مشکلات غرب در رهگیری پهپادها باعث برجسته شدن طرح «دفاع یکپارچه هوایی» شد؛
سیدمهدی طالبی، دبیرگروه جهان‌شهر: معنای سپر دفاع موشکی شامل حوزه‌های دفاع استراتژیک در برابر موشک‌های بالستیکی می‌شد که غرب احتمال می‌داد بنابر طبیعت موشک‌های دوربرد، مسلح به کلاهک‌های نامتعارف باشند. این دفاع قاعدتا برای لحظات حساس و نهایی درگیری پیش‌بینی شده بود که در آن کار به تسلیحات استراتژیک می‌رسید. با این حال طی دهه 2010 و 2020 به‌تدریج پدیده منعطف و متعارف پهپادها پا به میدان گذاشتند که نه‌تنها در لحظات حساس درگیری، بلکه اساسا پیش از آغاز جنگ و در خلال زدوخوردهای فروتر از جنگ نیز قابل استفاده بودند. این مساله موجب شده تا غرب برای دفاع از خود در برابر پهپادها به دنبال «دفاع یکپارچه هوایی» باشد. این طرح تفاوت‌هایی با طرح سپر دفاع موشکی دارد. سپر دفاع موشکی نیازمند یک یا دو کشور برای استقرار سامانه‌های ویژه در نقاطی محدود داشت. دفاع یکپارچه هوایی اما برای رهگیری پهپادها نیازمند حضور همه یا اکثر کشورهای یک منطقه است و سامانه‌های پدافندی نیز باید در سراسر این کشورها پخش شوند. خاستگاه اولیه دفاع یکپارچه هوایی برخلاف سپر دفاع موشکی که در شرق اروپا قرار داشت، غرب آسیاست. با وجود تمام تلاش‌های غرب طرح دفاع یکپارچه در غرب آسیا ناکام مانده و در جریان عملیات وعده صادق، تتمه اعتبار آن دود شد. حالا غرب درصدد ایجاد آن در شرق اروپاست. یکی از مقام‌های ارشد لیتوانی اعلام کرده کشورش به همراه پنج کشور دیگر عضو ناتو در نزدیکی مرز روسیه توافق کرده‌اند تا یک «دیوار پهپادی» برای دفاع در مقابل هرگونه اقدام تحریک‌آمیز ایجاد کنند. به گزارش ایسنا، روزنامه دیلی صباح گزارش کرده «آگنه بیلوتت» وزیر کشور لیتوانی پس از گفت‌وگو با همتایانش از دیگر کشورهای حوزه بالتیک شامل استونی و لتونی به همراه فنلاند، نروژ و لهستان این طرح را عنوان کرده است. براساس این گزارش بیلوتت به آژانس خبری BNS گفت: «این مساله‌ای کاملا جدید است که دیواری پهپادی از نروژ تا لهستان ایجاد شود و هدف از آن استفاده از پهپادها و سایر فناوری‌ها برای دفاع از مرزهای ماست.» وزیر کشور لیتوانی ادامه داده: «زیرساخت‌های فیزیکی به همراه سیستم‌های نظارتی و شناسایی و پهپادها و سایر فناوری‌ها به ما اجازه می‌دهد تا از خود درمقابل تحریک‌های کشورهای غیردوست محافظت کرده و از قاچاق جلوگیری کنیم.» این مقام ارشد لیتوانیایی تاکید کرده علاوه‌بر استقرار پهپادها برای نظارت بر مرز، کشورهای مذکور می‌توانند از سیستم‌های ضد پهپادی برای جلوگیری از ورود پهپادهای دشمن هم استفاده کنند.
تحول پهپادی در جنگ
به میدان آمدن گسترده پهپادها توسط قدرت‌های شرقی باعث تغییر در میدان جنگ و رقابت با غرب شده است. غربی‌ها که برای تسلط بر میدان‌های دریایی، زمینی و هوایی جنگ فکر کرده و ابزارهای لازم برای آن را ساخته بودند، شاید فکر می‌کردند شرق همچنان در زمین برای آنها دردسرساز باشد اما گمان «هوا» را نداشتند. در این خصوص نکاتی وجود دارند:
1. مزیت غرب در تسلط بر آسمان به چالش کشیده شده است. غرب با استفاده از بمب‌افکن‌ها و جنگنده‌های رادارگریز و قادر به پرواز در ارتفاع بالا مانند بی-2 و اف-22 تسلط خود بر آسمان را اثبات کرده بود. مهم آنکه به چالش کشیده شدن غرب منحصر به آسمان محل نبرد نیست بلکه این مجموعه در آسمان خود نیز به چالش کشیده شده است.
