به گزارش «فرهیختگان»، انفجارهای انتحاری روز پنجشنبه در بغداد پایتخت عراق، پرسش‌های نگران‌کننده‌ای را با خود به همراه داشته است؛ آیا جبهه جنگ از بیرون شهرها، به داخل شهر و مراکز خرید منتقل می‌شود؟ آیا قرار است عراق یک‌بار دیگر سال‌های پس از اشغال و ناامنی‌های روزانه را تجربه کند؟ آیا بار دیگر این غیرنظامیان هستند که هدف حملات تروریست‌ها در قالب یک جنگ مذهبی قرار می‌گیرند؟ اینها بخشی از پرسش‌ها و نگرانی‌هایی است که از روز پنجشنبه نه‌تنها در عراق که در کشورهای همسایه با این کشور نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

براساس آنچه رسانه‌های عراقی اعلام کرده‌اند، روز پنجشنبه دو عامل انتحاری، با فاصله‌ای چند دقیقه‌ای در میدان الطیران عراق خود را در میان جمعیت منفجر کردند. آنگونه که شاهدان عینی و پس از آن وزارت کشور عراق اعلام کرده‌اند، عامل انتحاری نخست در نزدیکی سینما غرناطه بعد از تظاهر به بیماری و داد و فریاد و کمک خواستن از مردم و تجمع شماری از شهروندان، کمربند انفجاری خود را منفجر کرد. دقایقی بعد دومین تروریست درست زمانی که نیروهای امنیتی به محل حادثه رسیدند و مردم برای کمک به انتقال زخمی‌ها در محل حادثه جمع ‌شدند، کمربند انتحاری خود را منفجر کرده است.

 سرلشکر یحیی رسول، سخنگوی فرماندهی کل نیروهای مسلح عراق با صدور بیانیه‌ای گفته «دو تروریست انتحاری که در منطقه الباب الشرقی بغداد، خود را منفجر کردند، تحت تعقیب نیروهای امنیتی» بوده‌اند. با توجه به شگرد تروریست‌ها در این عملیات مشخص بود آمار کشته‌شدگان آن بسیار بالا باشد. ساعاتی پس از عملیات، حسن التمیمی وزیر بهداشت عراق اعلام کرد در جریان این عملیات تروریستی، ۳۲ نفر شهید و ۱۱۰ نفر مجروح شدند. به دنبال این عملیات انتحاری، مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر عراق در رأس هیاتی متشکل از فرماندهان دستگاه‌های امنیتی و اطلاعاتی این کشور با برگزاری جلسه‌ای فوق‌العاده در مقر فرماندهی عملیات بغداد به بررسی حادثه تروریستی در بغداد پرداخت. ساعتی بعد او فرمان تغییرات بزرگ در مناصب امنیتی بغداد را داد. عزل نماینده وزیر کشور در امور اطلاعاتی، برکناری مدیرکل اطلاعات و مبارزه با تروریسم در وزارت کشور، انتقال فرمانده عملیات بغداد به وزارت دفاع و انتصاب جایگزین برای او، عزل فرمانده پلیس مرکزی و برکناری مدیر اطلاعات و امنیت عملیات بغداد، بخشی از تغییرات مهم الکاظمی بودند.

به گزارش ایسنا به نقل از سومریه‌نیوز دیروز جمعه الکاظمی در نشست فوق‌العاده شورای وزارتی امنیت ملی با اشاره به تلاش‌ها و عملیات‌های بزرگ سرویس‌های امنیتی عراق طی ماه‌های گذشته علیه گروه‌های تروریستی، گفت که «چالش‌هایی در سرویس‌های اطلاعاتی وجود دارد که باید هرچه سریع‌تر رفع شوند و من شخصا بر این موضوع نظارت خواهم کرد. به همین دلیل وضعیت جدیدی اعمال خواهد شد و تدابیر فوری اتخاذ می‌شود.» نخست‌وزیر عراق افزود: «سلسله تغییراتی در ساختار امنیتی و نظامی ایجاد کردیم و به دنبال ترسیم طرح امنیتی جامع و موثر برای مقابله با چالش‌های پیش‌رو هستیم. پست امنیتی یک مسئولیت است و وقتی نقصی صورت می‌گیرد باید فرماندهان امنیتی مسئولیتش را برعهده بگیرند. فرماندهان امنیتی مسئولیت دارند و باید نسبت به توسعه کادر میانه، آموزش و توانمند کردن آن برای مقابله با چالش‌ها توجه داشته باشند. زندگی مردم تعارف‌بردار نیست. اجازه نمی‌دهیم نهاد امنیتی وارد درگیری‌های احزاب سیاسی شود. باید در حوزه امنیتی کاملا حرفه‌ای عمل کنیم.»

