به گزارش «فرهیختگان»، روز گذشته اتفاق مهمی در صحن علنی مجلس رخ داد و اولین طرح تدوین‌شده نمایندگان که اندکی بعد از آغاز به کار مجلس امضا و تقدیم هیات‌رئیسه شده بود، به صحن علنی آمد، ولی موفق به کسب رای اکثریت مطلق نمایندگان نشد. طرح شفافیت که خیلی‌ها معتقد بودند برند مجلس یازدهم است، دیروز با ۱۵۳ رای موافق،۶۳ مخالف و ۱۲ ممتنع رد شد تا آب سردی بر پیکر حامیان این مجلس باشد.
اگر این طرح که چندین ماه در کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس بررسی و تنظیم شده بود، روز گذشته در مجلس به تصویب می‌رسید، بخش عمده‌ای از عملکرد نمایندگان ضابطه‌مند می‌شد و سپس طی فرآیندی به اطلاع عموم مردم می‌رسید. انتشار تمامی آرا و نظرات نمایندگان به‌جز بخش‌های محدودی که نیازمند محرمانگی بود، انتشار مشروح مذاکرات کمیسیون‌های تخصصی مجلس، انتشار جزئیات سفرها و هزینه‌کردهای آن، اطلاع‌رسانی درباره هدایا و کمک‌های دریافتی نمایندگان و نهایتا کانالیزه کردن مراودات همه نمایندگان از مسیر دبیرخانه مجلس بخش‌های مهمی از این طرح بود که متاسفانه روز گذشته نتوانست رای اکثریت مطلق ساکنان بهارستان را به‌دست آورد. البته برخی قبل‌تر پیش‌بینی این مساله را هم کرده بودند، چراکه طرح شفافیت اولین طرح از بسته 10گانه تغییر و تحول در مجلس نبود که به چنین بلایی دچار شد، چندی قبل اولین بسته از این مجموعه 10گانه که تغییر در ارائه پیشنهادهای نمایندگان درباره طرح‌ها و لوایح بود و موجب تخصصی‌تر شدن فعالیت مجلس و تسریع در فرآیند رسیدگی به طرح‌ها و لوایح می‌شد، به صحن آمده و با مخالفت نمایندگان مواجه شده بود. عدم تصویب این طرح اما به‌لحاظ ماهیت آن بسیار پراهمیت‌تر از هر طرح یا لایحه دیگری است و نشان می‌دهد انتظارها درباره مجلس یازدهم باید تاحدودی تعدیل شود.
موافقان و مخالفان طرح چه کسانی بودند؟
شاید اولین سوالی که در این میان به ذهن مخاطبان برسد این باشد که موافقان و مخالفان این طرح چه کسانی بودند و با چه استدلال‌هایی به این نحو رای دادند.
اول از موافقان شروع کنیم. واقع ماجرا این است که از اظهارنظرها و پست‌هایی که نمایندگان از آرای خود در فضای مجازی منتشر کردند مشخص است که عموم جوانان مجلس به این طرح رای دادند. قاطبه اینها کسانی هستند که با رای عدالت‌خواهانه مردم وارد مجلس شده‌اند و از ابتدای مجلس تلاش کرده‌اند در چنین جایگاهی خود را حفظ کنند. درکنار قاطبه جوانان، اگر بخواهیم دقیق‌تر به ماجرا نگاه کنیم، باید بگوییم عموما کسانی به این طرح رای مثبت داده‌اند که متعلق به حوزه‌های انتخابیه با جمعیت بالا و تعداد کرسی زیاد هستند. نگاهی به این افراد نشان می‌دهد بیشتر نمایندگان حوزه‌های انتخابیه‌ای چون تهران، اصفهان، تبریز، مشهد، شیراز و این دست حوزه‌ها موافق بوده‌اند. علت هم شاید این باشد که انتخابات در این حوزه‌ها سیاسی‌تر است و صرف‌نظر از بدنه رای ایدئولوژیک این افراد، رقابت و رای‌آوری لیستی عامل مهمی درکنار زدن برخی موضوعات حاشیه‌ای است.
در این میان برخی از نمایندگانی که نام‌شان در لیست درخواست برای صحبت به‌عنوان موافق طرح دیده می‌شود، بدین شرح است: محمد وحیدی نماینده بجنورد، جاجرم، سملقان، محسن پیرهادی و برخی دیگر از نمایندگان تهران، روح‌الله متفکر آزاد نماینده تبریز، علیرضا سلیمی نماینده محلات، حسینعلی حاجی‌دلیگانی نماینده شاهین‌شهر و میمه، حبیب‌الله دهمرده نماینده زابل و... .
این 8 نفر
درمقابل اما منتقدان وضعیت متفاوتی دارند. قاعدتا نقض غرض است که در ماجرای شفافیت بخواهیم کشف کنیم که در میان نمایندگان مجلس چه کسانی به این طرح رای مخالف دادند، چراکه اگر قرار بود عموم مردم از این مساله مطلع باشند که این افراد مخالف شفافیت رای نمی‌دادند، اما به‌صورت کلی می‌توان چند تخمین و حدس را در این خصوص بیان کرد.
اول، کسانی که نام‌شان در لیست ثبت‌نام‌کنندگان برای اظهارنظر در صحن علنی به‌عنوان مخالف دیده می‌شود. اسامی این افراد که تنها سه تن از آنها فرصت صحبت یافتند، به شرح زیر است: عبدالعلی رحیمی مظفری نماینده سروستان، عبدالحسین روح‌الامینی و الیاس نادران نمایندگان تهران، محمد باقری نماینده بناب، غلامرضا نوری قزلجه نماینده بستان‌آباد، حسن نوروزی نماینده رباط‌کریم و بهارستان، سیدعلی موسوی نماینده ملکان و محمد علی‌پور نماینده ماکو و چالدران.
مخالفان سیاسی
گروه دوم کسانی هستند که عملا اعلام‌نظر کرده و گفته‌اند مخالف طرح شفافیت هستند و دلایلی هم برای نظرشان دارند. الیاس نادران، نماینده تهران که چندی پیش در برنامه جهان‌آرا شبکه افق گفته بود موافق شفافیت است اما نمایندگان زیادی مخالف آن هستند، دیروز در مخالفت با این طرح در صحن علنی گفت: «بنده از معدود افرادی بوده‌ام که از مجلس هفتم در سخت‌ترین شرایط یعنی رای به وزرا یا استیضاح وزرا و یا رای به برجام نظر خود را صراحتا اعلام کردم و هیچ ابایی نداشتم.»
او که به‌نظر می‌رسد به دلایل دیگری که آنچنان به متن این طرح مربوط نمی‌شود، دیروز به مخالفت برخاسته، تاکید می‌کند: «مشکل ما رفتار دوگانه‌ای است که نمایش شفافیت است. دیروز بنده تقاضای رای‌گیری با ورقه را برای کلیات لایحه بودجه مطرح کردم و به دبیر هیات‌رئیسه این موضوع را بیان کردم، اما گفتند رئیس مجلس شورای اسلامی به صلاح نمی‌داند. چطور دیروز شفافیت آرا بد بود و امروز شفافیت آرا خوب شده است؟ این‌گونه نمی‌شود؛ شفافیت یعنی ما هر موضعی که داریم، صراحتا به مردم اعلام کنیم.»
نفر دیگری که دیروز در صحن علنی صحبت کرد، عبدالحسین روح‌الامینی بود. او گفت: «بنده با این رویه مخالف هستم که بخواهیم برای مردم نمایش بازی کنیم. آقایان جوان نماینده‌ای که روز گذشته چهار انگشت یک نماینده را به دو انگشت تبدیل کردند و از سر و کول نمایندگان بالا می‌رفتند و عده‌ای را تحت‌فشار گذاشتند تا نظر خود را درخصوص لایحه بودجه عوض کنند، آیا این معنای شفافیت است؟ چرا ما امروز درخصوص این طرح جلسه غیرعلنی داشتیم؟ چرا مطالب را به‌طور شفاف مطرح نکردیم؟ بنده معتقد هستم که این ساختن یک ویترین است و درعمل شفافیت وجود ندارد.»
این اظهارنظر وی البته بعدا و به‌سرعت با ماجرای چندی‌پیش لینک شد و برخی تصور کردند این دو مساله به هم مربوط است. روح‌الامینی چندی پیش خواسته یا ناخواسته با یکی از خبرنگارانی که پرسیده بود «آیا 200 میلیون ودیعه مسکن را دریافت کرده‌اید؟» وارد مجادله‌ای شد و نهایتا بعد از این بحث هم نتوانسته بود افکار عمومی را به‌درستی اقناع کند.
مخالفان از حوزه‌های کوچک
گروه سوم که مختصات‌شان مبتنی‌بر یک تخمین و پرس‌وجو قابل‌حدس است، کسانی هستند که عموما از حوزه‌های تک‌کرسی به مجلس راه یافته‌اند. این دست نمایندگان چنان‌که قبلا هم معروف و مشهور بوده، به دور از چالش‌های سیاسی و موضوعات حزبی، عموما پس از رقابتی قومی و منطقه‌ای به مجلس راه می‌یابند و از این‌رو دغدغه قابل‌توجهی برای اقناع افکار عمومی منطقه خود درخصوص مسائلی چون شفافیت ندارند. آنها البته دقیقا عکس این وضعیت نیازمند بسترهایی هستند که درواقع با شفافیت قدری در تناقض است.