2. گشوده شدن آسمان غرب به این معناست که در صورت اقدام، مراکز مهمش در عمق خاک این مجموعه قابل هدفگیری‌اند. این مساله باعث ایجاد موازنه متقابل توسط شرق در برابر غرب می‌شود.
3. مقابله با پهپادها دشواری بسیاری دارد. این وسایل ساده، ارزان هستند. تولید آنها با سرعت بالا و زیر فشارهای تحریمی امکان‌پذیر است. افزایش تیراژ تولیدی نیز در مدت کوتاهی قابل اجراست.
4. دفاع موثر در برابر پهپادها به دلیل هجوم پرتعداد میسر نیست. برخلاف پرتاب موشک‌ها، به دلیل سهولت پرتاب پهپادها می‌توان آنها را در تعداد بالا به‌صورت همزمان پرتاب کرد. در رهگیری پهپادها موفقیت 100 درصدی امکان‌پذیر نیست درحالی‌که دفاع کامل در برابر حملات منحصرا موشکی چه بالستیک و چه کروز امکان‌پذیر بوده است.
در گزارشی که سایت شورای آتلانتیک درباره حملات پهپادی روسیه به اوکراین در 14 می سال 2024 منتشر کرده آمده درحالی‌که نرخ بالای رهگیری اوکراین قابل توجه است، تهدید ناشی از این شکل از جنگ هوایی همچنان جدی است و به تکامل خود ادامه می‌دهد، حتی زمانی که اکثر پهپادها سرنگون می‌شوند، پهپادهایی که به اهداف خود می‌رسند اغلب باعث خسارات قابل‌توجه و تلفات جانی می‌شوند.
5. پهپادها به غرب نشان دادند شرق با وجود شکاف فناوری و اقتصادی قادر به باقی ماندن در رقابت و پیروزی بر این مجموعه است. ساخت پهپادها نیازمند فناوری‌های حساسی نیست و با توجه به ابعاد اقتصاد جنگی قیمت چندانی نیز ندارند.
6. دفاع در برابر حملات پهپادی نشان داده هزینه‌های دفاع می‌تواند از زیان‌های اصابت، پیشی بگیرد. در عملیات وعده صادق که ایران آن را علیه رژیم‌صهیونیستی ترتیب داد، تنها تل‌آویو یک میلیارد و 350 میلیون دلار برای رهگیری پرتابه‌ها هزینه کرد. سوال اینجاست اگر پرتابه‌ها به اهداف اصابت می‌کردند آیا این میزان از خسارات مالی وارد می‌شد؟
غرب بین راه‌های مختلف مانده که چگونه بر این مشکل فائق آید. غرب همچنان با فناوری درصدد فائق آمدن به این مشکل است و چند مسیر را برای دفاع ارزان پیگیری کرده است. استفاده از پهپادهای رهگیر، دفاع لیزری و مواردی از این دست توسط غرب پیگیری شده‌اند. با این وجود تمام این راه‌حل‌ها قادر به سرنگونی تعدادی از پهپادها-هرچند با هزینه پایین- هستند اما نمی‌توانند تهاجمات پرتعداد را خنثی کنند. این مساله نشان می‌دهد در یک جنگ و تهاجم بزرگ، غرب به شکل جدی آسیب‌پذیر است. به‌طور خلاصه سامانه‌های دفاع پدافندی غرب برای رهگیری پهپادها کامل نیستند، در برابر تهاجمات پرتعداد اشباع می‌شوند، به دلیل استفاده از موشک‌ها خشاب‌هایشان خالی شده و آسیب‌پذیر می‌شوند و اگر هم موفقیتی در ساقط ساختن پهپادها کسب کنند، شدت تهاجمات درنهایت می‌تواند بر آنها غلبه کند.
