به گزارش «فرهیختگان»، یک‌سال از کرونا و مشکلات و بحران‌های پس از شیوع آن نوشتیم و می‌نویسیم. یک‌سال از کرونا و آمار ابتلا و مرگومیر ناشی‌از کرونا نوشتیم و می‌نویسیم. یک‌سال از پیک و موج و همه‌گیری و جهش ویروسی کرونا نوشتیم و می‌نویسیم و در تمام این نوشتن‌ها نوید روزهایی را می‌دادیم که بالاخره شاید دارو یا واکسنی تولید شود و اخبار خوش پایان و مقابله فعال‌تر با کرونا را مخابره کنیم. منتها هرگز فکرش را نمی‌کردیم بعد از تولید واکسن به‌عنوان بهترین راه مقابله با این ویروس سرکش، جنگ و دغدغه جدیدی نمایان شود و دعواهای زرگری و غیرکارشناسی بر سر تهیه و خرید یا عدم تهیه واکسن‌ها بالا بگیرد. خصوصا در ایران! بالاخره همان‌طور که پیش‌تر هم گفته‌ایم و از زبان متخصصان بیان کرده‌ایم، تولید واکسن پروسه زمان‌بری است که با 6 ماه و یک‌سال و دو سال نمی‌توان به واکسنی دست پیدا کرد که بدون هیچ عیب و ایرادی باشد و ایمنی صددرصدی بدهد. خصوصا واکسن برای ویروسی که برای خیلی‌ها هنوز ناشناخته است و رفتارهای مرموزانه‌ای دارد. الان هم چنین اتفاقی نیفتاده است و بعید می‌دانم هیچ شرکت و کشوری ادعای بی‌عوارض بودن و ایمنی صد درصدی واکسنش را داشته باشد، درحال حاضر هم شرکت‌های مختلف در کشورهای گوناگون دنیا، تمام تلاش‌شان را کرده‌اند و تا به امروز هم واکسن‌های مختلف و متعددی تولید شده است و هرکدام هم خصوصیات، عوارض و میزان ایمنی خاص خودشان را دارند. مهم هم این است که تمام کشورهای دنیا، به حد وسع و نیازشان، برای تهیه واکسن مورد تاییدشان تلاش کنند تا در قطع زنجیره این بیماری کشنده سهیم باشند. همین! ولی متاسفانه جریان تهیه و تزریق واکسن در ایران سمت‌وسو و شکل و شمایل دیگری به خود گرفته است که در ادامه می‌خوانیم.
وقتی صورت‌مساله گم می‌شود
خب وصف شرایط را که همه می‌دانیم. شاید برای همه‌مان عادی شده باشد، ولی می‌دانیم روزانه یک تعدادی عدد روی گیرنده‌های تلویزیون و صفحه نمایش گوشی و فلان سایت و کانال اعلام می‌شود از تعداد افرادی که به کرونا مبتلا شده‌اند و جان‌شان را از دست داده‌اند. در یک چنین شرایطی عقل چه حکم می‌کند؟ عقل از همان ابتدا تا همین الان، حکم به مراعات و مراقبت و مقابله کرده و می‌کند. درحال حاضر هم بعد از حدود یک‌سال جنگ جهانی با کرونا، واکسنی تولید شده است و تمام دنیا به‌دنبال تهیه و تزریق آن هستند. منتها یک جاهایی نظیر ایران، انگار صورت‌مساله را گم کرده‌ایم. این‌همه به سروکله زدیم و صبر کردیم و سختی کشیدیم و کشته دادیم و... تا بالاخره هم چنین روزی را هم به چشم ببینیم که واکسنی تولید شده و می‌توان امید به رهایی از کرونا داشت. حالا در چنین روز و شرایطی، اصل را فراموش کرده‌ایم و شروع به حاشیه‌سازی می‌کنیم. اساسا باید الان تمام عزم بر سر تهیه واکسن برای ایران جزم باشد؛ تهیه واکسن هم از خارج کشور و منابع خارجی همچون کوواکس و هم تسریع در روند تولید داخلی واکسن. دقیقا همان کاری که تقریبا تمام کشورهای دنیا انجام می‌دهند. منتها ما درجریان شیوع کرونا در کشور به‌خوبی نشان دادیم که از اساتید وقت‌کشی هستیم؛ هم در پروسه مقابله و هم در پروسه ایجاد امکانات. مثال هم که زیاد داریم، ایام عید را به‌خاطر بیاورید، تعلل‌ها و ساده‌انگاری‌های دولت و مسئولان ستاد کرونا چه بازه طلایی‌ای را برای مهار کرونا از ما گرفت؟ یا اصلا چرا سراغ این موارد می‌رویم؛ سناریوی ایمنی گله‌ای را که همه به‌خاطر داریم. تأسی به همین سناریو، چقدر ما را از ورود به پروسه تولید واکسن دور کرد؟ همان ماه‌های اولیه اگر به‌جای تکیه به سناریوی ایمنی گله‌ای، ساخت واکسن را آغاز می‌کردیم، الان هم مثل خیلی دیگر از کشورها مراحل پایانی آزمایش‌های بالینی را گذرانده بودیم و این مقدار مبتلا و جان‌باخته روی دست‌مان نمی‌ماند! اینهایی که نوشتم، همه مربوط به روزهایی هستند که گذشته‌اند و امیدواریم چنین تفکرات و اعتقاداتی دیگر در بین مسئولان وجود نداشته باشد، اما متاسفانه در ماجرای واکسن هم درحال وقت‌کشی هستیم. نهاد و متولی اصلی ماجرا که وزارت بهداشت است، مثل تمام این حدود یک‌سال، در دورترین و منفعل‌ترین نقطه ایستاده و از داخل خود هم مورد حمله واقع شده است. نظام پزشکی یک چیزی می‌گوید، متخصصان و پزشکان یک چیز دیگر و سر آخر آن سری که بی‌کلاه می‌ماند هم سر مردم است. از قدیم گفته‌اند در خانه اگر کس است، یک حرف بس است. اینجا و در ماجرای واکسیناسیون هم اگر مرجع و متولی اصلی وزارت بهداشت است، باید قبل از این حاشیه‌سازی‌ها حول واکسن فلان و بهمان، به‌صورت کاملا منطقی و علمی به‌دور از سیاسی‌بازی‌ها، حرف آخر را بزند و تکلیف مردم و مملکت را روشن کند.
جز واکسیناسیون راهی برای پایان کرونا نداریم
پیرو همین ماجرا‌ها و حواشی با سیدعلیرضا ناجی، رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری و عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا گفت‌وگویی انجام دادیم. او در این رابطه به «فرهیختگان» گفت: «واقعیت این است که مدتی در کشور سیاست بر این بود که دنبال ایمنی جمعی بودیم و این سیاست در دستورکار بود و جلو رفت. واقعیت‌های علمی هم این‌طور نشان می‌دهد که در تمام دنیا با مطالعات اخیری که در برزیل انجام شد، به‌طور کلی می‌توان گفت دل‌بستن به ایمنی جمعی سیاستی بد و ظلم و ناراحتی برای جامعه بشری است. اصل واکسیناسیون و پایبندی به قواعد بهداشتی و کنترلی امری است که در هرصورت باید انجام شود. واکسیناسیون یکی از مواردی است که باید انجام شود. به غیر از مصرف واکسن و تزریق واکسن به جامعه احتمال دیگری برای ایجاد ایمنی جمعی و کنترل کووید و جلوگیری از گردش داشتن ویروس نخواهیم داشت. چاره‌ای غیر از واکسیناسیون نیست و این کار باید هرچه سریع‌تر انجام شود. با سرعت بیشتری باید جلو برویم، ولی متاسفانه در کشور ما به‌دلایل متعدد این کار عقب می‌افتد. ابتدا صحبت از تزریق واکسن‌های ایرانی بود. این واقعیتی است که اگر سیاست مناسب داشته باشند و به تولید برسند، تا خرداد یا تیرماه سال1400 طول خواهید کشید. حتی واکسن کوبایی که من به‌شخصه بیشتر به آن امید دارم که موثرتر باشد و با تکنولوژی‌ای که دارد و توانایی‌ای که از شرکت کوبایی می‌دانم، زمینه‌اش آماده است و موسسه تولیدکننده قوی در ایران به‌نام پاستور این کار را می‌کند، آنها تا خرداد و تیر جواب خواهند داد، برای همین باید از همه منابعی که می‌توانیم واکسن را تهیه کنیم و هرچه زودتر این کار را شروع کنیم و زمان را از دست ندهیم.»
