به گزارش «فرهیختگان»، بی‌شک حل مسائل جامعه یکی از وظایف و مسئولیت‌های اساسی دانشگاهیان است و اقشار مختلف جامعه انتظار دارند حل چالش‌های علمی و اجرایی کشور در اولویت برنامه‌های آموزشی و پژوهشی اساتید و دانشجویان باشد. در بخشی از بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی که در سالروز چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب توسط مقام‌معظم‌رهبری خطاب به ملت ایران صادر شد، آمده است: «اما آنچه من می‌خواهم بگویم این است که این راه طی‌شده، با همه‌ اهمیتش فقط یک آغاز بوده است و نه بیشتر. ما هنوز از قله‌های دانش جهان بسیار عقبیم؛ باید به قله‌ها دست یابیم. باید از مرزهای کنونی دانش در مهم‌ترین رشته‌‌ها عبور کنیم. ما از این مرحله هنوز بسیار عقبیم؛ ما از صفر شروع کرده‌ایم. عقب‌‌ماندگی شرم‌آور علمی در دوران پهلوی‌ها و قاجارها در هنگامی که مسابقه‌ علمی دنیا تازه شروع شده بود، ضربه‌ سختی بر ما وارد کرده و ما را از این کاروان شتابان، فرسنگ‌ها عقب نگه داشته بود. ما اکنون حرکت را ‌آغاز کرده و با شتاب پیش می‌رویم ولی این شتاب باید سال‌ها با شدت بالا ادامه یابد تا آن عقب‌افتادگی جبران شود. اینجانب همواره به دانشگاه‌ها و دانشگاهیان و مراکز پژوهش و پژوهندگان، گرم و قاطع و جدی در این‌‌باره تذکر و هشدار و فراخوان داده‌‌ام، ولی اینک مطالبه‌ عمومی من از شما جوانان آن است که این راه را با احساس مسئولیت بیشتر و همچون یک جهاد در پیش گیرید. سنگ‌بنای یک انقلاب علمی در کشور گذاشته شده و این انقلاب، شهیدانی ازقبیل شهدای هسته‌ای نیز داده است. به ‌پاخیزید و دشمن بدخواه و کینه‌‌توز را که از جهاد علمی شما به‌شدت بیمناک است ناکام سازید.»

درخصوص حل مسائل اجتماعی، انتظار از اساتید و دانشجویان علوم انسانی و اجتماعی بیشتر است، بنابراین دانشگاه آزاد اسلامی در سال‌های اخیر برنامه‌های کم‌نظیری در مسیر تعالی علوم انسانی طرح‌ریزی کرده است که در‌صورت استمرار می‌تواند نتایج شگرفی در تربیت منابع انسانی عالم، ماهر، خلاق و ماموریت‌محور به همراه داشته باشد. یکی از طرح‌ها، اقدام به تاسیس دانشکده‌‌های موضوعی است؛ دانشکده‌هایی که به شکل‌‌گیری یک دانشگاه اجتماعی و مساله‌‌محور که همان هدف دانشگاه آزاد اسلامی است، کمک می‌کند. درحال حاضر پیشنهادهایی درخصوص دانشکده‌های موضوعی از طرف استان‌ها مطرح شده که از این جمله می‌توان به دانشکده حکمرانی اسلامی، فضای مجازی، کارآفرینی، خانواده، فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی و اقتصاد مقاومتی اشاره کرد؛ از بین این پیشنهادها، دانشکده حکمرانی اسلامی پس از تکمیل مراحل قانونی خود در دانشگاه به تصویب رسیده که هم‌اکنون در دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان درحال راه‌اندازی است.  میثم چگین، سرپرست مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درخصوص جزئیات دانشکده‌های موضوعی، چرایی تشکیل این دانشکده‌ها، رشته و گروه آموزشی در دانشکده‌های موضوعی، شرایط واحدهای دانشگاهی برای ایجاد دانشکده‏های موضوعی و... سخن گفت که در ادامه می‌خوانید.

منظور از دانشکده‌های موضوعی چیست؟

اگر یک دانشگاه بخواهد به‌عنوان یک دانشگاه اجتماعی و مساله‌محور نقش خود را ایفا کند، باید ساختار دانشگاه هم با این هدف تنظیم شود. درحال حاضر بسیاری از دانشکده‌ها، علم‌محور هستند و بسیاری از دانشجویان در پایان تحصیلات خود و پس از گذراندن واحدهای آموزشی در ذهن خود با این چالش مواجه هستند که هدف از این آموزش‌ها چه بود و دقیقا چه مسائلی به دست آنها و سایر فارغ‌التحصیلان هم‌‌رشته آنها می‌تواند حل شود. برخی دانشگاه‌ها در دنیا به سمت تاسیس دانشکده‌های موضوعی رفته‌اند و در تعیین عنوان و ماموریت‌های دانشکده‌های خود به جای علم‌محوری به موضوع‌محوری یا مساله‌محوری روی آورده‌اند. بنابراین می‌‌توان ضرورت ماموریت‌‌گرایی، دغدغه‌مندی و مساله‌محوری دانشجویان و اساتید را دلیل اصلی این اقدام دانست. اینکه یک دانشگاه برای دانشکده‌های موضوعی خود چه عناوینی را به‌عنوان نام دانشکده برگزیند، تا حد زیادی به مسائل، دغدغه‌ها و اولویت‌های ملی و اجتماعی بستگی دارد.

  با تاسیس دانشکده‌های موضوعی دغدغه پاسخگویی به نیازهای جامعه پررنگ‌تر می‌شود

چرا تاسیس دانشکده‌های موضوعی ایجاد می‌شوند؟

هرچند درخصوص ضرورت روی آوردن به تاسیس دانشکده‌های موضوعی نکاتی بیان شد ولی در پاسخ به اینکه چرا برخی دانشگاه‌ها، راه‌حل را در این اقدام دیده‌اند می‌توان چند مورد را نام برد. ماموریت‌گرایی براساس ویژگی‌های آمایشی مناطق جغرافیای مختلف و راهبردهای موردنظر کشور که در اسناد بالادستی به آنها اشاره می‌شود یکی از دلایل تاسیس این نوع از دانشکده‌هاست. همچنین با تاسیس این دانشکده‌ها چینش و ساماندهی گروه‌های آموزشی در دانشکده‌ها به سمت موضوعات بین‌رشته‌ای خواهد رفت و دغدغه پاسخگویی به نیازهای جامعه پررنگ‌تر خواهد شد. نکته دیگر اینکه به‌ مرور زمان و با جدیت بیشتری محتوای آموزشی، متناسب با ماموریت‌ها و اهداف دانشکده‌ها و گروه‌های آموزشی تدوین خواهد شد. نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که با تاسیس دانشکده‌های موضوعی تربیت دانشجویان متعهد، متخصص و مجهز به علم بین‌رشته‌ای در چارچوب حل مسائل کشور رقم خواهد خورد. با راه‌اندازی این دانشکده‌ها آموزش‌های عملی همراه با دروس نظری به دانشجویان ارائه خواهد شد و موضوع پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها و تحقیقات علمی در راستای مسائل مورد توجه دانشکده‌ها که متناسب با نیازهای جامعه باشند، جهت‌دهی می‌شوند. همچنین سمینارها و کنفرانس‏های علمی در راستای مسائل، دغدغه‌ها و نیازهای جامعه تشکیل شده و کادر آموزشی دانشکده متناسب با گروه‌های بین‌رشته‌ای جذب و با طراحی دوره‌های آموزشی، توانمند خواهند شد.   بنابراین هدف از این اقدام صرفا تغییر نام یک دانشکده نیست، بلکه اگر دانشکده را یک نظام هماهنگ و تشکل اجتماعی خاصی از گروه‌های علمی وابسته و متجانس تصور کنید که تمام اقدامات آموزشی و پژوهشی و امکانات خود را در راستای یک مساله یا ماموریت مشخص ساماندهی می‌کند، می‌توان امید زیادی به خروجی فعالیت‌های آن داشت.