7. جنگ پهپادی نبردها را از حوزه فناوری به عرصه نوآوری و خلاقیت منتقل کرده است. دیگر جنگ با فناوری‌های پیشرفته ادامه نمی‌یابد. به‌عنوان نمونه اوکراینی‌ها روش‌هایی برای مقابله با پهپادهای روسیه ابداع کرده‌اند که شامل نصب گوشی‌های موبایل در کریدورهای احتمالی ورودی پهپادهای روسیه می‌شود تا از صدای پهپادها مسیر احتمالی‌شان پیش‌بینی شود. آنها همچنین از سامانه‌های پدافند هوایی قدیمی و سبک برای رهگیری به جای سامانه‌های پیشرفته قبلی استفاده می‌کنند. در مقابل روس‌ها برای مقابله با رصد چشمی پهپادهایشان توسط سربازان اوکراینی آنها را به رنگ سیاه درآورده و در شب پرتاب می‌کند. همچنین این پهپادها برای ارسال آنلاین تصاویر با دوربین به اتاق‌های کنترل مجهز شده‌اند. در سوی دیگر برای کاهش فرصت اقدام پدافند هوایی اوکراین نمونه جدیدی از سری شاهد با موتورهای مینی‌جت پا به میدان گذاشته که شاهد-238 نام گرفته است.
8. به گفته منابع غربی یکی از دردسرهای مرتبط با هواپیماهای بدون سرنشین برای برنامه‌ریزان نظامی اوکراینی، نیاز به گسترش پدافند هوایی در سراسر منطقه تا حد امکان است. این اتفاق هزینه بالایی را به طرف غربی تحمیل می‌کند.
روش مقابله با پهپادها تا به اندازه‌ای وابسته به گستردگی است که شبکه منطقه‌ای نباید منحصر به یک کشور شده و بایستی در سطح چند کشور پراکنده شود.
9. حرکت غرب به سمت ایجاد دفاع هوایی یکپارچه در برابر پهپادها نشان‌دهنده اوج موفقیت این ابزار تهاجمی است. علاوه‌بر سامانه‌های رایج و سنتی حوزه هوایی که در برابر موشک‌های بالستیک، کروز یا جنگنده‌ها موثرند، غرب باید به سمت طراحی سامانه‌های رهگیری پهپاد حرکت کند که خود به معنای اختصاص بودجه‌های سنگین برای پایه‌گذاری و توسعه این سامانه‌هاست.
اهداف غرب
هزینه مقابله با پهپادها به غرب تحمیل شده اما این مجموعه می‌کوشد نقشه‌های خود را نیز در خلال آن به اجرا درآورد.
1. غرب روسیه را به جنگ علیه اوکراین تحریک کرد تا بتواند منطقه شرق و شمال اروپا را نظامی کند. استقرار سامانه‌های پدافند هوایی گامی در همان راستای نظامی‌سازی هستند وگرنه برای جلوگیری از حملات کافی است نقشه گسترش ناتو به شرق متوقف شود.
2. غرب درصدد بستن تنفس مخالفان خود در همه جهات زمینی، آبی‌وهوایی است. این مجموعه به همین دلیل می‌کوشد با وجود تسلط خود بر بسیاری از پهنه‌ها، این تسلط‌ها را عمق ببخشد. غرب در دریای بالتیک امکانات قابل‌توجهی در اختیار داشت اما نظامی‌سازی آن با گسترش ناتو در این منطقه تلاش برای عمق‌بخشی به سلطه پیشین است.
3. بدنه ضدروسی بیشتر بر نیمه شمالی و شمال شرقی اروپا متمرکز است. درحالی‌که مجارستان و اسلواکی در درون ناتو و اتحادیه اروپا تقریبا به روسیه نزدیک بوده و دیگر کشورهای منطقه نیز از تقابل با مسکو خودداری می‌کنند، سه جمهوری بالتیکی، لهستان و کشورهای اسکاندیناوی وضعیت متفاوتی دارند. غرب با توجه به نفوذ روسیه در جنوب شرق اروپا خود را در آن متوقف نساخته و درصدد پیشروی در امور شمال و شمال شرق است.