حواشی اخیر به اعتماد عمومی لطمه می‌زند
ناجی در ارتباط با حواشی اخیر پیرامون تهیه واکسن توسط ایران خاطرنشان کرد: «متاسفانه جزء معدود کشورهایی هستیم که هنوز در آن واکسنی استفاده نشده است، اما در تهیه واکسن متاسفانه اتفاقی که افتاد این بود که به‌نظر من افراد علمی و سازمان‌های دخیل در تهیه واکسن و مجامع علمی این عزم را نداشتند که کنار هم بنشینند و به نتیجه درستی برسند. بالاخره مطالبه برای واکسن و برنامه‌ریزی برای آن توسط وزارت بهداشت باید انجام شود و این گفت‌وگو و ارتباط بین مجامع علمی وجود نداشته است. این تضادها باعث شده هیجان کاذب و فرافکنی شود. با این هجمه‌ای که اتفاق افتاده و گروه‌های مختلفی که علیه هم صحبت می‌کنند و واکسن‌های مختلف را زیرسوال بردند، کلا یک واهمه و ترسی را در استفاده از واکسن در جامعه ایجاد می‌کند. بالاخره همه افراد یک مدل فکر نمی‌کنند، با نحله‌های مختلف فکری در جامعه هستند. برای من جای تعجب بود که در جامعه شرایط را درک نکردیم و الان که در وضعیت پاندمی و جنگی قرار داریم و باید از تمام امکاناتی که می‌توانستیم استفاده کنیم و این را عقب انداختیم و صرف دعواهای مختلف شد که درست نیست. در کشورهای دیگر همچون امارات، ترکیه و.. زودتر در این زمینه تصمیم‌گیری کردند و از واکسن‌های مختلف استفاده می‌کنند. الان ترایال واکسن مورد مناقشه و حساسیت بی‌خودی که روی «اسپوتنیک‌وی» انجام شده به‌علت تناقضات، را انجام می‌دهد و قرارداد را امضا می‌کند که دریافت کند. کشورهای مختلف این روند را انجام می‌دهند. ما هم باید عاقلانه‌تر و بدون احساسات در این زمینه‌ها تصمیم بگیریم. الان اصرار می‌کنند واکسن‌ها باید تاییدیه جامعه جهانی سازمان جهانی بهداشت را داشته باشند، اما درمورد واکسن داخلی خود به صراحت عنوان کردیم ما احتیاجی به تاییدیه سازمان جهانی بهداشت نداریم.»
