به گزارش «فرهیختگان»، سال‌هاست دانشگاه‌های دنیا وارد نسل سوم و چهارم توسعه شده‌اند، به این معنا که از مرحله تحقیق و پژوهش فراتر رفته و با بررسی نیازهای جامعه، به مرحله تولید و توسعه و ورود تحقیقات به بازار رسیده‌اند. به‌طور قطع، تحقیق و پژوهش پیش‌زمینه و شالوده هر اختراع و اکتشافی است و تا مطالعه و تحقیق کافی وجود نداشته باشد نمی‌توان تولیداتی اصولی و حرفه‌ای داشت. دانشگاه‌های دنیا با آموزش و تربیت دانشجویان در رشته‌های مختلف در طول سال‌ها تلاش کرده‌اند بنیه دانشی و علمی دانشجویان خود را تقویت کنند تا دانشمندان و محققانی کارآمد و برجسته را تحویل جامعه دهند. اما تنها بسنده‌کردن به این تحقیقات کافی نیست و پژوهش صرف، نمی‌تواند تامین‌کننده نیازهای جامعه و مردم آن باشد. بلکه باید پا را فراتر گذاشت و از مرحله تحقیق به تولید رسید تا بتوان در سایه تحقیقات کارآمد، تولیداتی کاربردی به سرانجام رساند. یکی از مسائلی که سال‌هاست در دنیا مورد توجه قرار گرفته، رابطه میان صنعت و دانشگاه است که در‌صورت اجرای دقیق این برنامه، می‌توان شاهد رونق بخش‌های تولیدی و صنعتی در کشورهای مختلف بود. به‌عبارتی، بررسی‌ها نشان می‌دهد کشورهایی که از نظر ارتباط صنعت و دانشگاه قدرتمندتر عمل کرده‌اند، بخش تولیدی و صنعتی بسیار قوی‌تری دارند. بخش اعظم این موفقیت، مدیون حمایت‌های دولتی و غیردولتی از پروژه‌های دانشگاهی است که به واسطه آن، دانشجویان و فارغ‌التحصیلان می‌توانند پروژه‌های خود را به سرانجام رسانده و تا مرحله تجاری‌سازی و ورود به بازار محصول پیش روند.
تامین نیازهای جامعه از دل دانشگاه‌ها
معمولا در بسیاری از کشورهای دنیا، بودجه دانشگاه‌ها و هزینه‌های لازم برای انجام تحقیقات و پیشبرد پروژه‌های تحقیقاتی از دو منبع بودجه‌های دولتی و خصوصی تامین می‌شود. بودجه‌های دولتی که به‌طور مستقیم از‌سوی دولت به دانشگاه‌ها و پروژه‌ها تعلق می‌گیرد و بخشی از بودجه‌های خصوصی را تشکیل می‌دهند، که از‌طریق سرمایه‌گذاری در پروژه‌های تحقیقاتی، زمینه مناسبی را برای رشد و توسعه طرح‌ها و رونق بخش تولید فراهم می‌آورند. در این مسیر، بسیاری از دانشگاه‌های دنیا از تبدیل موفق پژوهش‌ها به محصول سخن می‌گویند که زندگی بهتری را برای مردم به همراه می‌آورد و منجر به رونق بخش اقتصادی کشورها می‌شود. از معروف‌ترین تولیدات دانشگاهی می‌توان به راه‌اندازی موتور جست‌وجوگر گوگل اشاره کرد که پروژه تحقیقاتی و اولیه آن از دانشگاه استنفورد شروع شد؛ برخی دیگر از مرورگرها و نمایشگرهای پلاسما تولید دانشگاه ایلینویز هستند. در این میان، ساخت داروی حساسیت Allegra هم در دانشگاه جورج‌تاون تولید شده است. این تولیدات به‌طور قطع پیشینه تحقیقاتی و پژوهشی بسیار قدرتمندی داشته‌اند.
اهمیت تعامل با بخش خصوصی
یکی از مهم‌ترین تغییراتی که در فضای پژوهشی طی 10 سال اخیر رخ داده، گسترش ارتباط میان بخش‌های دولتی و خصوصی است. درحالیکه گروه‌های تحقیقاتی در دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی از مدت‌ها قبل هم بودجه‌هایی را از بخش خصوصی دریافت می‌کردند، چنین حمایت‌هایی درحال رشد است و اغلب در قالب مشارکت با بخش‌های تحقیقاتی دانشگاه‌ها مطرح می‌شود. افزایش دفعات و پیچیدگی تعامل میان پژوهش و صنعت بیانگر آن است که دانشگاه‌ها به سیاست‌هایی نیاز دارند. شماری از دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی به‌ویژه در آمریکا در سال‌های اخیر سیاست‌ها و راهبردهایی را در نظر گرفته‌اند که طی آن، کارمندان دانشگاهی بتوانند روابط گسترده‌تری را با بخش خصوصی برقرار کنند. موسسات تحقیقاتی در انگلیس هم مدتی است همین روند را در پیش گرفته‌اند. به‌عنوان مثال، کنفدراسیون صنعت انگلیس با سازمان‌هایی همکاری کرده است تا از این طریق راهبردهای کلی را برای مشارکت بهتر و عملی‌تر بین صنعت و دانشگاه در بخش پژوهش و نوآوری داشته باشند.
موسسات و دانشگاه‌های خصوصی بخش کمی از بودجه خود را از بودجه‌های دولتی تامین می‌کنند که معمولا تامین‌کننده نیازهای آنها نیست و درکنار آن، باید به‌صورت خودگردان هم عمل کنند. درواقع، دانشگاه‌های خصوصی اغلب به دلیل محدودیت منابع بودجه‌ای محدود دولتی، به سمت بخش خصوصی و همکاری با آنها می‌روند تا با سرمایه‌گذاری آنها، بتوانند کمبود بودجه خود را جبران کنند. در این میان، نمی‌توان نقش بخش خصوصی را در افزایش و بهبود سرمایه‌گذاری‌ها و کیفیت تولیدات به دلیل بالارفتن میزان رقابت در آموزش عالی نادیده گرفت. به گزارش washingtonpost، در استرالیا، افزایش سرمایه‌گذاری مشترک در صنعت، دولت‌ها، دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی خصوصی برای کاهش بودجه تحقیقاتی و محافظت از پژوهش و نوآوری بین‌المللی استرالیا یکی از الزاماتی است که باید در دنیای بعد از همه‌گیری کرونا رعایت شود و بدون سرمایه‌گذاری بخش‌های خصوصی نمی‌توان به رونق آن امیدوار بود. در بسیاری از کشورهای دنیا، کاهش بودجه‌های دولتی، دانشگاه‌ها را به سمت منابع دیگر برای حل چالش‌های مالی خود سوق داده است که بخش خصوصی از نخستین راهکارهایی است که به کمک دانشگاه‌ها می‌آید و معمولا پولی که از این طریق به دست می‌آید، به بودجه تحقیقاتی دانشگاه‌ها بازمی‌گردد.
حرکت پژوهش از آزمایشگاه به بازار فرآیند پیچیده‌ای دارد. ابتدا، محققان باید زمان زیادی را صرف تبدیل مفاهیم انتزاعی به محصولات قابل‌درک و واقعی کنند. در این میان، بعضی محققان در این بخش دچار مشکل هستند و عاملی را برای هدایت این انتقال فناوری در اختیار ندارند و درواقع مانند کیک نپخته‌ای می‌ماند که باید مراحل پخت روی آن انجام شود. گرفتن حق ثبت اختراع سال‌ها طول می‌کشد و حتی تست دارو یا محصول تولیدشده هم زمان زیادی به طول می‌انجامد.