  داعش مسئولیت پذیرفت

اصلی‌ترین متهم حادثه روز پنجشنبه میدان الطیران بغداد، گروهک تروریستی داعش بود. با وجود اینکه این گروهک مسئولیت این جنایت را نپذیرفته بود اما مسئولان عراقی با توجه به سوابق این گونه از عملیات‌ها، داعش را متهم این عملیات می‌دانستند. عراق از سال‌های پس از اشغال به شکلی درگیر عملیات‌های انتحاری بوده اما حملات انتحاری در بغداد از زمان شکست نیروهای داعش در سال ۲۰۱۷ به ندرت اتفاق افتاده است. آخرین اینگونه حملات در ژانویه ۲۰۱۸ به وقوع پیوست. عملیات روز پنجشنبه اولین حمله انتحاری در بغداد در سه سال گذشته بوده است. روز گذشته گروه تروریستی داعش در خبرگزاری اعماق، وابسته به این گروه مسئولیت حملات بازار عراق را برعهده گرفت.

  انتحار ضامن بقای آمریکا

چه فعل و انفعالاتی در گروهک تروریستی داعش یا در عراق رخ داده که خروجی آن اقدام انتحاری در میدان الطیران بغداد شده است؟ به‌طور حتم در پس این اقدام، عوامل متعددی نهفته است که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم.

1- مشخص نیست داعش دقیقا با چه هدفی دست به چنین عملیاتی زده اما از شیوه اقدام عامل نخست که با سروصدا قصد جمع‌کردن مردم را داشته، مشخص است که آنها به‌دنبال گرفتن بیشترین کشته‌ بوده‌اند. بر همین اساس هم این گروهک تروریستی، در عملیات، فردی را برای انتحار دوم درنظر گرفته است.

2- تمرکز بر تعداد کشته‌شده‌ها نشان می‌دهد که داعش نیاز به دیده‌شدن دارد. این گروهک تروریستی پس از شکست در عراق و سوریه و از دست‌دادن زمین‌هایی که در دست داشت، به‌شدت سرکوب شد و مولفه‌های قدرتش اعم از سرزمین، نیرو، توان تسلیحاتی و حتی ابزار رسانه‌ای‌اش را از دست داد و بر همین اساس در بیابان‌ها و کوهستان‌ها به‌شکل هسته‌های محدود، آواره شده بود. آنها بااین‌حال در هفته‌های گذشته تلاش کرده‌اند تحرکات تروریستی در نوار مرزی عراق و سوریه را ادامه بدهند و این را به استان‌های مرکزی عراق بکشانند. همین مساله باعث شد نیروهای مسلح عراق ازجمله حشدالشعبی در طول یک سال گذشته، چند عملیات امنیتی در غرب عراق اجرا کنند. افزایش تحرکات داعش باعث شده بود تا سه هفته پیش فلورانس پارلی، وزیر دفاع فرانسه در گفت‌وگو با تعدادی از رسانه‌های فرانسوی، از احتمال ظهور مجدد گروه تروریستی داعش در عراق و سوریه ابراز نگرانی کند. برپایه این تحرکات می‌توان گفت داعش با عملیات علیه غیرنظامیان، قصد بزرگنمایی خود و پیام افزایش تهدیدهایش را داشته است.

3- شواهد و قرائن حاکی از تلاش محور غربی-عربی برای برقراری مجدد معادله انتحاری‌ها در عراق است. اینکه چرا معادله انتحاری‌ها در روزهای نخست ریاست‌جمهوری بایدن به عراق بازگشته، موضوع کلیدی در این بحث است. در دوران حضور آمریکا در عراق کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج‌فارس با هدایت سعودی‌ها هزاران انتحاری را راهی عراق کردند تا با راه‌اندازی جنگ شیعه-سنی در این کشور عراق را وارد درگیری‌های طایفه‌ای کنند. در همان زمان آمریکایی‌ها نیز به‌دلیل حضور نظامی در عراق، در صحنه سیاست عراق حضوری پررنگ داشته و دست به دخالت می‌زدند. مجموعه این اقدامات آمریکا و عربستان سعودی بی‌ثباتی در عراق بود. همین رویه نیز باعث شد عراق، در جریان مذاکرات ۲۰۰۸ که منجر به توافقنامه راهبردی بین واشنگتن و بغداد شد، مجوز ایجاد پایگاه نظامی و حضور دائمی نظامی آمریکا در عراق را نداد و آمریکایی‌ها در ۲۰۱۱ خاک عراق را ترک کردند. پس از این خروج بود که محور غربی-عربی توانست با برنامه‌ریزی پای داعش را به عراق بکشاند و همین عامل نیز باعث شد از آن به‌بعد تا سال 2017 داعش نیروی اصلی ایجاد بی‌ثباتی در عراق شود. آمریکایی‌ها که از سال 2014 به بهانه مبارزه با داعش به عراق بازگشته بودند از طریق حضور نظامی خود در عراق، دست به اقدامات بی‌ثبات‌سازانه در عراق زدند. آمریکا از پایگاه‌های نظامی خود که دارای آزادی عمل هم هستند به‌عنوان پوشش برای فعالیت‌های ناامن‌کننده استفاده می‌کردند. بااین‌حال، سال گذشته و پس از ماجراجویی‌های دولت سابق آمریکا در منطقه که منجر به ترور سردار سلیمانی، فرمانده نیروی قدس و ابومهدی المهندس، نایب‌رئیس حشدالشعبی عراق شد، پارلمان عراق رای به اخراج نیروهای نظامی آمریکا در عراق داد. در یک سال گذشته آمریکا به بهانه‌های مختلف از اجرای این مصوبه سر باز زده است ولی گروه‌های مقاومت با فشار نظامی آمریکا را ناچار به عقب‌نشینی از برخی پایگاه‌هایشان در عراق کرد. در سال گذشته میلادی آمریکایی‌ها از پایگاه k1 در کرکوک عقب‌نشینی کردند. پس از این عقب‌نشینی بخش زیادی از مشکلات امنیتی استان کرکوک کاهش پیدا کرد و از میزان اقدامات تروریستی کاسته شد.

4- در این دوران که داعش سرکوب شده و نیروهای آمریکایی نیز مجبور به خروج از پایگاه‌هایشان در بسیاری از مناطق عراق شدند، اتفاقی دیگر صحنه سیاسی عراق را آرام‌تر کرد. در جریان برگزاری اعتراضات عراق که از سال 2019 آغاز شده و تا سال 2020 نیز به‌شکلی پررنگ ادامه داشت، نیروهای اطلاعاتی عراق به‌جای برخورد با معترضان اقدام به شناسایی شبکه‌های نفوذ در آنها کردند. با دستگیری و یا کشته‌شدن این شبکه‌های نفوذ ضربات اساسی به گروه‌های خرابکار موسوم به جوکرها وارد شد. از سوی دیگر دولتی وابسته به آمریکا به ریاست مصطفی الکاظمی در بغداد روی کار آمد که با برخی معترضان ارتباط داشت. به‌دلیل ارتباط دولت الکاظمی با معترضان و مسئولیت‌گرفتن آنها در دولت وی این افراد نیز دیگر میلی به ادامه دادن اعتراضات نداشتند. با اقدامات نیروهای امنیتی عراقی شاخه‌های نفوذی در میان معترضان ضربه خورده و از سوی دیگر با روی کار آمدن دولت وابسته به آمریکا میل معترضان برای ادامه اعتراضات کاهش یافت. به این دو دلیل اعتراضاتی که از اکتبر سال 2019 عراق را به آشوب کشیده بود، فروکش کرد تا یکی دیگر از ابزارهای ایجاد التهاب در عراق کارایی خود را از دست بدهد. تضعیف حضور نظامی آمریکا و سیطره سرزمینی داعش و نیز فروکش اعتراضات گزینه‌های زیادی را برای ایجاد بی‌ثباتی در عراق از روی میز محور غربی-عربی برداشت. شاید به همین دلیل «معادله انتحاری‌ها» به عراق بازگشته است تا نگذارد این کشور روی خوش ببیند و این بهترین فرصت برای ادامه حیات آمریکایی‌ها باشد.

