به گزارش «فرهیختگان»، پیش از این، در ستونی تحت عنوان «تاریخ علم در اسلام و ایران» به تبیین مباحث علمی و دقیق تاریخ این مبحث مهم و مطرح در مجامع علمی روز می‌پرداخت. بن‌مایه این رشته مقالات، اساسا مباحثی بود که دکتر علی‌اکبر ولایتی در برنامه تلویزیونی «ایران» از شبکه دوم سیما بیان کرده و سپس، بنا به درخواست‌های متعدد اساتید، پژوهشگران و دانشجویان، جهت تبیین دقیق‌تر مباحث و ارائه مستندات این مطالب، برای چاپ در روزنامه، تنظیم کرده بودند. روزنامه «فرهیختگان» در پاسخ به درخواست‌های مکرر خوانندگان، مطابق گذشته به چاپ این مجموعه ادامه خواهد داد. البته به‌جهت اتصال و پیوستگی مباحث، پیش از شروع مباحث جدید، نگاه و مروری خواهیم داشت به مباحث گذشته که در همین ستون منتشر خواهد شد.
کتاب قانون یا القانون فی‌الطب بزرگ‌ترین آثار پزشکی ابن‌سینا و شامل همه قوانین و دستورهای کلی و جزئی پزشکی و همه شاخه‌ها و رشته‌های نظری و عملی و نیز داروشناسی است. نظامی عروضی در چهارمقاله (ص 112) درباره قانون ابن‌سینا می‌نویسد: «متعلمانِ فن طب را به مطالعه کتب بسائط در این علم راهنمایی می‌کند و اگر خواهد که از این همه مستغنی باشد به قانون کفایت کند. سیدِ کونَین و پیشوای ثقلَین می‌فرماید: کلّ الصید فی جوف الفراء. همه شکارها در شکم گورخر است. این‌همه که گفتیم در قانون یافته شود با بسیاری از زواید و هرکه را مجلد اول از قانون معلوم باشد از اصول علم طب و کلیات او هیچ بر او پوشیده نماند، زیراکه اگر بقراط و جالینوس زنده شوند روا بُوَد که پیش این کتاب سجده کنند و عجبی شنیدم که یکی در این کتاب بر بوعلی اعتراض کرد و از آن معترضات کتابی ساخت و اصلاح قانون نام کرد، گویی در هر دو می‌نگرم که مصنفْ چه معتوه مردی باشد و مصنّفِ چه مکروه کتابی؛ چرا کسی را بر بزرگی اعتراض باید کرد که تصنّفی از آن او به دست گیرد، مسأله نخستین بر او مشکل باشد.»
قانون افزون بر آنکه دارای روش علمی و متقن است، جامع جمیع اطلاعات اطبای بزرگ پیش از ابوعلی به‌اضافه مطالبی نیز هست که خود بر اثر تجارب، یا حدس، یا فراست، دریافت و به همین سبب بود که قدما، چون نظامی عروضی، فراگرفتن این کتاب را سبب استغناء از همه کتاب‌های دیگر طب مانند مجموعه سِتّه‌‌عشر جالینوس و الحاوی محمد بن‌زکریا رازی و کامل‌الصناعه علی بن عباس اهوازی و المِأئه ابوسهل مسیحی می‌دانستند که همه از ارکان طب شمرده می‌شده‌اند.1
نام قانون با فلسفه تناسب بیشتری دارد و بعضی در توجیه این نام‌گذاری گفته‌اند که ابن‌سینا درمان روح و روان را کمتر از درمان جسم نمی‌داند و به‌نظر او، پزشکی و فلسفه بر یکدیگر تاثیر متقابل دارند و این تعبیر پیشینیان که فلسفهْ پزشکی روح، و پزشکی فلسفه بدن است شاهد بر همین حقیقت است.2
اهمیت ابوعلی در طب به‌ویژه از آن جهت است که وی نخستین‌بار به ایجاد نظم منطقی در مسائل طبی مبادرت کرد و جنبه علمی آن فن را بر جنبه علمی رجحان بخشید. وی در کتاب قانون خود، سعی بلیغ در تعریف همه الفاظ طبی به طریق منطقی کرد و در تقسیم موضوعات و شرح مطالب هم از اعمال این روش غفلت نورزید. با این کار، ابوعلی طب را که تا آن زمان بیشتر از لحاظ جنبه عملی مورد توجه علمای فن بود، به‌صورت یک علم مدون مرتب درآورد. این است که کتاب قانون ابن‌سینا را بدون شرح و توضیح و دقت، به‌درستی نمی‌توان دریافت و فراگرفتن آن را زمان بسیار و علم وافر لازم است. از اینجا است که نظامی عروضی (ص 71) می‌گفته‌اند: «اگر طبیبی مجلد اول از قانون بدانسته باشد و سن او بار بعین کشد، اهل اعتماد بوَد.» و نیز به همین سبب بود که همه علمای فن از عهده تدریس این کتاب برنمی‌آمدند و حتی علامه بزرگ، قطب‌الدین شیرازی، برای فهم همه این کتاب از چندین استاد استفاده کرد و کتاب‌های بسیار را مطالعه نمود تا از عهده کار خود که تألیف مهم‌ترین شرح بر قانون بود، برآمد.3
پی‌نوشت:
1. صفا، ذبیح‌الله (1384). جشن‌نامه ابن سینا، مجلد اول: سرگذشت و تألیفات و اشعار و آرای ابن‌سینا، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ دوم، ص 153.
2. افخم بطحائی، همان‌جا.
3. صفا، ذبیح‌الله (1384). جشن‌نامه ابن‌سینا، مجلد اول: سرگذشت و تألیفات و اشعار و آراء ابن‌سینا، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ دوم، ص 152.