمان یونسکو و تصویب دولت، موسسه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با مجوز شورای گسترش آموزش عالی در آذرماه ۱۳۶۸ تاسیس شد. انجام پروژه‌های پژوهشی و پروژه‌های ارتباط با صنعت، مقاله‌های علمی، پژوهشی و ISI، مقاله علمی-ترویجی و ارائه بیش از هزار مقاله در کنفرانس‌های داخلی و خارجی، تربیت دانشجو در مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری، برگزاری سالانه مانورهای زلزله و ایمنی در مدارس و مهدکودک‌های سراسر کشور، بخشی از دستاوردهای پژوهشگاه طی20 سال فعالیت به شمار می‌رود.
رئیس پژوهشگاه: منتشر نشده
هیات‌امنا: منتشر نشده

پژوهشگاه تربیت‌بدنی و علوم ورزشی:

این پژوهشگاه ابتدا در قالب پژوهشکده و در سال ۱۳۷۷ با هدف علمی شدن ورزش و اجرای طرح‌های پژوهشی- کاربردی تاسیس شد و درنهایت براساس مصوبه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال ۱۳۹۰ به پژوهشگاه تربیت‌بدنی و علوم ورزشی ارتقا یافت. تعیین شیوه مناسب مدیریت و برنامه‌ریزی در مراکز اجرایی و پژوهشی تربیت‌بدنی، افزایش توان واحدهای پژوهشی دانشکده‌های تربیت بدنی، انجمن‌های علمی، سازمان‌ها و نهادهای ورزشی، تعیین شیوه‌های جدید در تعیین منابع مراکز پژوهشی تربیت‌بدنی و استقرار نظام تجاری‌سازی دستاوردهای پژوهشی با تاکید بر برنامه پنجم توسعه ازجمله وظایف این پژوهشگاه است.
رئیس پژوهشگاه: علی شریف‌نژاد
هیات‌امنا: منتشر نشده

پژوهشگاه حوزه و دانشگاه:

این مرکز از سال ۱۳۶۱ با نام دفتر همکاری «حوزه و دانشگاه» پایه‌گذاری شد و بر پایه رهنمودهای امام خمینی‌(ره) با هدف اجرای مقدماتی طرح «بازسازی علوم انسانی»، آغاز به‌کار کرد. این پژوهشگاه در مسیر بالندگی و تحقق منویات مقام معظم رهبری‌(مدظله العالی) و مفاد اسناد بالادستی علمی کشور اقدامات قابل‌توجهی را انجام داده است. درحال حاضر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه یکی از قطب‌‌های تحول در علوم انسانی است و با پیشینه بیش از ۳۵ سال تکاپوی درخشان از رهگذر گسترش قلمرو پژوهشی، آموزشی و ترویجی در اسلامی‌سازی علوم انسانی به دستاوردهای تابناکی دست یافته است.

رئیس پژوهشگاه: علی‌محمد حکیمیان

هیات‌امنا: منصور غلامی، عبدالرضا باقری، محمدعلی حکیمیان، سعید رضایی، محمد روشن، حسین الهامیان، آیت‌الله سیدمحمد غروی، آیت‌الله علیرضا اعرافی، محسن قمی، محمدسعید تسلیمی، سیدهادی عربی و دکترمحمدمهدی طهرانچی.

پژوهشگاه دانش‌های بنیادی موسسه‌ای:

وابسته به وزارت علوم است که در سال 1368 با نام «مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات» تاسیس شد و هدف اولیه آن پیشبرد پژوهش و نوآوری در این دو رشته و فراهم آوردن الگویی بود که به ترویج و اعتلای فرهنگ پژوهش در سطح کشور کمک کند. مرکز فعالیت خود را با سه هسته تحقیقاتی در فیزیک نظری و سه هسته تحقیقاتی در ریاضیات و با امکاناتی اندک آغاز کرد ولی به‌تدریج با توسعه امکانات و جذب دانشورانی از رشته‌های دیگر، فعالیت آن به حیطه‌های دیگری گسترش یافت و در سال 1376 نام آن به «پژوهشگاه دانش‌های بنیادی» تغییر کرد. این پژوهشگاه درحال حاضر با هشت پژوهشکده در زمینه‌های گوناگون علوم بنیادی و برخورداری به فعالیت می‌پردازد.
رئیس: محمدجواد لاریجانی
هیات‌امنا: منتشر نشده .

* نویسنده: محمدرضا حیاتی، دبیر گروه دانشگاه