5- پس از تحلیف جو بایدن به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، خبری در برخی رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی مبنی‌بر قصد بایدن برای افزایش نیروهای نظامی آمریکا در عراق منتشر شد. دلیل این مساله مخالفت بایدن با سیاست دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق آمریکا برای کاهش نیروهای نظامی در خاورمیانه بود. با توجه به وضعیت منطقه و مبارزات سیاسی و نظامی مقاومت عراق برای اخراج نیروهای آمریکایی افزایش نیروهای این کشور در عراق نمی‌تواند بدون وجود بهانه‌ای بزرگ صورت بگیرد. این بهانه باید تا حدی بااهمیت باشد که صداهای مخالف با حضور نظامی آمریکا را خاموش کند. این مساله را می‌توان با توجه به سخنان مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق پس از حادثه رمزگشایی کرد. نخست‌وزیر عراق در سخنانی پیرامون انفجار اعلام کرد عملیات‌های تروریستی پیش‌تر با عملیات‌های پیشدستانه نیروهای عراقی ناکام می‌ماندند. حرف‌های الکاظمی درست اما ماهیت و نیت پشت این سخنان نامعلوم است. این سخنان به احتمال زیاد به‌عنوان پیش‌زمینه‌ای برای افزایش همکاری‌های نظامی با آمریکا بیان شده است. «اکتساب هدف» یکی از مهم‌ترین قابلیت‌های دستگاه نظامی آمریکاست. این کشور توانایی شناسایی و ردیابی دشمنان خود و نابودی آنها با ضربات دقیق را داراست. این توانایی را کشورها و گروه‌های زیادی در اختیار دارند اما گفته می‌شود بالاترین سطح آن به آمریکا مربوط است. حمله بغداد بهانه‌ای را ایجاد می‌کند تا دولت فعلی عراق که نسبت به خروج نیروهای آمریکایی بی‌میل است، از واشنگتن همکاری نظامی برای مقابله با داعش درخواست کند. این درخواست دقیقا منطبق بر خواست‌های آمریکا براساس بازطراحی استقرار در عراق خواهد بود. آمریکایی‌ها براساس طرح خود قصد دارند تعداد نیروهای نظامی خود در عراق را کاهش دهند اما آنها را به ‌نوعی پایگاه‌های اطلاعاتی تبدیل کرده و دسترسی‌های امنیتی ویژه‌ای را از عراقی‌ها طلب کنند. درخواست آتی دولت الکاظمی از آمریکایی‌ها برای مقابله با داعش پس از انفجار بغداد درست طبق طراحی‌های پیشین واشنگتن خواهد بود. الکاظمی، نخست‌وزیر وابسته به آمریکا پس از انفجار بغداد با درخواست از واشنگتن برای حضور بیشتر اطلاعاتی در عراق دسترسی‌های ویژه امنیتی به آمریکا خواهد داد که شامل حضور افسران اطلاعاتی آمریکایی در خاک عراق خواهد شد. واشنگتن همچنین مجوز پرواز گسترده پهپادها بر فراز عراق و مجوز انجام عملیات موشکی در خاک این کشور را نیز به دست خواهد آورد. درخواست رسمی نخست‌وزیر عراق از آمریکا در سطح سیاسی نیز باعث کمرنگ شدن و تخریب مصوبه مجلس عراق در سال 2020 برای اخراج نیروهای خارجی خواهد شد. مصوبه‌ای که تنها چند روز پس از حادثه ترور فرودگاه بغداد به تصویب مجلس عراق رسید. حادثه ترور فرودگاه بغداد باعث سخت شدن کار نظامیان آمریکایی در عراق شد اما پس از انفجار بغداد این رویه عوض خواهد شد و حضور نظامی واشنگتن در عراق شکلی منعطف، نرم و قابل پذیرش به خود خواهد گرفت. با افزایش همکاری‌های نظامی-اطلاعاتی عراق و آمریکا پس از این انفجار آمریکایی‌ها دست به آموزش افسران نظامی و اطلاعاتی عراق خواهند زد. این مساله فرصت بی‌بدیلی در اختیار کاخ سفید قرار خواهد داد تا بتواند دست به شناسایی افسران عراقی برای جذب بزند. همچنین واشنگتن خواهد توانست برای آینده دستگاه‌های نظامی عراقی برنامه‌ریزی کرده و آنها را براساس منافع خود و نه منافع ملی عراق آموزش دهد. درحالی‌که گزینه مناسب برای توقف بمب‌گذاری‌های انتحاری پاسخ‌های متقارن نظامی عراق به عربستان سعودی است، نیروهای نظامی آمریکایی بیهوده نظامیان عراقی را به صحراهای غرب این کشور خواهند کشاند تا در آن مناطق مثلا دنبال هسته‌های خاموش داعش بگردند. وقتی نتیجه موردنظر آمریکا برای نفوذ در عراق حاصل شد واشنگتن تعداد بمب‌گذاری‌ها را در عراق کاهش داده و آن را به‌عنوان دستاورد همکاری‌های مشترک نظامی میان دو کشور معرفی خواهد کرد. این مساله نشان می‌دهد حضور نظامی آمریکا در عراق از طریق آموزش می‌تواند چه خطراتی برای عراق داشته باشد. آنها با برنامه‌ریزی آمریکا از تشخیص واقعیت‌ها دور خواهند شد و به همین دلیل همیشه آسیب‌پذیر باقی خواهند ماند.