90میلیارد دلار بودجه تحقیقاتی آمریکا
محققان آمریکایی در سال 2020 حدود90.1 میلیارد دلار بودجه تحقیقاتی در اختیار داشتند که حدود 14.8 درصد کل هزینه تحقیق و توسعه کل این کشور را به خود اختصاص می‌دهد. موسسات دانشگاهی خصوصی حدود 23.2 میلیارد (حدود 3.8 درصد) از کل سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه را صرف پژوهش می‌کنند. از کل هزینه‌ای که در R&D هزینه می‌شود، 64 درصد روی پژوهش‌های پایه، 26 درصد روی پژوهش‌های کاربردی و 10 درصد باقی‌مانده هم روی کارهای توسعه‌ای آزمایشی صرف می‌شود. به گزارش rdworldonline، در سال 2020، حدود 52 درصد از کل تحقیق و توسعه دانشگاه‌های آمریکا از منبع بودجه‌های دولتی تامین می‌شود بنابراین، 48 درصد باقی‌مانده بودجه‌های تحقیقاتی مربوط به بخش خصوصی می‌شود. دانشگاه‌های دولتی بیش از دانشگاه‌های خصوصی به بودجه‌های دولتی وابسته‌اند به‌طوری که نسبت آنها هشت به یک درصد است. همچنین دانشگاه‌های دولتی 27درصد از کارهای تحقیق و توسعه را با بودجه‌های شخصی انجام می‌دهند که این آمار در دانشگاه‌های خصوصی به 21 درصد می‌رسد. اما دانشگاه‌های خصوصی سهم بیشتری از بودجه‌های دولتی تحقیق و توسعه را برابر 60 درصد از آن خود می‌کنند بنابراین، هفت درصد از کسب‌وکارهای تجاری حمایت می‌کنند.
درآمد دانشگاه‌های آمریکا بین سال‌های 2016 تا 2020 حدود12.5 درصد رشد نشان می‌دهد. دانشگاه هاروارد با بیش از یک‌میلیارد و 652 میلیون دلار نخستین دانشگاه آمریکایی است که بیشترین بودجه‌های تحقیقاتی را دریافت می‌کند. بعد از آن دانشگاه واشنگتن با بیش از 783 میلیون دلار قرار گرفته و در رده‌های بعدی هم، دانشگاه کالیفرنیا با بیش از 707 میلیون دلار، دانشگاه پنسیلوانیا با بیش از 700میلیون دلار و دانشگاه جانزهاپکینز با بیش از 663میلیون دلار در رده‌های سوم تا پنجم بیشترین دریافت‌کننده‌های بودجه‌های تحقیقاتی قرار گرفته‌اند. علاوه‌بر این آمارها، دانشگاه جانزهاپکینز به‌عنوان نخستین دانشگاه آمریکایی، بالاترین هزینه دانشگاهی را روی بخش تحقیق و توسعه دارد. این دانشگاه طبق آخرین آمارها، حدود دومیلیون و 661 هزار دلار در این بخش هزینه می‌کند. در رده‌های دوم تا پنجم هم به ترتیب دانشگاه‌های میشیگان با یک‌میلیون و 601 هزار دلار، دانشگاه کالیفرنیا با یک‌میلیون و 596 هزار دلار، دانشگاه پنسیلوانیا با یک‌میلیون و 442 هزار دلار و دانشگاه واشنگتن با یک‌میلیون و 414 هزار دلار قرار گرفته‌اند.
رونق بخش پژوهش در کشورهای اروپایی
طبق آخرین آمار به دست آمده از کشورهای عضو اتحادیه اروپا در سال 2019، بخش خصوصی با 66 درصد، بیشترین میزان سرمایه‌گذاری در بخش‌های پژوهشی را برعهده داشت، درحالیکه 22 درصد دانشگاه‌ها این هزینه را شخصا پرداخت کرده‌اند. 11 درصد هزینه‌های پژوهشی از منابع دولتی و یک درصد باقی‌مانده هم از بخش غیرانتفاعی تامین شده است. در این میان، بلژیک با رشد 0.22 درصدی نسبت به سال 2018 بالاترین رشد سرمایه‌گذاری در حوزه‌های پژوهشی را به دست آورد. به‌عبارتی، سرمایه‌گذاری کشورهای اتحادیه اروپا در سال 2019 حدود 2.19 درصد از کل تولید ناخالص داخلی آنها را شامل می‌شود که نسبت به 2.18 درصد در سال گذشته، رشد کمی داشته است. کشورهای عضو اتحادیه اروپا در سال 2019 حدود 306 میلیارد یورو در بخش پژوهش سرمایه‌گذاری کردند که 66 درصد آن توسط بخش خصوصی انجام شده است. بلژیک با سرمایه‌گذاری در پژوهش از دو درصد در سال 2009 به 2.98 درصد در سال 2019 رسیده است و در این میان، لهستان و یونان هم با رشد دوبرابری سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش روبه‌رو شده‌اند به‌طوری که از 0.6 به1.3 درصد از کل تولید ناخالص داخلی رسیده‌اند.
