به گزارش «فرهیختگان»، جو بایدن، رئیسجمهور آمریکا در روز نخست ریاست‌جمهوری‌اش بسیاری از دستورات اجرایی دونالد ترامپ رئیسجمهور سابق را ابطال کرد تا این پیام را به جهان مخابره کند که آمریکا قرار است از جاده خاکی ترامپ به جاده اصلی خود بازگردد. نه‌تنها در دستورات اجرایی، بلکه تیمی که بایدن برای سیاست خارجی، سیاست داخلی، مراکز امنیتی و حتی اقتصاد خود برگزید، هم نشان می‌داد که قرار نیست بین او و ترامپ و دولت‌شان هیچ نقطه مشترکی وجود داشته باشد. این تصور شیرین برای متحدان آمریکا، بیشتر از یک‌هفته دوام نیاورد، چراکه بایدن با برخی دستورات، تقریبا همان راهی را رفت که اگر به‌جای او دونالد ترامپ هم در کاخ‌سفید حضور می‌داشت، می‌رفت.
جو بایدن در اولین ساعات حضور خود در اتاق بیضی کاخ‌سفید، مجوز ساخت خط لوله Keystone XL را که می‌توانست نفت کانادا را به بازار آمریکا منتقل کند، لغو کرد. بایدن همچنین صدها میلیارد دلار برای پروژه‌های زیربنایی پیشنهاد کرده است که با استفاده از مواد اولیه و محصولات اصلی آمریکایی انجام می‌گیرد. این تصمیمات فوری بایدن باعث شد تا چارلز میشل، رئیس شورای اروپا در جلسه توجیهی مطبوعاتی هفته گذشته خود بگوید: «به‌نظر می‌رسد آمریکا تغییر کرده و نحوه درک آن در اروپا و بقیه جهان نیز تغییر کرده است.»
دولت بایدن نه‌تنها در حوزه اقتصادی، که به‌نظر می‌رسد در سیاست خارجی هم بی‌شباهت با دولت سابق این کشور رفتار نمی‌کند. یکی از نمونه‌های قابل‌توجه در این حوزه، شیوه مواجهه دولت جدید آمریکا با دولت قانونی ونزوئلا است. دولت بایدن در شرایطی که ونزوئلا برای «ایجاد مسیر جدید در روابط با دولت جو بایدن» ابراز آمادگی کرده بود، همچون دولت ترامپ، خوان گوایدو رئیسجمهور خودخوانده ونزوئلا را به‌عنوان رئیسجمهور موقت شناسایی کرده و تلاش دارد همچون دولت سابق، با اعمال تحریم علیه این کشور، دست به ایجاد دولت جدید بزند.
چه اتفاقی افتاد؟
بهمن سال 97 وایرال شدن یک ویدئو در شبکه‌های اجتماعی در ونزوئلا که در آن کسانی خود را ارتشی‌های بریده از دولت نیکلاس مادورو رئیسجمهور ونزوئلا می‌خواندند، کاراکاس را وارد بحران کرد. به‌دنبال این ویدئو، اعتراضات خیابانی شدت گرفت و خوان خراردو گوایدو مارکز، رهبر اپوزیسیون ونزوئلا و رئیس مجلس این کشور خود را رئیسجمهور خواند و سوگند ریاست‌جمهوری یاد کرد. ریشه این اعتراضات به انتخابات ریاست‌جمهوری مربوط بود که در آن مادورو دوباره به ریاست‌جمهوری می‌رسید. مخالفان او نتایج این انتخابات را نپذیرفتند و اعتراضات آغاز شد. به‌دنبال اعتراضات گوایدو خود را رئیسجمهور قانونی ونزوئلا معرفی کرد.