هیچ واکسنی به‌صورت قطعی کامل نیست
رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری با اشاره به این موضوع که درحال حاضر هم نمی‌توان ادعا کرد که واکسن‌های تولیدشده کامل هستند و مشکلی ندارند، گفت: «همه واکسن‌ها کامل نیستند، درمورد واکسن اسپوتنیک وی هم که واکسن روسی است، یک‌سری مزایا و یک‌سری ابهامات درباره آن وجود دارد. این ابهامات را باید رفع کرد، اما اینکه کاملا یک چیزی را از یک جایی حذف کنیم و مجامع مختلفی چون نظام پزشکی درمقابل وزارت بهداشت بایستند و به‌جای اینکه با هم تعامل داشته باشند و مشکل را حل کنند این میزان اختلافات را به‌صورت برهنه در سطح جامعه بکشند، اشتباه بسیار بزرگی بود که متاسفانه باعث صف‌بندی‌های مختلف بین عموم مردم شد و این بدگمانی در مردم به‌وجود آمد. مثلا واکسن فایزر و مدرنا چون در آمریکا می‌خواهند مصرف شوند، مطمئنا باید مجوز FDA آمریکا را داشته باشند. می‌دانید که اگر این واکسن‌ها بخواهد در اروپا مصرف شود باید متولیان بهداشتی اروپا آن را تایید کنند و مورد مصرف قرار گیرد. این موضوع درباره واکسن آکسفورد هم وجود دارد که حتی اگر در انگلیس و کشورهای دیگر مصرف شود، باید مجوز داشته باشند. به‌طور کلی هر کشوری برای تهیه و مصرف واکسن یک‌سری مقررات و قوانین خاص خود را دارد که باید واکسن را تایید کند. درمورد خبری که درباره اسپوتنیک وی منتشر شد، آلمان گفته من مجوز مصرف موقت و آزمایشی به اسپوتنیک‌وی را می‌دهم. این بدین معنا است که آنها درک کرده‌اند یک مزیت‌هایی درباره این واکسن وجود دارد و باید از منابع مختلف واکسن را تهیه کرده و به مردم تزریق کنند تا سطح ایمنی جامعه را افزایش دهند. الان در شرایطی قرار داریم که از واکسن‌های صددرصد ایمن که قبلا در پروسه‌های مخصوص خود تهیه می‌شد، این امکان وجود ندارد. یک واکسن تا بخواهد تایید شود و به مصرف برسد و مراحل تایید خود را بگذراند شاید سه، چهار سال طول بکشد. الان در شرایطی هستیم که همه این واکسن‌ها را که نگاه کنیم، مجوز مصرف اضطراری را دارند. هیچ‌یک از واکسن‌ها مجوز مصرف کامل را ندارند. درمورد فایزر و مدرنا هم همین‌طور است. درمورد واکسن آکسفورد هم همین‌طور است که صادر می‌شود. سینوفام هم واکسن چینی است که چین برای کشور خود تهیه کرده است و هر کشوری هم روی پرونده واکسن‌ها مطالعه می‌کند و مجوزهای مصرف آن را صادر می‌کند. مثلا امارات و خیلی از کشورهای دیگر این را صادر کرده‌اند. درمورد واکسن اسپوتنیک‌وی هم همین‌طور است. درست است که منتظر هستیم جواب‌های فاز سه کارآزمایی بالینی این واکسن هم چاپ شود، ولی درواقع اطلاعاتی که به‌صورت فوری ارائه کردند واکسن ازنظر فنی مطلوب است و عنوان کردند ازنظر ایمنی و بی‌ضرر بودن واکسن خوبی است و اینکه ایمنی مناسبی را می‌دهد و بعد از 28 روز تزریق واکسن دوز اول و 7 روز بعد از تزریق فاز دوم واکسن 91 درصد حفاظت‌بخشی دارد و بعد از 40 روز بالای 95 درصد است. روی 40 هزار نفر هم ترایال انجام می‌شود و ما هم منتظر هستیم جواب‌ها و نتایج مربوط به آن را دریافت کنیم. بدبین کردن مردم نسبت‌به واکسن‌هایی که هست کار درستی نیست. باید عاقلانه‌تر نسبت‌به این موضوع رفتار می‌کردیم و اجازه نمی‌دادیم این هیجانات و دسته‌بندی‌ها در بین مردم وارد شود.»