اگر قبلا موضوعات و مذاکرات مربوط به شفافیت را دنبال کرده باشید دیده‌اید که برخی از نمایندگان می‌گفتند اگر رای ما شفاف شود، آنگاه ممکن است با بخشی از دولت مانند یک یا چند وزیر یا دیگر مدیران دولتی که به ضرر آنها رایی را در مجلس داده‌ایم به چالش بخوریم و آنها برای تلافی رای ما در مجلس، اقدام به کارشکنی در حوزه انتخابیه کنند. این دست نمایندگان که عموما از مسیر جذب کمک و مساعدت‌های دولتی توانسته‌اند وارد مجلس شوند، چنین چالشی را مساوی از دست رفتن محبوبیت‌شان در حوزه انتخابیه می‌دانند و از این‌رو معتقدند نباید در مجلس آرای نمایندگان شفاف شود.
چالش بزرگ در سال اول
صرف‌نظر از اینکه چه کسانی به طرح یادشده رای موافق دادند و چه کسانی مخالف بودند، عدم رای‌آوری طرح شفافیت چند جلوه از واقعیات مجلس را روشن کرد و البته چالش‌هایی را برای کلیات نهاد قوه مقننه فراهم کرد. با رای اخیر نگاه‌های عمومی به مجلس تعدیل شد، انتظارها کمتر و قاعدتا امید مردم هم به موفقیت حداکثری نمایندگان کاهش یافت.
1 _ مجلس یازدهم در شرایطی تشکیل شد که مشارکت عمومی پایین‌ترین رقم خود در تاریخ انقلاب را نشان می‌داد. این اتفاق سبب افزایش انتظار دلسوزان از مجلس یازدهم شده بود و بسیاری می‌گفتند این مجلس باید با عملکرد مثبت خود دوباره مردم را به نهاد پارلمان امیدوار کرده و باعث افزایش مشارکت در دوره بعدی انتخابات شود. از این‌رو انتظار می‌رفت طرح‌های بسیار مهمی چون طرح شفافیت با رای بسیار بالایی به تصویب برسد و حتی نمایندگان که گمان می‌کنند ممکن است این طرح به‌خاطر عدم فرهنگ‌سازی یا نواقص ساختاری باعث ایجاد مشکلاتی در حوزه انتخابیه آنها شود، ازخودگذشتگی کرده و برای کلان کشور به این طرح رای دهند.
2_ مجلس یازدهم که قاطبه نمایندگان آن ازجمله اصولگرایان و جریان‌های نزدیک به گفتمان انقلابی هستند، از همان ابتدا انتظارات عمومی را افزایش دادند و این تصور در میان مردم به‌ویژه شرکت‌کنندگان در انتخابات اسفند گذشته شکل گرفت که این مجلس می‌تواند به‌سادگی از پس مشکلاتی که ادوار پارلمان در آنها گیر کرده بودند، برآید.
3 _ در شرایطی که فساد اقتصادی و اداری در کشور وجود دارد و احساس عمومی هم در مقاطعی بسیار بیشتر از واقعیت میدانی است و مردم گمان می‌کنند در نقاطی این فساد افسارگسیخته شده است، از مدت‌ها پیش انتقادات به سیستم اداری و اجرایی کشور مبنی‌بر عدم وجود شفافیت شکل گرفت و حتی تبدیل به یک ابرمطالبه در انتخابات اسفند گذشته مجلس شد. بخش عمده نمایندگانی هم که در انتخابات توانسته‌اند رای اعتماد مردمی را بگیرند، با سوار شدن بر همین موج و وعده اینکه برخلاف مجلس دهم، در دوره یازدهم طرح شفافیت به تصویب خواهد رسید، به مجلس راه یافتند.
۴ _ مجلس یازدهم در شرایطی تشکیل شد که در اثر بی‌تدبیری‌های دولت و البته افزایش تحریم‌ها چالش‌های بسیاری برای کشور ایجاد شده است. بسیاری امیدوار بودند با آغاز به‌کار پارلمان در دوره یازدهم بخشی از این مشکلات مرتفع و به‌تدریج با اصلاح‌گری و اصلاح ریل اداره کشور چالش‌ها کمتر شود. قاعدتا یکی از این موارد هم توسعه شفافیت برای جلوگیری از فساد در کشور بود و انتظار می‌رفت مجلسی که ادعای اصلاح‌گری دارد، این فرآیند را از صحن خود آغاز کند.
۵ _ در شرایطی که در عموم مجالس قبل رئیس مجلس از اتوریته خاصی برخوردار بود و بعضا قیام و قعودش باعث تصویب یک طرح یا رد آن می‌شد، در یکی‌دو رای‌گیری اخیر مانند ماجرای لایحه بودجه در روز دوشنبه و رای‌گیری برای شفافیت در روز سه‌شنبه مشخص شد که در دوره یازدهم تکثر آنقدر بالاست که ورود رئیس مجلس هم برای هدایت جریان اکثریت به یک سمت‌وسوی خاص موثر نیست و برای مثال درجریان دیروز مشخص شد حتی اگر رئیس مجلس خود از امضاکنندگان باشد و برای ثبت رای مثبت هم از دیگران دعوت کند، بازهم ممکن است نظر او اجابت نشود. این وضعیت گویای این است که ممکن است تا پایان دوره یازدهم به دفعات تصمیمات غیرقابل پیش‌بینی از مجلس بیرون آید.