کمتر از 30 دقیقه بعد، دونالد ترامپ رئیسجمهور آمریکا، ریاست‌جمهوری موقت گوایدو را به‌رسمیت شناخت تا کاراکاس و واشنگتن پس از سال‌ها رابطه سرد، روابط دیپلماتیک خود را در 23ژانویه 2019 کاملا قطع کنند. پس از آمریکا، بیش از ۶۰ کشور جهان، خوان گوایدو را به‌عنوان رئیسجمهوری موقت و مشروع ونزوئلا به‌رسمت شناختند و به همین بهانه، اموال دولت ونزوئلا را بلوکه کردند یا دراختیار گوایدو قرار دادند تا فشار بر دولت مادورو تشدید شود. تعطیلی سفارت ونزوئلا در واشنگتن و تحویل آن به مخالفان دولت، طراحی کودتا در سازمان‌های اطلاعاتی و جاسوسی آمریکا، حضور جان بولتون مشاور وقت امنیت ملی در کاخ سفید با پوشه‌ای که روی آن عبارت «اعزام پنج‌هزار سرباز به ونزوئلا» نوشته بود، ارسال دو محموله 100 میلیون دلاری کمک برای مخالفان، تحریم شرکت نفت دولتی ونزوئلا، برگزاری نشست ضدمادورو در پایتخت کلمبیا به ریاست معاون اول رئیسجمهور آمریکا و با حضور رهبران کشورهای آمریکای‌جنوبی، دستور سیا به گوایدو برای کودتا، دیدار ترامپ با او و عملیات نظامی برای سرنگونی دولت مادورو، بخشی از تلاش‌ها برای سرنگونی دولت قانونی در ونزوئلا بود.
پس از اعتراضات، آمریکا برای سرنگونی دولت مادورو از تمام ابزارهای خود استفاده کرد. واشنگتن ونزوئلا را تحریم نفتی کرد و به‌دنبال آن رسما اعلام کرد هدفش از تحریم نفتی، برکنار کردن نیکلاس مادورو است. به همین دلیل از 8 اردیبهشت 98، در تحریمی یکجانبه، خرید نفت از شرکت ملی نفت ونزوئلا و شرکت‌های وابسته به آن را برای تمامی شرکت‌های آمریکایی ممنوع کرد. واشنگتن همچنین اعلام کرد هیچ‌شرکت خارجی‌ای مجاز نخواهد بود نفت ونزوئلا را به دلار بخرد. این تحریم عملا روزانه نیم‌میلیون صادرات ونزوئلا یعنی 75درصد از درآمدهایش را کم می‌کرد و مادورو را به سراشیبی سقوط هدایت می‌کرد. سه‌ماه بعد، آمریکا در دور جدید تحریم‌ها، ضمن توقیف همه دارایی‌های دولت و مقام‌های ونزوئلا در آمریکا، هرگونه دادوستد مالی و تراکنشی را با این کشور منع کرد. تحریم‌های ترامپ علیه دولت ونزوئلا کار را به‌جایی رساند که ونزوئلا برای تامین بنزین مورد نیاز خود با مشکل مواجه شد و اگر کمک ایران نبود، کمبود نفت و بنزین، دولت ونزوئلا را سرنگون می‌کرد. با این‌حال دولت ترامپ دست‌بردار نبود و از حداقلی‌ترین ابزار برای فشار بر دولت ونزوئلا استفاده می‌کرد. آمریکایی‌ها کار را به‌جایی رساندند که برای دستگیری مایکل مورنو، رئیس دیوان عالی ونزوئلا که از متحدان مادورو به‌شمار می‌آمد، پاداش پنج‌میلیون دلاری تعیین کردند. تمام ابزارهای به‌کار گرفته شده توسط دولت ترامپ نتوانست دولت مادورو را سرنگون کند.
امید به بایدن
پایان دولت ترامپ برای کشورهایی که ترامپ به‌دنبال سرنگونی حکومت در آنها با انواع فشارهای سیاسی و اقتصادی بود، خبری خوش به‌شمار می‌رفت. مهم‌تر از پایان ترامپ، روی کار آمدن جو بایدن برای آنها از اهمیت بالایی برخوردار بود. در دولت اوباما، هیلاری کلینتون و جان کری وزیر امور خارجه بودند، اما پرونده آمریکای لاتین در دست جو بایدن بود. او بین سال‌های 2009 تا 2017، 16 بار به نمایندگی از دولت باراک اوباما به منطقه سفر کرد. بایدن تنها در یکی از سفرهایش به منطقه، در سفری 6 روزه به برزیل، کلمبیا و ترینیداد و توباگو رفت. حضور مجدد او با چنین سابقه‌ای در کاخ‌سفید، می‌توانست نویددهنده مرحله جدیدی در رابطه او با آمریکای لاتین باشد. دستورکار جدید با آمریکای لاتین می‌توانست به یک آزمون ویژه برای رئیسجمهور جدید در هدف خود برای بازیابی رهبری جهانی ایالات‌متحده تبدیل شود. هرچند آمریکای لاتین از اولویت بایدن در جهانی که چالش‌های بزرگی برای او به‌وجود می‌آورد فاصله دارد، اما ثبات قاره همواره موردتوجه ایالات‌متحده بوده است. به گزارش بی‌بی‌سی، امروز این منطقه با دو بحران همزمان بزرگ روبه‌رو است؛ بیماری همه‌گیر ویروس کرونا، که درحال حاضر بیش از نیم‌میلیون نفر را در آمریکای لاتین به کام مرگ کشانده است و بدترین وضعیت اقتصادی در یک قرن گذشته، به‌دلیل شرایط اضطراری ناشی‌از همه‌گیری ویروس کرونا. این چشم‌انداز در منطقه آمریکای لاتین می‌تواند زمینه‌ای برای ظهور رهبران پوپولیست و اعتراضات خیابانی جدید باشد. این وضعیت درنهایت منجربه افزایش بی‌ثباتی در شبه‌قاره خواهد شد. برخی تحلیلگران پیش‌بینی می‌کردند که دولت بایدن نسبت‌به ترامپ در منطقه نگرش فعال‌تری داشته باشد، ولی این به‌معنای آن نیست که دربرابر کشورهایی مانند ونزوئلا و کوبا، ابزار تحریم‌ها را کنار بگذارد. به‌طور کلی دولت‌های آمریکای لاتین امیدوار بودند تغییر مستاجر در کاخ‌سفید باعث بهبود روابط آنها با ایالات‌متحده شود و همکاری‌ها در زمینه‌های مختلف، از مبارزه با ویروس کرونا گرفته تا اقتصاد، افزایش یابد.
اصرار کاخ‌سفید به سرنگونی مادورو
مثل بسیاری از رهبران کشورها، نیکلاس مادورو رئیسجمهور ونزوئلا نیز تصورمی کرد دولت بایدن رویکرد بسیار متفاوت‌تری نسبت‌به دولت ترامپ خواهد داشت، اما تصور او مغایر واقعیت‌های دولت آمریکا بود. اگر همه منتظر 20 ژانویه (1 بهمن) بودند تا ببینند بعد از آن چه اتفاقی خواهد افتاد، برای ونزوئلا و مادورو نیاز به این همه صبر نبود، چراکه یک‌روز پیش از برگزاری مراسم تحلیف بایدن، «آنتونی بلینکن» در جلسه استماع کمیته روابط خارجی سنا که به‌منظور تاییدش برگزار شد، سیاست دولت در مواجهه با کاراکاس را اعلام کرد و گفت که دولت بایدن «خوان گوایدو» رهبر اپوزیسیون ونزوئلا را به‌عنوان رئیسجمهوری موقت این کشور و رئیس مجلس به‌رسمیت شناخته است. او با تکرار ادعاهای دولت ترامپ، «نیکلاس مادورو» رئیسجمهوری قانونی این کشور را «دیکتاتور وحشی» خواند و به اعضای سنای ایالات‌متحده گفت که بایدن تلاش خواهد کرد تا «به‌طور موثرتری» تحریم‌های این کشور را هدف قرار دهد که هدف آن برکناری رئیسجمهور نیکلاس مادورو است که کنترل کشور را حفظ می‌کند.