کشورهای دیگر هم به واکسن مجوز موقت داده‌اند
ناجی در ادامه به واکسن ایرانی کرونا اشاره کرد و گفت: «درباره واکسن ایرانی هم ازسوی غذا و دارو و هم از طرف مبادی مختلف عنوان شده که احتیاج به تایید سازمان جهانی بهداشت نداریم. چرا برای کوبیدن واکسن‌های دیگر این کار را انجام می‌دهیم؟ این به‌نظر من تناقض است. درمورد واکسن‌های ایرانی که باعث افتخار است که تولید می‌شود و در این زمینه قدم برداشته‌ایم و شرکت‌های مختلف این کار را می‌کنند و کمپانی و موسسات واکسن‌سازی بسیار مهم ما که همان پاستور و رازی هستند، وارد شده‌اند و این کار را انجام می‌دهند، اما اینکه هنوز واکسنی درست و آزمایش نشده را به‌حدی تعریف کنیم که سایه بلندی از آن به‌وجود آید که اگر این واکسن مناسب نباشد، در رودربایستی قرار بگیریم، این هم درست نیست. این استانداردهای دوگانه یک‌بام و دو هوا درست نیست. الان اگر آمار مرگومیر پایین می‌آید، ولی ترس از موج چهارم داریم که شواهد آن موجود است و امکان دارد به‌وجود بیاید و اگر طولانی شدن اینها مربوط به یک‌سری سیاست‌هایی باشد که این تناقضات را به‌وجود آوردند و دست‌وپای همدیگر را در مبادی رسمی وزارت بهداشت ببندند که به ایمنی گله‌ای برسیم که موردنظر برخی است تا ادامه یابد- که می‌دانیم به‌وجود نمی‌آید- به‌نظر من بی‌محبتی و کم‌لطفی در حق مردم است. امیدوارم چنین چیزی نباشد، ولی باید این اختلافات را کنار بگذاریم. الان طوری شده که غیرقابل برگشت است. جناح‌بندی‌ها و تفکراتی که بین مردم ایجاد شده، بدبینی‌ای که در مردم ایجاد شده، نباید به‌وجود می‌آمد، ولی در هرصورت باید عاقلانه درمورد آنها فکر کرد و توضیحات لازم به مردم داده شود و امیدوارم اطلاعات لازم درباره واکسن‌های مختلف منتشر شود. باید درنظر گرفته شود که در سالن لوکس ننشسته‌ایم که منوی لاکچری جلوی ما بگذارند و بگویند از این بین انتخاب کنید. الان این شرایط وجود ندارد. باید صلاح را درنظر بگیریم و زودتر به مردم و جامعه با تزریق واکسن کمک کنیم. با حداقل ایمنی‌ها و اطلاعاتی که وجود دارد، باید این کار انجام شود، همان‌طور که کشورهای دیگر انجام دادند. درباره اسپوتنیک، مجارستان این کار را انجام می‌دهد. ونزوئلا، امارات، بلاروس، الجزایر و... هم همین‌طور. کشوری همچون آلمان مجوز موقت و آزمایشی به اسپوتنیک می‌دهد و حتی رژیم صهیونیستی این کار را انجام می‌دهد. آنها درک کرده‌اند که ما در شرایطی نیستیم که بخواهیم ناز کنیم یا انتخاب کنیم. واکسن‌هایی که شرکت‌های بزرگ بین‌المللی درست می‌کنند و نتایج اولیه آنها مورد تایید است را مورد استفاده قرار دهیم. من طرفدار هیچ‌یک از واکسن‌ها نیستم. از من سوال شد که چه واکسنی می‌زنید، من گفتم از لیست بالا شروع می‌کنم تا انتها ادامه می‌دهم. اگر روزی به من می‌گفتند مسئول تهیه واکسن شوید، واکسن آکسفورد را انتخاب می‌کردم، چون ازنظر لجستیکی برای ما خیلی خوب است. واکسن ایمنی است و کیفیت بالا و قیمت ارزانی هم دارد. الان شرایط ما این‌طور نیست. حتی کشورهای بزرگ دنیا هم ازطرق مختلف به‌دنبال تهیه واکسن هستند. شکایت‌های سازمان جهانی بهداشت را ببینید، اعتراض ممتد به کشورهای پولدار دارد که با پول خود و امکانات بالایی که دارید، حق کشورهای ضعیف را می‌خورید و بیشترین میزان تولید واکسن‌ها را به خود اختصاص می‌دهید. یعنی شرایط مناسبی نیست. باید امکان استفاده از این بازار برای همه میسر باشد. صلاح بر این است که در این شرایط از همه امکانات و از هر واکسنی که می‌توانیم استفاده کنیم.»
* نویسنده: ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه