به گزارش «فرهیختگان»، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران عازم سفری به اوراسیاست. علاوه‌بر باکو و تفلیس وی سفری به مسکو خواهد داشت و با روس‌ها دیدار خواهد کرد. این سفر در برهه کنونی حائز اهمیت است و برای بررسی آن با عبدالرضا فرجی‌راد، کارشناس مسائل ژئوپلیتیک و سفیر اسبق ایران در نروژ و سوئیس به گفت‌وگو نشستیم و تحلیل وی در این مورد را جویا شدیم. مشروح این گفت‌وگو در ادامه از نظر می‌گذرد.
سفر محمدجواد ظریف به مسکو، تفلیس و باکو چه اهداف و دستاوردهایی به‌دنبال دارد؟ آیا گذشته ایران و شرق با این سفر در دولت فعلی ترمیم می‌شود؟
اهداف سفر آقای ظریف به باکو و مسکو کاملا متفاوت است، در رابطه با باکو بیشتر روابط دوجانبه و مسائل سیاسی و اقتصادی مطرح هستند، حتی بیشتر برای توسعه رابطه با آذربایجان است. ضمن اینکه آذربایجان قرار است طرحی برای بازسازی مناطق جنگزده آماده کند؛ مناطقی که از جنگ اول همین‌طور ویران مانده و در جنگ دوم هم مناطق دیگری ویران شد، بنابراین ایران چندین‌بار تمایل نشان داده تا در این بازسازی شراکت داشته باشد، لذا باید گفت‌وگوهایی به‌عمل آید تا زمینه آن فراهم شود.
سفر ظریف به مسکو درباره مساله برجام و بازگشت آمریکاست
اما در رابطه با مسکو طبیعتا آنچه بیشتر مطرح است، مساله برجام و بازگشت آمریکاست، چراکه آقای ظریف جلسات را با 1+5 شروع کرده است و با اعضای آنها مشورت خواهد کرد، از این رو احتمالا بعد از مسکو سفری به چین یا به اروپا هم خواهند داشت و باید چنین اتفاقی بیفتد. آمریکایی‌ها هم در قالب 1+5 دارند مشورت‌های خود را انجام می‌دهند و آقای بایدن هم شروع کرده است، حتی اخیرا با آقای جانسون نخست‌وزیر انگلیس در رابطه با برجام گفت‌وگو کرده است و احتمالا در روزهای آینده با خانم مرکل و آقای مکرون هم صحبت خواهد کرد.
ایران به روسیه و چین اطمینان خاطر می‌دهد پس از برجام هم دوستی خود را کم نمی‌کند
ما باید طوری با اروپایی‌ها صحبت کنیم که شرطی گذاشته نشده و در عین حال هرچه سریع‌تر کار انجام شود، لذا با چین و روسیه هم که عضوی از برجام هستند، باید مشورت شود که آنها نیز به روند کمک کنند. بنابراین باید به طرف‌های روسی و چینی نیز اطمینان داده شود که اگر برجام هم اتفاق بیفتد و تحریم‌ها برداشته شود، طبیعتا ایران دوستی خود را با این کشورها کم نمی‌کند و از روابط تجاری و سرمایه‌گذاری آنها حتی بیشتر استفاده خواهد کرد؛ بنابراین این سفرها لازم است و باید سرعت بیشتری هم بگیرد.
طبق تجربه قبلی و نادیده گرفتن طرف چینی، این‌بار با توجه به روابط تیره‌ای که ایران با برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس همچون امارات دارد، اگر این اتفاق تکرار شود، وضعیت ایران متفاوت می‌شود، این تحلیل را قبول دارید؟
در رابطه با چین و روسیه نظام تصمیم گرفته است که با آنها کار کند؛ البته دولت اوباما همه تحریم‌ها را برنداشت و ایران هم عجله داشت به‌نحوی با گرفتن سرمایه از اروپا به‌نوعی استحکام در برجام برسد و فضا را باز کند.
