به گزارش «فرهیختگان»، احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» به وضعیت آب‌وهوایی و همچنین میزان بارندگی‌ها در سال آبی فعلی پرداخت و گفت: ما کشوری هستیم که در منطقه جنب حاره قرار داریم. شمال آفریقا، کشورهای خاورمیانه و... مناطقی هستند که در جنب مناطق استوایی یا حاره‌ای قرار دارند. در کشورهای جنب حاره‌ای نوسانات بارش سالانه زیاد است یعنی یک سال ممکن است بارش به دو برابر مقدار نرمال برسد و سال بعد شاهد هستید نصف مقدار نرمال است. بارش کلی آنها کم است یعنی در حد یک‌سوم و یک‌چهارم بارش جهانی است؛ یعنی اگر در دنیا هزار میلیمتر بارندگی به‌طور متوسط داشته باشیم، در کشور ما حدود 50-40 میلیمتر است.

اقلیم ما رو به خشک‌تر شدن است و بارندگی‌ها کمتر می‌شود

وظیفه ادامه داد: مقدار بارش سالانه ما خیلی کمتر از متوسط جهانی است و دومین نکته این است در منطقه‌ای مشابه عرض‌های جغرافیایی ما نوسانات سالانه زیاد است و این اقلیم منطقه ماست. همین مقادیر کم‌بارش را از 50-40 سال گذشته بررسی کنیم، می‌بینیم که بارش متوسط کشور ما از حدود 270-260 میلیمتر به 240-230 میلیمتر رسیده است. حدود 40 میلیمتر در این 50 سال گذشته یا حدود 0.9 میلیمتر در هر سال کاهش داشته است. این روند کلی است ولی این خشکسالی‌ها و ترسالی‌ها سینوسی بوده است. مثلا دو سال بارندگی زیاد بود و دو سال بارندگی کم بود یا سه سال افزایش بارندگی داشتیم و دو سال متوسط بوده است. بعد از چند سال دوباره کمتر از نرمال بوده است. این سیمای کلی بارش در کشور ماست. با این اوصاف اگر به دو دهه اخیر محدود شویم تعداد خشکسالی‌ها از تعداد ترسالی‌ها بیشتر است و این نشان می‌دهد اقلیم ما رو به خشک‌تر شدن است و بارندگی‌ها کمتر می‌شود. از سوی دیگر دما بالاتر می‌رود. متوسط دمای کشور ما رقم صعودی در 50 سال گذشته داشته است. دما وقتی بالاتر می‌رود شدت تبخیر و تعرق یا پتانسیل تبخیر و تعرق افزایش می‌یابد. به نوعی نیاز کشاورزی افزایش می‌یابد و نیاز گیاهان بالاتر می‌رود به‌خاطر اینکه تعرق زیادی می‌کنند. سال گذشته هم بیان کرده بودم نباید این‌طور تصور کرد که چون دو سال بارندگی‌ها زیاد بوده، سال بعد هم این‌گونه است. این سندیت ندارد. کسانی که این صحبت‌ها را بیان می‌کنند دلیل قانع‌کننده‌ای ارائه نمی‌کنند. براساس تغییرات بلندمدت اقلیمی حدس‌هایی می‌زنیم. همواره اگر بگوییم ترسالی یا خشکسالی است اقلا یک شاخص و دلیلی برای این حرف باید وجود داشته باشد. متاسفانه این جملات همین‌طوری بیان شد و دقتی در آن وجود نداشت. دلیل قانع‌کننده‌ای وجود نداشت که جامعه هواشناسی را قانع کنند.

ما آب حاصل از بارندگی‌های آینده را هم پیش‌خور کرده‌ایم!

وی با انتقاد از کسانی که ادعا کردند ما وارد دوره ترسالی شده‌ایم، گفت: «اینکه برخی می‌گویند وارد ترسالی شده‌ایم و... اثرات بدی در جامعه دارد و همه آن اقداماتی که برای نگهداشت آب، ذخیره آب، صرفه‌جویی و... وجود دارد، زیر سوال می‌رود. برخی عنوان می‌کنند چرا کشت برنج در استان‌ها محدود می‌شود؟ درحالی‌که این‌طور نیست، دو سال ترسالی به معنای ترسالی در سال‌های بعد هم هست. قبل از سال 98-97 که سال پربارشی داشتیم 11 سال به‌صورت ممتد خشکسالی پیوسته داشتیم. 11 سال به‌طور پیوسته بارندگی کشور از مقدار نرمال بلندمدت پایین‌تر بود و همان بلایی سر بخش آب کشور آمد که شما الان شاهد هستید. مقدار آب‌های زیرزمینی غالب دشت‌ها در وضعیت بحرانی است یا اصطلاحا دشت‌های ممنوعه هستند. حفر چاه جدید ممنوع است، برداشت آب اضافه‌تر از آنچه در برنامه است، ممنوع است. اینها اموری است که به‌صورت رسمی وجود دارد ولی به‌صورت غیررسمی چاه‌هایی که فاقد پروانه و مجوز هستند، زیادند و تعداد آنها از چاه‌های مجاز هم بیشتر است. اگر بارش نرمال و فراتر از نرمال هم داشته باشیم باز آنقدر پیش‌دستی و پیشخور کرده‌‌ایم که وضعیت اصلا مناسب نیست. صحبت از این است که پایین رفتن آب‌های زیرزمینی در دشت‌ها باعث می‌شود تاسیسات احداث‌شده در این مناطق هم در معرض آسیب باشند. فرض کنید جاده‌ها، راه‌آهن، ابنیه و... احتمال آسیب دارند یا احتمال فروریزش جاده‌ها می‌رود؛ به‌خاطر اینکه آب زیرزمینی به حدی پایین رفته که این خاک هر لحظه ممکن است پایین بنشیند و خسارت وارد کند.»

