به گزارش «فرهیختگان»، «من انتظار بدترین‌ها را داشتم، ولی آنچه رخ داد بدتر از آن چیزی بود که تصور می‌کردم.» این سخنی از هنری آدامز است که ازسوی پاتریشیا اُ.تول نویسنده زندگینامه چندین رئیسجمهور آمریکا، برای توصیف وضعیت روزهای پایانی ریاست‌جمهوری ترامپ نقل‌قول شده است. البته زمانی که وی این نقل‌قول را بازخوانی کرد هنوز اوضاع «بدتر از آنچه او تصور می‌کرد» نشده و اتفاقات چند روز گذشته در کنگره رخ نداده بود. با این حال در همان هنگام نیز بسیاری نسبت به انجام اقدامات جنجالی و نامتعارف ازسوی ترامپ هشدار جدی دادند و روزهای پایانی دوران ریاست‌جمهوری وی را روزهای دشوار و بسیار خطرناک برای ایالات متحده توصیف کردند. رد نتایج بازشماری آرا، نپذیرفتن رای دادگاه‌ها، تحریک طرفداران به اعتراض و ناآرامی، سوءاستفاده از اختیارات رئیسجمهور در عفو محکومان و توسل به اقدامات تحریک‌آمیز در خارج از مرزهای آمریکا همگی حکایت از آن داشت که این نگرانی‌ها و هشدارها کاملا بجا بوده و باید اقدامات اساسی و جدی برای مهار رئیسجمهور انجام شود. در همین راستا حدود 10روز قبل «پل کمپوس»، پروفسور حقوق دانشگاه «کلرادوبولدر» با انتشار مقاله‌ای در نشریه نیویورک، بر لزوم به‌کارگیری بند4 متمم25 قانون اساسی آمریکا برای برکناری ترامپ تاکید کرد. براساس بند4 متمم25 قانون اساسی ایالات متحده «هرگاه معاون رئیسجمهور و اکثریتی متشکل از مقامات اصلی دستگاه‌های اجرایی یا هر مرجع دیگری که کنگره می‌تواند به موجب قانون پیش‌بینی کند، طی اعلامیه کتبی به روسای مجلس سنا و نمایندگان اطلاع دهند که رئیسجمهور توان استفاده از اختیارات و انجام وظایف ریاست‌جمهوری را ندارد، معاون رئیسجمهور بی‌درنگ به‌عنوان کفیل ریاست‌جمهوری اختیارات و وظایف فوق را برعهده می‌گیرد.» ناگفته نماند که پیش از این و حدود دوسال‌ونیم قبل هم تعدادی از نمایندگان دموکرات مجلس پیشنهاد استفاده از این اصل را مطرح کرده بودند که از حمایت لازم برخوردار نشد.درمورد مقاله پروفسور پل کمپوس هم باید گفت که به این مطلب نیز در حد طرح یک تئوری سیاسی نگریسته شد و کمتر کسی آن را به‌عنوان یک راهکار عملی در نظر گرفت. اما پس از وقوع رخدادهای چهارشنبه هفته گذشته، توجه دوباره و ویژه‌ای به این مساله نشان داده شد. در همین راستا نشریه نیویورک مصاحبه نسبتا مفصلی با این پروفسور حقوق انجام داده است. هرچند اواخر هفته گذشته رسانه‌ها نوشتند که مایک پنس با استفاده از متمم25 مخالف است اما روز گذشته یک منبع نزدیک به معاون رئیسجمهور آمریکا خبر داده پنس احتمال توسل به متمم بیست‌وپنجم قانون اساسی به‌منظور برکناری ترامپ را رد نکرده و می‌خواهد این گزینه را برای مقابله با وضعیتی که ترامپ بی‌ثبات‌تر شود، حفظ کند. توضیحی‌بودن سوالات مطرح‌شده و پاسخ‌های دقیق ارائه‌شده از جانب این استاد دانشگاه آمریکا می‌تواند راهنمای خوب و دقیقی برای درک شرایط فعلی این کشور از یک‌سو و چگونگی استفاده احتمالی از متمم25 قانون اساسی آمریکا، ازسوی دیگر باشد. کمپوس پس از این گفت‌وگو و مطرح‌شدن استیضاح ترامپ، استفاده از متمم را بسیار مطلوب‌تر و سریع‌تر از استیضاح دانست و گفت: «پنس می‌تواند بلافاصله رئیسجمهور شود، درحالی که استیضاح و مجازات حداقل چند روز طول می‌کشد.» متن این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
در منظر عمومی به‌نظر می‌رسد پنس کاملا نسبت به این لحظه بی‌سابقه جدی بوده است. در سخنرانی چهارشنبه‌شب و پس از بازگشت نمایندگان به کنگره، وی حامیان ترامپ را که به ساختمان کنگره هجوم آورده بودند به‌شدت مورد نکوهش قرار داد: «خطاب به کسانی که در کنگره‌مان اقدام به خرابکاری کردند می‌گویم شما پیروز نخواهید شد. خشونت هرگز پیروز نخواهد شد.» شواهد نشان می‌دهد درصورت درخواست اجرای متمم25 قانون اساسی مجلس همراهی خواهد کرد، البته اگر خواستار اقدام تهاجمی بیشتری درقبال ترامپ نشود؛ چنانکه ایلهان عمر، نماینده مجلس تدوین مفاد جدیدی برای استیضاح ترامپ را اعلام کرده است. سوال این است که اگر پنس درخواست متمم25 قانون اساسی را مدنظر قرار دهد، او چگونه می‌تواند این کار را به سرانجام برساند؟
این فرآیند باید به‌وسیله پنس و کابینه آغاز شود. برای این کار او نیاز به کسب اکثریت کابینه، به‌انضمام خودش دارد. پس از آن وی باید نامه‌ای را به امضا برساند که رئیسجمهور در پیشبرد امور قدرت و وظایف محوله ناتوان است... اگر پنس موافقت اکثریت کابینه را به‌دست آورد از لحظه امضا و ارسال نامه به کنگره، او کفیل ریاست‌جمهوری خواهد شد. زمان‌بندی این اقدام نکته‌ای بود که من در مطلب یک‌هفته قبل تذکر دادم؛ کنگره مجبور نخواهد بود در زمان باقی‌مانده از ریاست‌جمهوری ترامپ عکس‌العملی نشان دهد. در توضیح روال و فرآیند این اقدام باید گفت ترامپ نامه‌ای در مخالفت با بی‌کفایتی خود به کنگره خواهد فرستاد. پس از آن «پنس» چهارروز وقت خواهد داشت تا نامه‌ای دیگر ارسال کرده و در آن تاکید کند که «وی همچنان بر بی‌کفایتی رئیسجمهور اعتقاد دارد»، در تمام این مدت معاون رئیسجمهور کفیل ریاست‌جمهوری باقی خواهد ماند. پس از آن کنگره 21روز برای تصمیم‌گیری در این زمینه فرصت خواهد داشت؛ اما درصورتی که اکثریت ساده مجلس نمایندگان یا سنا از پرداختن به موضوع امتناع کنند، می‌تواند هیچ اقدامی انجام نگیرد. بنابراین در موقعیت خاص فعلی و در شرایطی که تنها 14روز از ریاست‌جمهوری ترامپ باقی‌مانده، اگر پنس درخواست متمم25 را ارائه دهد، این یک واقعیت خواهد بود که پنس می‌تواند ترامپ را از باقی‌مانده دوران ریاست‌جمهوری‌اش خلع کند.
در این شرایط پنس چه عنوانی خواهد داشت؟
کفیل ریاست‌جمهوری مایک پنس. این مقام خاصی است که فقط در شرایط متمم25 قانون اساسی ایجاد می‌شود. کفیل ریاست‌جمهوری تمام اختیارات و قدرت رئیسجمهور را دارد، البته با عنوانی متفاوت.
وقتی کنگره برای اولین‌بار متمم25 قانون اساسی را در سال1965 ارائه کرد، پیش‌بینی چنین رویدادهایی در ذهن آنها بود؟ تمرکز اصلی اصلاحیه (متمم) بر این بود که راهنمایی برای شرایطی از قبیل کما یا دیگر ناتوانی فیزیکی شدید باشد که رئیسجمهور را از انجام وظایفش ناتوان می‌کرد. اما این موضوع به‌نحوی نوشته شد که می‌توانست برای شرایط بحرانی هم قابل استفاده باشد. یکی از چیزهای دیگری که تدوین‌کنندگان به آن فکر می‌کردند جنون رئیسجمهور بود آن‌هم به شکلی که غیرقابل پذیرش باشد؛ درواقع یک نوع مشکل روانی یا عقیدتی کاملا آشفته در بعد سیاسی که باید یک اقدام تند درقبال آن انجام شود. بخش چهارم متمم قانون اساسی از زمان پذیرش آن در سال1967 تاکنون مورد درخواست قرار نگرفته است.
یک مانع بالقوه برای درخواست متمم25 قانون اساسی این است که کابینه ترامپ در این مرحله از افرادی با اعتقاد درست شکل‌گرفته باشند. افراد بالغ زیادی در اتاق سمت چپ (اشاره به بال غربی کاخ‌سفید) وجود ندارند. یقینا این یک مشکل عینی است، اما وقایع آنقدر شدید هستند که خارج از قلمروی مسئولیت‌شان تلقی نشود. پنس در دو، سه‌روز اخیر کاملا متحول شده است و من فکر نمی‌کنم او لزوما مخالف درخواست متمم25 قانون اساسی باشد. با توجه به آرایش کابینه این اقدام ممکن است کار سنگینی باشد؛ اما در این وضعیت کاملا درهم‌ریخته و غیرمعمول، پنس حداقل باید یادآوری کند که قدرت اجرای این اقدام را دارد. اینها نظریات تئوریک هستند اما من تصور می‌کنم او واقعا قدرت انجام این کار را دارد.
زمانی که برای اولین‌بار مطلب شما منتشر شد، برای من این موضوع مثل یک فرضیه جالب و البته به‌دور از واقعیت‌های سیاسی به‌نظر می‌رسید. اکنون گزارش‌هایی وجود دارد که بحث متمم25 قانون اساسی در کابینه مطرح است. شما نسبت به این تغییر سریع چه احساسی دارید؟
مهم‌ترین احساس امروز من یک غم عمیق است. این روزی تراژدیک برای کشورمان است. اما این مقاله را ننوشتم تا یک فرضیه دیوانه‌وار یا یک فرضیه را در جزیره‌ای کویری ارائه دهم. دولت ترامپ مملو از دیوانگی بوده است و این تصور خیلی ساده بود که رخدادی غیرقابل قبول می‌تواند برای سیستم در چند هفته پایانی به‌وقوع بپیوندد. کسی چه می‌داند، شاید وقوع اتفاقات امروز امکان‌پذیر بوده است... با این حال مراسم معارفه دو هفته دیگر انجام می‌شود و ما نمی‌دانیم در این مدت چه اتفاقاتی رخ خواهد داد. مردم می‌گویند این نقطه انتهایی و قعر وقایع است، اما ممکن است اینچنین نباشد.
* نویسنده: میراحمدرضا مشرف، پژوهشگر روابط بین‌الملل