نادیده گرفتن چین در دور اول برجام ناشی از غفلت دولت بود
یعنی هدف این نبود که کار با چینی‌ها را کاهش بدهند، بلکه یک غفلت صورت گرفت و این ناشی از عجله ایران برای همکاری با اروپا بود، چراکه تا حدودی خیال‌شان از روسیه و چین راحت بود، هرچند درنهایت کل آن به‌هم خورد. این درحالی است که ما با چین در این دوره کارهایی اساسی‌تر کردیم و از دوره ترامپ مقدمات توافق 25 ساله آغاز شد و مقامات ارشد کشور و شورای امنیت ملی در این رابطه نظر قطعی دارند که با چین کار کنند.
روابط ایران و روسیه بیشتر در بعد نظامی درحال انجام است
البته با روسیه نیز از قبل کار می‌کردند و مشکلی هم نیست و برخی گرفتاری‌ها در مسائل اقتصادی بود که تصمیم سیاسی پشت آن نیست، چراکه بیشتر شرکت‌ها هستند که نمی‌توانند یکدیگر را درک کنند. واقعیت این است که روسیه از نظر استاندارد مشکلاتی دارد که برای رفع آن تلاش شده اما هنوز اتفاق نیفتاده است، از این رو با روس‌ها بیشتر کار نظامی درحال انجام است و مشکلی در مورد توسعه روابط با این کشور نیست، یعنی اراده سیاسی آن وجود دارد.
پیام‌هایی بین ایران و آمریکا به‌صورت رسانه‌ای و واسطه‌ای رد و بدل می‌شود
ضمن تشریح روابط ایران با روسیه و چین که گفته شد، وضعیت رابطه ایران و آمریکا به‌صورت موازی با توجه به استقرار بایدن در کاخ سفید، چطور پیش می‌رود؟
اگر منظور از ارتباط، ارتباط رسمی است، خیر، اما بالاخره پیام‌هایی به‌صورت رسانه‌ای و واسطه‌ای رد و بدل می‌شود و هر دوطرف متوجه هستند چه رویکرد و دیدگاهی نسبت به حل مساله دارند.
آنچه مسلم است آمریکایی‌ها تمایل خود را برای بازگشت به برجام و برداشتن تحریم‌ها نشان دادند و در مجموع حرف‌های مثبتی مطرح شده، البته بعضی‌ها به‌ندرت نکته‌ای گفته‌اند که یا مقام رسمی نبوده‌اند یا هدف‌شان شرط نبوده است.
اگر بخواهیم به‌صورت اصولی و واقعی مساله را تجزیه و تحلیل کنیم، باید گفت آنچه از سوی آمریکایی‌ها و طرف ایران مطرح‌شده مثبت بوده است و گفته شده اگر آمریکا برگردد و تحریم‌ها را بردارد، ایران هم به تعهدات برجامی خود عمل خواهد کرد و به آن نقطه قبل از آمدن ترامپ برمی‌گردد، بنابراین زمینه فراهم است. اروپایی‌ها نیز بارها مصاحبه کرده و گفته‌اند باید به برجام برگردید؛ ممکن است که بحث منطقه‌ای و موشکی هم مطرح شده باشد اما تاکنون هیچ‌کس رسمی این موضوع را نگفته است که مثلا این موضوع پیش‌شرطی برای تحریم‌ها یا بازگشت آمریکا به برجام باشد.
مشکلی در رابطه با بازگشت آمریکا به برجام و رفع تحریم‌ها نیست
به‌نظر بنده فعلا مشکلی در رابطه با بازگشت آمریکا به برجام و رفع تحریم‌ها نیست اما باید منتظر بمانیم، چراکه آقای بایدن هنوز آن‌طور که باید جا نیفتاده و مشورت خود با متحدان اروپایی در رابطه با برجام را آغاز کرده است. اما متاسفانه بعضی مواقع از داخل مقامات غیررسمی نکاتی مطرح می‌شود که به‌صلاح نیست، از این رو باید اجازه دهیم تحریم‌ها ابتدا برداشته شود و اگر این‌طور نشد، ما نیز مسائل خود را مطرح می‌کنیم و آن تصمیماتی که باید خواهیم گرفت.