چندروز پس از این واکنش بلینکن، نیکلاس مادورو باتوجه به اینکه بایدن پیش‌تر اعلام کرده بود آماده مذاکره با نیکلاس مادورو رئیسجمهور ونزوئلا است، در یک سخنرانی به هواداران خود گفت: «آماده حرکت در مسیر جدید روابط با دولت جو بایدن برمبنای احترام، گفتمان، ارتباط و درک متقابل هستیم.» چندروز بعد از این آمادگی مادورو، جن ساکی، سخنگوی کاخ‌سفید سیاست رسمی دولت بایدن در ونزوئلا را تشریح کرد. او روز گذشته تاکید کرد، دولت جدید آمریکا برای یک گذار دموکراتیک و صلح‌آمیز قدرت در ونزوئلا ازطریق انتخابات تلاش خواهد کرد. به گزارش خبرگزاری اسپوتنیک، ساکی به خبرنگاران گفت: «هدف اصلی و مهم آمریکا، حمایت از یک گذار دموکراتیک و صلح‌آمیز قدرت در ونزوئلا از طریق انتخابات آزاد و عادلانه است.»
وی افزود: «دولت جو بایدن، رئیسجمهور جدید آمریکا توجه ویژه‌ای به بحران انسانی کنونی در ونزوئلا خواهد داشت و به‌طور همزمان از یک تلاش بین‌المللی برای پیشبرد اصلاحات دموکراتیک و پاسخگو کردن افرادی که در فساد یا فعالیت‌های غیرقانونی دخیل بوده‌اند، دعوت خواهد کرد. در همین زمینه «لیلا تاج‌الدین»، تحلیلگر بین‌المللی ونزوئلایی به اسپوتنیک گفت: «دولت جدید آمریکا به سیاست دولت قبلی نسبت‌به کاراکاس ادامه خواهد داد و تحریم‌هایش علیه این کشور آمریکای لاتین را تقویت خواهد کرد.»
اروپا: «گوایدو» را رئیسجمهور نمی‌دانیم
باوجود اینکه اتحادیه اروپا از رویکرد جدید دولت بایدن در مواجهه با ونزوئلا آگاه بود، اما یک روز پیش از آنکه سخنگوی کاخ‌سفید رسما این مواضع را اعلام کند، اعلام کرد «خوان گوایدو» را به‌عنوان رئیسجمهور موقت ونزوئلا به‌رسمیت نمی‌شناسد. 27 کشور عضو این اتحادیه در بیانیه‌ای اعلام کردند: باوجود آنکه گوایدو را «یک طرف مذاکره دارای امتیاز» به‌حساب می‌آوریم، از این پس وی را رئیسجمهور موقت ونزوئلا نمی‌دانیم. در این بیانیه مشترک آمده است باوجود آنکه در قطعنامه پارلمان اروپا از کشورهای اتحادیه اروپا خواسته شده بود به حمایت از رئیسجمهور موقت خواندن گوایدو ادامه دهند، این اتحادیه او را تنها بخشی از مخالفان «دموکراتیک» می‌داند. در ادامه این بیانیه که بعد از جلسه وزرای خارجه اتحادیه اروپا در بروکسل منتشر شد، آمده است: اتحادیه اروپا درخواست خود برای آزادی و امنیت همه مخالفان سیاسی، به‌خصوص نمایندگان احزاب مخالف منتخب برای مجمع ملی در سال ۲۰۱۵ و به‌ویژه خوان گوایدو را تکرار می‌کند. هفته گذشته گوایدو از پارلمان اروپا برای به‌رسمیت شناختن وی به‌عنوان رئیس مجمع ملی ونزوئلا تشکر کرد و مدعی شد انتخابات پارلمانی سال ۲۰۲۰ که حزب «نیکلاس مادورو» رئیسجمهور قانونی ونزوئلا پیروز آن شد، با تقلب همراه بوده است. این رویکرد در اتحادیه پس از آن در دستورکار قرار گرفت که چندی پیش و همزمان با آغاز به کار پارلمان جدید، «خوان گوایدو» که در دور قبل ریاست پارلمان را به‌عهده داشت، مسئولیتش به پایان رسید. گوایدو و طرفدارانش شرکت در انتخابات پارلمانی که ماه دسامبر برگزار شد را تحریم کرده و گفته بودند با تمدید طول دوره پارلمان قبلی، به کار خود ادامه می‌دهند. با این‌حال بعد از آنکه اوایل ماه جاری میلادی ریاست گوایدو بر مجمع ملی پایان یافت، اتحادیه اروپا دیگر از وی به‌عنوان رئیسجمهور موقت نام نبرد.
پایان خوان گوایدو
نزدیک 200 سال پیش جیمز مونرو، رئیسجمهور وقت آمریکا دکترینی را به‌وجود آورد که در آن، آمریکای لاتین حکم حیاط‌خلوت آمریکا را داشت و بر این اساس دخالت در امور کشورهای تازه‌استقلال‌یافته این منطقه را در چارچوب حوزه نفوذ خصوصی واشنگتن تعریف کرد. در یک قرن گذشته آمریکا نزدیک به 15 کودتا را در این منطقه طراحی و اجرا کرد تا به قدرت‌های اروپایی این پیام را مخابره کند که در آمریکای لاتین هیچ‌کشوری بدون آمریکا معنایی پیدا نمی‌کند. در چنددهه اخیر آمریکا قدرت برتر جهان به‌شمار می‌رفت و آمریکای لاتین هم وضع سابق را داشت، اما واشنگتن در ایفای عملکرد طبیعی خود به‌عنوان یک هژمون با مشکل بزرگی مواجه بوده که محور اصلی آن «رشد دیگران» است. این وضعیت به کشورهای آمریکای لاتین فرصت اعلام موجودیت داد. حالا در حیاط‌خلوت آمریکا، با آمریکا مخالفت می‌شود و این کشور با تمام ابزارهای خود توان سرنگونی یک کشور کوچک را هم ندارد. دولت بایدن نیز از این قاعده مستثنی نیست. او درحالی گوایدو را به‌عنوان رئیسجمهور موقت به‌رسمیت شناخته و حتی او را برای مراسم تحلیف دعوت کرده که او تا امروز هیچ‌گاه کاندیدای ریاست‌جمهوری نبوده است و از 5 ژانویه 2021 دیگر هیچ‌مقام سیاسی‌ای ندارد. آنچه پیش‌تر با عنوان ائتلافی از حدود 50 کشور برای به‌رسمیت شناختن گوایدو آغاز شد، اکنون درحال از هم پاشیدن است. اتحادیه اروپا دیگر او را به‌عنوان رئیسجمهور موقت ونزوئلا به‌رسمیت می‌شناسد و حتی برخی متحدان جناح راست سابق او از هم جدا شده‌اند و درحال‌حاضر خواستار تحقیق در مورد سوءمدیریت ده‌هامیلیون دلار دارایی‌های ونزوئلا هستند که توسط مقامات ایالات متحده مصادره شده است. در همین حال، احزاب معتدل مخالف دولت دریافته‌اند که هیچ آینده سیاسی‌ای برای کسانی که برای قدرت گرفتن از جنگ‌های اقتصادی مرگبارتر علیه کشور خود استفاده و با قدرت‌های خارجی لابی می‌کنند، وجود ندارد.