افزایش یک‌میلیارد دلاری بودجه پروژه‌های تحقیقاتی در استرالیا
مأموریت دانشگاه‌های دولتی در استرالیا ارتقای پژوهش‌های دانشگاهی و آموزش و پیشرفت در زمینه‌های مختلف است و به‌طورکلی، هدف اصلی آن، ایجاد و توسعه مهارت‌ها در رشته‌های هنری و علمی مختلف است. دانشگاه‌های دولتی در این کشور عمده بودجه‌های دولتی را در بخش آموزش عالی به خود اختصاص می‌دهند. آنها در سال 2017 حدود 3.4 میلیارد یورو هزینه کرده‌اند؛ در این بین، دانشگاه‌ها به‌طور تقریبی 3.3 میلیارد یورو از این هزینه را از منبع بودجه‌های دولتی به دست آورده‌اند و باقی مانده بودجه را از بخش خصوصی کسب کرده‌اند که صرف تحقیقات و تامین دیگر هزینه‌های دانشگاهی می‌شود. در سال 2018، یک‌چهارم دانشگاه‌های استرالیا حدود 12 میلیارد دلار صرف پروژه‌های تحقیقاتی کردند که بخش اعظم آنها از منبع شهریه دانشجویان بین‌المللی تامین شد. اما با کاهش شمار دانشجویان خارجی در سال 2020، دانشگاه‌ها بین 6.4 تا 7.6 میلیارد دلار از بودجه‌های تحقیقاتی خود را طی 5 سال آینده از دست می‌دهند. در سال 2020، برای جبران این کمبود بودجه، حدود یک‌میلیارد دلار به پروژه تحقیقاتی در استرالیا اضافه شده است. حدود 6 درصد از کل درآمدهای دانشگاه‌های استرالیا از منابع خصوصی تامین می‌شود. استرالیا در سال 2018 حدود 9 میلیارد و 400 میلیون دلار در بخش تحقیق و توسعه هزینه کرده که حدود1.97 درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است.
سهم 19 درصدی انگلیس از بخش خصوصی
تحقیق و پژوهش هنوز هم یکی از ماموریت‌های مهم بسیاری از دانشگاه‌های انگلیسی به شمار می‌رود. تامین بودجه این پژوهش‌ها از منابع مختلفی حاصل می‌شود که بخش اعظم آنها منابع دولتی هستند. درست است که بخش زیادی از بودجه‌های پژوهشی دانشگاهی در انگلیس از سوی منابع دولتی تامین می‌شود، اما نمی‌توان سهم زیاد بخش خصوصی را در تامین بودجه پژوهش‌ها نادیده گرفت که بیشتر در قالب کمک‌های مالی و قراردادهای پروژه‌های تحقیقاتی به دانشگاه‌ها اعطا می‌شود. طبق جدیدترین آمارها، از 9 هزار میلیون پوند بودجه تحقیق و توسعه در انگلیس، حدود 65 درصد (حدود 5.5هزار میلیون پوند) بودجه‌های تحقیق و توسعه از منابع دولتی و 19درصد هم از منابع بخش خصوصی تامین می‌شود. 16 درصد باقی‌مانده هم از منبع شهریه‌های دانشجویان بین‌المللی تامین می‌شوند. درآمدهای دانشگاهی در انگلیس بین سال‌های 2016 تا 2020 حدود 6.5 درصد افزایش یافته است.
* مترجم: ندا اظهری