6 - این البته یک ادعا نیست، چراکه دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق آمریکا بارها و بارها در مناظرات سال 2016، رقیبش هیلاری کلینتون و دولت اوباما را متهم به نقش داشتن در ایجاد داعش کرده بود. داعش در دوران اوباما قدرت گرفت و اطلاعاتی نیز وجود دارد که نشان از هماهنگی‌هایی بین دو طرف دارد. بخشی از این اطلاعات را سردار حاج‌قاسم سلیمانی در میانه مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 در لوزان سوئیس به دست ظریف رساند. او در تماسی که با وزارت خارجه می‌گیرد به یکی از معاونان ظریف می‌گوید «ما اسناد دقیقی به ‌دست آوردیم مبنی‌بر اینکه در جریان سقوط شهر موصل به دست داعش چند هواپیمای غول‌پیکر لجستیکی آمریکایی در تاریخ و ساعت مشخص در فرودگاه موصل به زمین نشسته است و از یکی از این هواپیماها ژنرال‌های آمریکایی پیاده می‌شوند و فرماندهان داعش روی فرش‌قرمز به استقبال آنها می‌روند.» در جریان این اتفاق به‌مدت ۵ساعت در سالن vip فرودگاه موصل بین ژنرال‌های آمریکایی و فرماندهان داعش مذاکره می‌شود. جزئیات این مذاکره و فایل آن در اختیار سردار سلیمانی بود. در تمام این ۵ ساعت هم سلاح‌ها و تجهیزات پیشرفته آمریکایی از هواپیماهای لجستیکی پیاده می‌شد و در اختیار نیروهای داعش قرار می‌گرفت. این پیام بی‌واسطه از طریق سیستم محرمانه وزارت خارجه به ظریف منتقل می‌شود و ظریف در اولین فرصت این موضوع را به طرف آمریکایی می‌گوید و پاسخ چندپهلو و مبهم از جانب مقام آمریکایی دریافت می‌کند. درحال‌حاضر تیمی در آمریکا بر سر کار آمده که جدا از اینکه رئیسش، معاون دولت اوباما بوده، تیم سیاست خارجی‌اش نیز تقریبا همان تیم قبلی با کمی جابه‌جایی است. با توجه به موقعیت زمانی این عملیات، آن هم کمتر از 24 ساعت پس از تحلیف بایدن، به نظر می رسد داعش همکاری لازم با آمریکا برای ادامه حیات در عراق را داشته است.

7 - در این میان باید به نکته مهم دیگری نیز توجه کرد. سرکوب داعش و بازگشت بسیاری از تکفیری‌ها به خانه‌شان باعث ایجاد بی‌ثباتی در این کشورها می‌شد. هزاران عضو داعش تابعیت سعودی داشتند که می‌توانستند برای عربستان خطرساز باشند، پس باید مجددا آنها به کاری مشغول می‌شدند که به آن علاقه داشتند؛ یعنی اقدامات تروریستی برای کشتن مردم. عراق درصورت اجرای مجدد معادله انتحاری‌ها به محلی برای جذب شدن هزاران تروریست تکفیری خطرناک تبدیل خواهد شد که برای کشتن مردم به این کشور سفر خواهند کرد.