در نیمه شرقی و جنوبی کشور با شرایط خشکسالی مواجهیم

رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در ارتباط با وضعیت بارندگی در سال آبی فعلی افزود: «امسال براساس آنچه تاکنون بررسی کرده‌ایم، دما به‌خصوص در نیمه غربی نرمال و تا زیر نرمال است، به‌شدت آنومالی مثبت دارد و بیش از نرمال است و در کل کشور به‌خصوص نیمه شرقی بارندگی‌ها کمتر از نرمال است، مثلا سیستان‌و‌بلوچستان و هرمزگان حدود 90درصد بارش کمتر از نرمال دارند، کرمان حدود 50درصد زیر نرمال است، اگر جنوب فارس را در نظر بگیریم حدود 70-60درصد زیر نرمال است، اگر کل فارس را درنظر بگیرید که نیمه غربی آن بارش داشته، حدود 50درصد پایین‌تر از نرمال است؛ خراسان‌رضوی، خراسان‌شمالی، سمنان، گلستان و... به‌شدت زیر نرمال هستند؛ حدود 40درصد کمبود بارش دارند. حتی بخش‌های غربی کشور مثل کرمانشاه، ایلام، لرستان، چهارمحال، کهگیلویه و... زیر نرمال هستند؛ از 30-10درصد تا 40-30درصد‌. در سایت مرکز خشکسالی این بولتون دما و بارش منتشر می‌شود و اعداد دقیق در آن جدول موجود است. این سیمای کلی بارش از ابتدای سال آبی تاکنون بوده است. دو مورد هم در آذرماه بارندگی بود که در جنوب کشور سیل آمد و اگر این دو نبود، وضع خراب‌تر از این بود. برای آینده ان‌شاءالله ‌‌در اسفندماه وضعیت بهتر شود و بارندگی اسفند در شرایط نرمال قرار گیرد، حتی بخش‌هایی مثل جنوب بوشهر، هرمزگان، سیستان‌و‌بلوچستان، کرمان و فارس قدری بارش دریافت کنند، ولی آنچه مسلم است با توجه به کمبودی که تاکنون داشته‌ایم بارش‌های نرمال در اسفند حتی اگر تا فروردین ادامه یابد، نخواهد توانست کمبود بارش‌‌ها را جبران کند. از سوی دیگر از سال‌های گذشته وضعیت آب‌های زیرزمینی مناسبی نداشتیم و از این‌سو خشکسالی‌ها و آنچه از ابتدای سال آبی تاکنون بوده وضعیت خوبی را نشان نمی‌دهد. با احتمال بسیار حدود 30-20درصد با کمبود بارش تا پایان سال در کل کشور مواجه هستیم، به‌خصوص جنوب و جنوب‌شرقی کشور چنین است. دما نیز مشابه روزهای اخیر افزایش می‌یابد؛ مثلا دو روز پیش دمای کمینه تهران 9 درجه بود که دمای بی‌سابقه‌ای بود. به‌هر‌حال روزهای آینده در غرب کشور روند گرم شدن را داریم تا اینکه می‌توان گفت روز چهارشنبه موج جدیدی وارد می‌شود و ان‌شاءالله جمعه و شنبه بارندگی داشته باشیم که متاسفانه آن هم بخش‌های جنوبی را نمی‌گیرد بلکه عرض‌های شمالی و شمال‌غرب را درگیر می‌کند. امسال وضعیت به‌گونه‌ای بود که انتقال رطوبت از روی اقیانوس هند به‌سمت فلات ایران خیلی ضعیف بود، بنابراین‌ رطوبت کافی فراهم نشد تا سامانه‌هایی که گذر می‌کنند بارندگی به مقدار نرمال ایجاد کنند. آنچه چشم‌انداز آینده است، ‌برای اسفند شرایط در حد نرمال پیش‌بینی می‌شود و شاید فروردین هم‌ ادامه یابد و باز ‌در چشم‌انداز کلی اگر بهمن و اسفند و فروردین و حتی اردیبهشت یعنی‌ بارش این 4 ماه را جمع کنیم، برآیند کلی نشان می‌دهد کمتر از نرمال است. از قبل بی‌هنجاری منفی داشتیم و به‌طور کلی بارندگی‌ها به‌خصوص در جنوب و جنوب‌شرق کشور یا در نیمه شرقی و جنوبی بسیار کمتر از نرمال است و این یعنی شرایط خشکسالی است.»

* نویسنده: ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه