آدرس غلط تلویزیون

عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ: خانواده اعم از پیر و جوان در سکون و سکوت، پای این رسانه می‌نشستند و با همان جعبه جادویی به هم پیوند می‌خوردند. حالا اما شریط فرق کرده و به قول مدیران رسانه ملی وجود فضای مجازی و شبکه نمایش خانگی باعث شده تا مخاطبان صداوسیما، کم شود و مدعی هستند که این وضعیت اقتضای دورانی است که در آن زیست می‌کنیم و حالا در برخی از نتیجه‌گیری‌هایشان از برآیند موفق بودن تلویزیون مدعی هستند میزان مخاطب فضای مجازی که محتوای تلویزیون را دستگردان می‌کنند را هم می‌شود به حساب پیگیران برنامه‌های تلویزیونی گذاشت! در آخرین اظهارنظر پیمان جبلی، رئیس سازمان صداوسیما در گفت‌وگویی درخصوص میزان بازدید مخاطبان این رسانه گفته است: «اگر قبلا مخاطب رسانه ملی روزی چهار ساعت برای تلویزیون وقت می‌گذاشت، الان هم آن چهار ساعت را دارد اما همه‌اش برای رسانه ملی نیست. بخشی از وقتش را به مشاهده محتوایی که در فضای مجازی و حتی شبکه نمایش خانگی تولید می‌شود، می‌گذراند. حالا در این شکل جدید اگر بخواهیم براساس شیوه‌های قبلی نظرسنجی‌مان عمل کنیم، قطعا بخشی از واقعیت را نمی‌بینیم. برای همین امسال با دوستان در مرکز تحقیقات صداوسیما، بنا را بر این گذاشتیم که الگوها و مدل‌های نظرسنجی را به‌روز کنند.» رئیس سازمان صداوسیما این تغییرات را در سه بخش عنوان می‌کند و در این باره گفته است: «در نظرسنجی‌هایی که انجام می‌شد ما طبقه‌بندی بالای 12 سال داشتیم؛ درحالی‌که الان برنامه‌های بزرگسال را هم کودکان می‌بینند. مثلا پرمخاطب‌ترین برنامه سحر امسال در ماه رمضان، برنامه «سر سفره خدا» بود که کودکان مخاطب این برنامه هستند. موضوع دوم طبقه‌بندی در گستره شهر و روستاست چون تا قبل از این گستره ما برای نظرسنجی‌ها در تهران و شهرهای بزرگ بود درصورتی‌که بخش عمده‌ای از مخاطبان صداوسیما در شهرها و روستاها هستند. متاسفانه در سال‌های اخیر در نظرسنجی‌ها این مخاطبان را نداشتیم. موضوع بعدی فضای مجازی است. صداوسیما زمانی بدون فضای مجازی و شبکه نمایش خانگی تنها مرجع رسانه‌ای مردم بود و تنوعی که الان به وجود آمده باعث شده تا بخش زیادی از نسل جدید وقت خودشان را در این فضا بگذرانند. نکته‌ای که باید به آن توجه شود این است، آیا در این فضاها محتوای صداوسیما نیست؟ رصد معاونت فضای مجازی ما نشان می‌دهد یک میلیارد و 500 میلیون بازدید از برنامه‌های نوروزی و ماه رمضان یا تقطیع برنامه‌های صداوسیما در این فضا بوده است. حالا باید این آمار را جزء آمارمان بیاید یا نه؟ البته بایداین آمار را علمی و دقیق‌تر بررسی کنیم. اینکه ما در حوزه‌های دیگر تحول داشتیم باید در حوزه جامعه‌سنجی و افکارسنجی هم این تحول را ایجاد کنیم.»
این اظهارنظر رئیس سازمان صداوسیما را از چند منظر می‌توان بررسی کرد:
1.رئیس رسانه ملی از گذشته‌ی رسانه‌ای می‌گوید که مخاطبانش در طول روز چهار ساعت پای تلویزیون می‌نشستند و حالا فضای مجازی این ترکیب را به هم زده است. نتیجه اینکه مدل دیگری از مخاطب شکل گرفته است وحالا یا باید برای جذب و نگهداشت این مخاطب فرآیندهای تازه‌ای را در رسانه خودشان تعریف کنند یا اینکه محتوای رسانه خود را دودستی در اختیار فرآیندهای محتوایی در دل فضای مجازی قرار دهند. به نظر می‌رسد که مدیران فعلی تلویزیون تصمیم گرفتند مسیر دوم را انتخاب کنند. پرواضح است که در چنین وضعیتی کاربر فضای مجازی را نمی‌توان در دسته مخاطبان رسانه ملی قرار داد، چون مخاطب در فضای مجازی با مدیوم دیگری از رسانه مواجه است و تماشاچی یک برنامه یک‌ساعته نیست. ممکن است از یک برنامه یک ساعته فقط پنج دقیقه‌ای که در فضای مجازی دستگران شده را ببیند و نمی‌توان بازدید‌کننده یک کلیپ از برنامه «محفل» را مخاطب برنامه تلویزیونی در نظر گرفت. در حقیقت تلویزیون محتوایی مفت و مجانی برای شبکه‌های اجتماعی آماده کرده است. تازه اگر برای دیده شدن همین کلیپ، پای پول‌پاشی برای ادمین صفحات مجازی در میان نباشد. سوال اساسی دیگری که پیش می‌آید اینکه آیا مخاطبی که تکه‌ای از برنامه تلویزیونی را در بستر فضای مجازی دیده است، به دنبال تماشای ادامه آن برنامه به قاب تلویزیون رجوع می‌کند یا خیر؟
2.یکی دیگر از موارد تامل‌برانگیز اظهارات پیمان جبلی درمورد مخاطبان تلویزیون، توجه ویژه این مقام ارشد مدیریت به فضای مجازی و انتخاب مخاطبان از این بستر است. آیا عارضه چنین رویکردی منجر به مدل جدیدی از هزینه‌کرد در سازمان خواهد شد؟ سمت‌وسویی که مدیران تلویزیون با این تحول در نظرسنجی‌ها در پیش گرفتند، آیا برنامه‌سازان را به ساخت محتوای وایرالی ترغیب نخواهد کرد؟ آیا این طبیعی است که در دو سه ماه اخیر عمده برنامه‌های تلویزیون، توجه ویژه‌ای برای انتشار و بازنشر محتوایشان در فضای مجازی داشتند؟ چنین نگاهی در درازمدت باعث نمی‌شود اصل رقابت در تولید محتوای عمیق و اثرگذار جایش را به رقابت بر سر تولیدات سطحی و وایرالی در فضای مجازی بدهد. البته عارضه چنین وضعیتی را در برخی از بخش‌های ویژه شب یلدا سال گذشته و نوروز امسال هم دیدیم و حتی در مقاطعی دیده شده که آنتن تلویزیون در اختیار محتوا و آدم‌های وایرالی است.
3.تلویزیون مجبور است در تولید برنامه و رساندن محتوایش به دست مخاطب، متوجه اثربخشی رسانه‌ای باشد اما سوال اینجاست که معطوف شدن نگاه مدیران و برنامه‌سازان تلویزیون به فضای مجازی، چقدر در تحقق این هدف کمک خواهد کرد. ممکن است تکه‌های از یک برنامه به دست مخاطب فضای مجازی برسد، واقعیت امر این است که تاکید بیش از حد برای جلب نظر مخاطب مجازی، نمی‌تواند اعتباری برای رسانه فراگیری همچون تلویزیون به دست آورد. تلویزیون که زمانی برای خودش اعتباری داشت، حالا برای آنکه بگوید هستم و زیست می‌کنم، به سراغ فضاهای دیگر می‌رود و می‌خواهد این اعتبار را از آنجا کسب کند.