 پیشنهاد تاسیس 8 دانشکده موضوعی در حوزه علوم انسانی ارائه شده است

درحال حاضر چه دانشکده‌هایی به‌عنوان دانشکده موضوعی توسط واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی پیشنهاد شده است؟

در دانشگاه آزاد اسلامی به دلیل ضرورت علمی و راهبردهای اصولی و مهمی که این دانشگاه دارد و مهم‌تر از همه نیازی که در جامعه به معطوف شدن آموزش‌های آکادمیک به حل مسائل جامعه احساس می‌شود، تاسیس دانشکده‌های موضوعی درحال پیگیری است. این موضوع در جلسات متعددی توسط روسا، معاونان آموزشی و پژوهشی و همچنین روسای هیات‌های اندیشه‌ورز استانی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. درحال حاضر در حوزه‌های بین‌رشته‌ای علوم انسانی پیشنهادهایی درخصوص دانشکده‌های موضوعی از طرف استان‌ها مطرح شده است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به دانشکده حکمرانی اسلامی، دانشکده فضای مجازی، دانشکده کارآفرینی، دانشکده خانواده، دانشکده فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی، دانشکده اقتصاد مقاومتی، دانشکده سلامت اجتماعی و دانشکده پیشرفت ایرانی‌-‌اسلامی اشاره کرد. البته پیشنهادهایی در زمینه‌های فنی، مهندسی و کشاورزی نیز مطرح است که برخی از آنها دارای ترکیبی از رشته‌های علوم انسانی، فنی و مهندسی یا علوم پزشکی هستند. از این موارد دانشکده حکمرانی اسلامی پس از تکمیل مراحل قانونی خود در دانشگاه به تصویب رسیده است که هم‌اکنون در دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان در حال راه‌اندازی است.

چه تعداد رشته و گروه آموزشی در دانشکده‌های موضوعی باید در نظر گرفت؟

تعداد رشته‌ها و گروه‌های آموزشی در هر دانشکده موضوعی متناسب با موضوع، اهداف و ماموریت‌هایی که در طرح نهایی آن تعریف می‌شود، مشخص می‌شود. برای نمونه درخصوص دانشکده حکمرانی اسلامی ماموریت‌هایی در نظر گرفته شده است. یکی از این ماموریت‌ها ارائه راهکارها و پیشنهادهای علمی در راستای رفع مشکلات مدیریتی کشور در سطوح ملی، منطقه‌ای و جهانی است. ارائه الگویی مناسب برای نهادهای حکومتی بر‌مبنای حاکمیت اسلام و قوانین اسلامی، به‌منظور دستیابی به رشد و پیشرفت در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی‌– اجتماعی و تدوین، اجرا و ارزشیابی خط‌مشی‌گذاری عمومی به‌منظور دستیابی به خط‌مشی‌های سالم در نظام مدیریتی کشور از ماموریت‌های دیگر است. همچنین ارائه راهکارهای علمی جهت دستیابی به حکمرانی اسلامی با افزایش مولفه‌های قدرت پاسخگویی، کارآمدی بیشتر، ثبات سیاسی بیشتر، کاهش هزینه‌ها، فراگیری بیشتر حاکمیت و فساد کمتر در کشور و ارائه راهبرد و رویکردی مناسب برای دستیابی به حکمرانی اسلامی در بخش اقتصادی از طریق برنامه‌ریزی، اجرا و تحقق مولفه‌هایی مثل تجهیز و تخصیص صحیح منابع مالی، اجرای عدالت اقتصادی و برقراری ثبات در بازار از دیگر ماموریت‌هاست.  یکی‌دیگر از ماموریت‌های تعریف‌شده برای دانشکده حکمرانی اسلامی ایجاد عمران و آبادی، حفظ امنیت اجتماعی و اقتصادی، برنامه‌ریزی برای حرکت به سمت اشتغال، تامین امنیت اقصادی، توازن اقتصادی، حفظ استقلال اقتصادی و تامین رفاه اقتصادی مبتنی‌بر اقتصاد مقاومتی است.  آموزش، پژوهش، گفتمان‌سازی، جامعه‌پذیری، تربیت و کادرسازی، در فقدان و نبود نهادهای علمی متولی کادرسازی برای مناصب خط‌مشی‌گذاری نظام جمهوری اسلامی ایران، ارائه الگوی حکمرانی اسلامی ایرانی، با در نظر گرفتن مولفه‌های بومی، قومی، نژادی و زبانی در کشور و تدوین اصول راهبردی و عملیاتی حکمرانی اسلامی از دیگر ماموریت‌ها خواهد بود. همچنین تلاش شده است تحلیل راهکارها، شیوه‌ها و ابزارهای نهادی حکمرانی اسلامی و ایجاد بنیان‌های نظری و عملیاتی لازم در تغییر ساختاری و محتوایی دستگاه‌های حکمرانی کشور در راستای تحقق تمدن نوین ایرانی-‌اسلامی به‌عنوان دیگر ماموریت‌های دانشکده‌های موضوعی حکمرانی اسلامی در نظر گرفته شود.  اینها بخشی از مأموریت‌های دانشکده حکمرانی اسلامی است و به‌طور کلی به‌دنبال ارائه راهکار و پیشنهادهای مناسب برای حل مشکلات جامعه و دولت با رویکرد و نگاه چندرشته‌ای و بین‌رشته‌ای است و لازم است از ترکیب رشته‌هایی مانند مدیریت، اقتصاد، علوم سیاسی، الهیات، حقوق، جامعه‌شناسی و... در دانشکده استفاده کرد. ترکیب گروه‌های آموزشی هم با توجه به تجانس و ارتباط رشته‌های موردنیاز و مسائل مرتبط با عنوان کلی دانشکده طراحی می‌شود و اعتباربخشی گروه‌ها و اینکه تا چه حد می‌توانند اهداف طراحی‌شده را تحقق بخشند، با نظر اساتید و متخصصان در جلسات متعدد بررسی و نهایی می‌شود. بررسی محتوایی تمام دانشکده‌ها درحال حاضر در گروه‌های تخصصی مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی انجام می‌شود.

فرآیند کلی تصویب این دانشکده‌ها چگونه است؟

دستورالعمل تصویب دانشکده‌‌ها در دانشگاه مصوب شده و تحت عنوان نظام‌نامه گسترش دانشگاه آزاد اسلامی در دسترس واحدهای دانشگاهی قرار گرفته است. در این نظام‌نامه شرایط و ضوابط تاسیس دانشکده‏‌های ‏موضوعی با توجه به نیاز دانشگاه و جامعه و در مسیر توسعه اهداف عالیه نظام آموزشی کشور تبیین شده است. برای تصویب این دانشکده‌ها در ابتدا درخواست تاسیس دانشکده از طرف واحد دانشگاهی یا استان ارائه می‌شود و این درخواست در کمیته گسترش استان بررسی می‌شود. سپس درخواست موردنظر در شورای تخصصی گسترش موضوعی (علوم انسانی و هنر یا علوم، مهندسی و کشاورزی) بررسی شده و درنهایت در شورای عالی گسترش دانشگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد. پس از این مراحل درخواست تاسیس دانشکده به شورای تخصصی گسترش و استان مربوطه ابلاغ می‌شود.

  برخورداری از فضای فیزیکی و سخت‌افزارهای آموزشی از شرایط تاسیس دانشکده‌های موضوعی است

واحدهای دانشگاهی برای ایجاد دانشکده‏های موضوعی چه شرایطی باید داشته باشند؟

براساس نظام‌نامه گسترش دانشگاه آزاد اسلامی تاسیس دانشکده‌های موضوعی منوط به احراز برخی شرایط است که برخورداری از فضای فیزیکی، امکانات و سخت‌افزارهای آموزشی و پژوهشی و منابع انسانی متخصص جزء این موارد است. ولی به‌طور کلی راه‌اندازی دانشکده‌های موضوعی در شرایط فعلی با بهره‌گیری از اساتید و گروه‌های آموزشی و امکانات موجود استان‌ها انجام خواهد پذیرفت. درصورتی‌که ظرفیت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و منابع واحدهای متقاضی در شوراهای ذیصلاح که نام‌شان ذکر شد، موردتایید قرار گیرد، مجوز تاسیس دانشکده‌ها صادر خواهد شد.

درحال حاضر توسعه کمی دانشکده‌های موضوعی مدنظر نیست و اصراری به راه‌اندازی پرتعداد این دانشکده‌ها در تمام واحدهای دانشگاهی وجود ندارد، بلکه مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی، نگاهی کیفی به این دانشکده‌ها دارد و در این مسیر، دانشکده‌هایی در اولویت راه‌اندازی قرار خواهند گرفت که با مسائل و مأموریت‌های مهم کشور مطابقت بیشتری دارند و ضرورت آنها در اسناد بالادستی کشور و از نگاه متخصصان، بیشتر مورد توجه گرفته باشد. به همین دلیل درحال حاضر پیشنهاد شده است دانشکده‌های موضوعی در یک روند تدریجی و با اعلام آمادگی از سوی واحدهای جامع تاسیس شده و از ظرفیت‌های استانی و ملی برخوردار باشند.

* نویسنده: سارا طاهری، روزنامه‌نگار