به گزارش «فرهیختگان»، حوزه فرهنگ در دنیای امروز مهم‌ترین و اثرگذارترین حوزه‌ها برای جوامع به‌شمار می‌رود؛ حوزه‌ای که بسیاری از کشورها هزینه‌های هنگفتی را در آن برای پیشبرد سیاست‌هایشان انجام می‌دهند و می‌توان فضای مجازی را یکی از جدی‌ترین ابزارهای این روزها در عرصه فرهنگی دانست. شاید بتوان مهم‌ترین دلیل میزان اثرگذاری این حوزه را مخاطبان آن دانست، چراکه عموم برنامه‌های این حوزه برای نسل جوان طرح‌ریزی می‌شود. از این‌رو باید گفت انجام فعالیت‌های فرهنگی در فضای آکادمیک کشور که بیشترین جمعیت جوان را در خود جای داده، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ فعالیت‌هایی که سال‌هاست در دانشگاه‌های مختلف به‌صورت پراکنده انجام می‌شود، اما دانشگاه آزاد اسلامی که در طول یک‌سال گذشته سامانه‌های مختلفی را برای رصد فعالیت‌ها در حوزه‌های مختلف راه‌اندازی کرده که براساس آنها می‌تواند زمینه انجام فعالیت‌های منسجم و بلندمدت را با دقت بیشتری دنبال کند. در راستای این سیاست اول هفته سامانه پایش فرهنگی این دانشگاه رونمایی شد تا بعد از این درکنار رصد فعالیت فرهنگی تمام واحدهای دانشگاهی بتوان برای آنها کارنامه فرهنگی صادر کرد. کارنامه‌ای که قطعا نقش بسزایی در پیشبرد برنامه‌ها در طول ترم‌های تحصیلی آینده خواهد داشت. به‌عبارت دیگر سامانه پایش فرهنگی با رصد فعالیت‌ها این امکان را می‌دهد که با تجزیه و تحلیل فعالیت‌های فرهنگی صورت گرفته در حوزه‌های مختلف به واحدهای دانشگاهی در سراسر کشور امتیاز داد. البته نهایت امتیازی که یک واحد دانشگاهی می‌تواند از فعالیت‌های فرهنگی دریافت کند، دو هزار و 500 امتیاز است که این امتیاز بنا جمعیت دانشجویی در واحدها مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
شاخص‌های ارزیابی فعالیت‌های فرهنگی در واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی
درست است که این سامانه صرفا فعالیت‌های فرهنگی را مورد پایش قرار می‌دهد، اما برای هر بخش از این حوزه شاخص‌های مختلفی تعیین شده تا بتوان ارزیابی دقیق‌تری از فعالیت‌ها به‌دست آورد. شمارگان تفکیکی فعالیت‌ها، ترکیب‌بندی فعالیت‌ها، منابع انسانی، درصد تخصیص اعتبارات و درصد جذب مخاطب چهار شاخص ارزیابی فعالیت‌های این حوزه در واحدهای دانشگاهی به‌شمار می‌روند، البته هرکدام از این شاخص‌ها خود دارای زیرشاخص‌های متعددی هستند که قطعا معیار اصلی برای امتیازدهی تلقی خواهند شد. به‌عبارت دیگر زیرشاخص شمارگان تفکیک فعالیت‌ها با تعداد کل برنامه‌های فرهنگی سنجیده می‌شود. ترکیب‌بندی فعالیت‌ها با تعداد فعالیت‌های انجام‌شده در هر بخش تقسیم بر تعداد کل برنامه‌های فرهنگی ارزیابی شده و در حوزه منابع انسانی نیز نسبت کارشناسان فرهنگی به کل دانشجویان و نسبت کارشناسان فرهنگی به کل کارشناسان دانشگاه ملاک قرار می‌گیرد. همچنین در حوزه تخصیص اعتبارات ملاک سنجش میزان اعتبار تخصیص‌یافته هریک از مجریان فرهنگی به تفکیک زمینه فعالیت به نسبت کل هزینه‌های انجام‌شده و در حوزه درصد جذب مخاطب نیز تعداد شرکت‌کنندگان در هریک از زمینه‌ها به نسبت تعداد کل جامعه مخاطب ملاک قرار می‌گیرد. تقسیم‌بندی شاخص‌های مختلف به زیرگروه‌های متعدد باعث شده نه‌تنها واحد دانشگاهی بتواند با سهولت بیشتری فعالیت‌های خود را در سامانه پایش فرهنگی وارد کرده، بلکه ارزیابی آنها برای امتیازدهی هم با خطای کمتری همراه باشد.
تفکیک فعالیت‌های دانشجویی و اساتید با امتیازبندی فرهنگی
قطعا مولفه اصلی در رصد فعالیت‌های فرهنگی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی تعیین امتیاز برای انجام هرکدام از فعالیت این حوزه است، چراکه نمی‌توان برای همه فعالیت‌ها بدون در نظر گرفتن نحوه انجام و سختی‌های موجود در سر راه آن، یک امتیاز مشخص تعیین کرد. از سوی دیگر شاید این‌طور تصور شود که اکثر فعالیت‌های صورت‌گرفته در فضای آکادمیک توسط قشر دانشجو صورت می‌گیرد، هرچند شاید این مهم چندان هم بیراه نباشد، اما حتما تعیین امتیاز برای فعالیت اساتید می‌تواند شرایط متفاوتی را در فضای فرهنگی دانشگاه‌ها رقم بزند. به همین دلیل در رصد و صدور کارنامه فرهنگی برای واحدهای این دانشگاه برای هرکدام از شاخص‌ها در حوزه فرهنگی با توجه به تاثیرگذاری هرکدام از مولفه‌ها در حوزه پیشبرد فعالیت‌های فرهنگی امتیاز خاصی تعیین شده است.
لزوم توجه مدیران فرهنگی به مولفه‌های کلیدی و تقویم فرهنگی
در حوزه مدیریتی که زیرشاخه‌های درصد جذب اعتبارات فرهنگی، فضاهای فرهنگی و ساختار فرهنگی را شامل می‌شود درمجموع 85 امتیاز در نظر گرفته شده و هرکدام از این زیرشاخص‌ها امتیازاتی مختلفی را خواهند داشت، اما درنهایت امتیازدهی به این حوزه از 50 تا 20 متغیر است. البته مجموع هزینه‌کرد فعالیت‌های فرهنگی تایید شده (براساس موافقتنامه بودجه)، چارت سازمانی و... به‌عنوان ابزاری برای سنجش شاخص‌ها در نظر گرفته شده است.
در حوزه مولفه‌های کلیدی که 100 امتیاز را به‌خود اختصاص داده توجه به مولفه‌های کلیدی در شیوه‌نامه برنامه‌های فرهنگی به‌عنوان زیرشاخه تعیین شده و در حوزه تقویم فرهنگی نیز 30 امتیاز برای هر واحد دانشگاهی لحاظ شده که به ازای تنظیم تقویم فرهنگی به واحد دانشگاهی اعطا می‌شود.
پایش دقیق فعالیت‌های تشکل‌های گوناگون دانشجویی در سطح واحد
یکی دیگر از شاخص‌های تعیین امتیازدهی بحث بسیج دانشجویی است که تعداد اعضای بسیج، تعداد اعضای بسیج دانشجویی فعال، برنامه‌های بسیج، مکان مناسب و امکانات و همچنین تعداد پایگاه بسیج در دانشکده‌ها به‌عنوان زیرشاخه‌های این مولفه تعیین‌شده که درنهایت باعث کسب 120 امتیاز می‌شود، البته هرکدام از زیرشاخه‌ها امتیازهای متفاوتی دارد، اما مهم‌ترین آنها با 40 امتیاز به برگزاری برنامه‌های بسیج برمی‌گردد. در حوزه کانون‌های فرهنگی نیز تعداد کانون‌ها، تنوع کانون‌ها، مکان و امکانات مناسب، برنامه‌های کانون‌ها، انتخابات اعضا و توسعه و شکل‌گیری کانون‌های جدید به‌عنوان زیرشاخص‌ها تعیین شده که باعث کسب 100 امتیاز می‌شود، البته در این بخش نیز مهم‌ترین مولفه به برگزاری برنامه کانون‌ها با 40 امتیاز تعلق گرفته است. جالب اینجاست که تعداد کانون‌ها ابزار مشخصی برای سنجش دارد یعنی به ازای هر 500 نفر باید یک کانون فرهنگی وجود داشته باشد یا در بخش مکان و امکانات مناسب نیز باید به ازای هر کانون یک دفتر با تجهیزات لازم مستقر باشد. نشریات دانشجویی که شامل نشریات چاپی و الکترونیکی فعال، برگزاری کارگاه‌های آموزشی نشریات دانشجویی و اختصاص مکان مناسب می‌شود دارای 100 امتیاز بوده و بیشترین آن نیز 50 امتیاز برای نشریات الکترونیکی است. براساس سنجش شاخص‌های این حوزه نیز به ازای هر هزار نفر باید یک نشریه و در مراکز و آموزشکده‌ها هم یک نشریه وجود داشته باشد. بخش دیگری از شاخص‌های به فعالیت‌های تشکل‌های اسلامی اختصاص دارد. تشکل‌های اسلامی هم 100 امتیاز را به‌خود اختصاص دادند که برای کسب این امتیاز تعداد تشکل‌ها در زمینه فعالیت، برگزاری انتخابات، تعداد برنامه (اعم از تایید شده وتایید نشده، اجرا شده و اجرا نشده) و اختصاص مکان مناسب نقش موثری دارند. نکته قابل‌توجه اینکه در حوزه تعداد تشکل‌ها حداقل باید 10 زمینه وجود داشته باشد، در بحث انتخابات نیز تعداد برگزاری انتخابات مطابق بخشنامه ملاک سنجش قرار گرفته است. اجرا و توجه به برنامه جامع عفاف و حجاب هم یکی دیگر از شاخص‌های معرفی شده در جریان پایش فعالیت‌های فرهنگی در دانشگاه‌های آزاد سراسر کشور است.
توجه ویژه به برگزاری آزاداندیشی در واحدهای دانشگاهی
کرسی‌های آزاداندیشی با 100 امتیاز درکنار دیگر شاخص‌ها می‌تواند نقش تعیین کننده‌ای در بالا بردن نمره کارنامه فرهنگی واحدها داشته باشد. این مولفه زیرشاخه‌های مختلفی ازجمله اقدامات زمینه‌ای برای برگزاری کرسی‌ها، تعداد برگزاری کرسی‌ها، استاندارد برگزاری و نظام تشویقی برای برگزاری کرسی‌ها را شامل می‌شود در این میان اما تعداد برگزاری کرسی‌ها با 40 امتیاز از مهم‌ترین زیرشاخه‌ها به‌شمار می‌رود.
فضای مجازی؛ حوزه اثرگذار و پرامتیاز فرهنگی در سامانه پایش
فضاهای مجازی و رسانه که امروزه نقش تعیین کننده‌ای در فعالیت‌های فرهنگی دنیا دارد در سامانه پایش فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی توانسته 200 امتیاز را به‌خود اختصاص دهد. وبگاه فرهنگی واحد، درگاه‌های مجازی فرهنگی واحد، فعالیت مبتنی‌بر وب، برنامه‌های ناظر بر ارتقای سواد رسانه‌ای، شبکه‌سازی فعالان فضای مجازی، میزان استفاده از نرم‌افزارهای بومی و فعالیت‌های مسئولان فرهنگی در فضای مجازی زیر شاخه‌های این مولفه به‌شمار می‌روند که فعالیت‌های مبتنی‌بر وب با 40 امتیاز نقش اثرگذاری در این زمینه دارد. در حوزه برنامه‌های ثابت سالیانه نیز واحدها می‌توانند 60 امتیاز را کسب کنند که البته شاخص سنجش این برنامه‌ها با میزان انطباق با سیاست‌های برنامه تعیین می‌شود.
ابتکارات و تولیدات فرهنگی؛ شاخص‌های تعیین‌کننده در رصد واحدهای فرهنگی
در حوزه افتخارات و جوایز که 50 امتیاز را شامل می‌شود؛ افتخارات و جوایز فرهنگی استانی درون و برون‌دانشگاهی و همچنین افتخارات و فرهنگی ملی درون و برون‌دانشگاهی به‌عنوان دو زیرشاخص تعیین‌شده که کسب رتبه‌های مختلف در آن به‌عنوان ابزار سنجش در نظر گرفته شده است. تولیدات فرهنگی و صنایع خلاق هم که تولید نرم‌افزار، تولید کتاب، مستند و فیلم، پادکست و تولیدات فرهنگی و هنری را شامل می‌شود می‌تواند 100 امتیاز را برای واحد دانشگاهی به‌همراه بیاورد. ابتکارات و نوآوری فرهنگی هم با 150 امتیاز شامل دو بخش مدیریتی و گروه‌های فعال دانشجویی و اساتید می‌شود، البته برای هر کدام از این دو بخش دو امتیاز مساوی تعیین شده است. در حوزه برنامه‌های فاخر هم با 75امتیاز زیر شاخه‌هایی چون میزبانی، طراحی و پیشنهاد مصوب فاخر استانی، میزبانی، طراحی و پیشنهاد مصوب فاخر ملی و بین‌المللی تعیین شده است که در این میان طراحی و پیشنهاد مصوب فاخر ملی بیشترین امتیاز را دارند.
فعالیت‌های انتخاباتی واحدها رصد و امتیازبندی می‌شوند
شاید یکی از مهم‌ترین شاخص‌های تعیین شده در حوزه فعالیت‌های فرهنگی مربوط به بحث انتخابات باشد؛ چراکه این حوزه همیشه یکی از جذاب‌ترین فعالیت تشکل‌های دانشجویی در فضای آکادمیک به‌شمار می‌رود و امروز با راه‌اندازی سامانه پایش فرهنگی شاخص 100 امتیازی به این مقوله اختصاص داده شده است. برنامه‌های زمینه‌ساز برای مشارکت حداکثری دانشجویان، اساتید و کارکنان و شناساندن انتخاب اصلح بدون جانبداری به‌عنوان دو زیر شاخص مهم این حوزه تلقی می‌شود و واحدها براساس این دو زیرشاخص مورد ارزیابی و طبیعتا امتیازدهی تلقی می‌شود.
سنجش آموزش‌های مهارتی با توجه به جمعیت دانشجویی واحدها
آموزش‌های مهارتی، فرهنگی، هنری و ادبی هم که دارای زیرشاخص‌های دوره آموزش فرهنگی، هنری و مهارتی دانشجویان و همچنین دوره آموزش فرهنگی، هنری و مهارتی کارکنان می‌شود 100 امتیاز را برای واحد دانشگاهی به همراه دارد. البته ابزار سنجش این شاخص با توجه به جمعیت دانشجویی واحدها در نظر گرفته شده است و مهم‌ترین شاخص نیز برای برگزاری دوره‌های آموزشی ویژه دانشجویان است.
جایگاه خاص فعالیت‌های فرهنگی در حوزه استادی
بسیج اساتید هم از پایش فعالیت‌های فرهنگی دور نمانده چراکه این شاخص 130 امتیازی که دارای دو زیرشاخصه نقش‌آفرینی بسیج اساتید در تبیین و تحلیل و گسترش فضای انقلابی و ارتباط موثر با سایر بخش‌ها و همچنین شورای هماهنگی بسیج (بسیج اساتید، کارکنان و دانشجویان) است با ابزار کیفیت و کمیت برنامه‌های برگزار شده و تعداد جلسات سنجیده می‌شود به‌طوری که انتظار از این بخش برگزاری حداقل یک جلسه در ماه است. در سوی دیگر ماجرا اساتید مشاور فرهنگی قرار دارند، با توجه به نقش مهمی که در فعالیت‌های فرهنگی واحدها ایفا می‌کنند می‌توانند 70 امتیاز برای این شاخص در نظر گرفته و تعداد اعضای هیات‌علمی به‌عنوان مشاور فرهنگی و تعداد برگزاری جلسات مشاوره به‌عنوان زیرشاخص‌های این بخش در نظر گرفته شده است. البته ابزار بررسی هم به این صورت است که به ازای هر 25 نفر دانشجو باید یک استاد مشاور فرهنگی وجود داشته باشد.
حمایت از واحدهای جریان‌ساز فعالیت‌های فرهنگی در سطح شهرها
قطب فرهنگی شهر شدن واحدهای دانشگاهی یکی از اهداف این پایش به‌شمار می‌رود از این رو 80 امتیاز به این مولفه اختصاص داده شده که حضور موثر دانشگاه در شورای فرهنگ عمومی، برنامه‌های مشترک دانشگاه و سایر نهادهای فرهنگی در سطح شهر، طرح‌های واحد برای حل مسائل فرهنگی موردتایید مراجع استانی و استفاده از اماکن دانشگاه برای برنامه‌های فرهنگی به‌عنوان زیرشاخص این حوزه تعیین شده است. برنامه‌های ویژه حل مساله فرهنگی اختصاصی واحد هم که شامل پژوهش‌های انجام‌شده برای شناسایی مسائل (با تاکید بر پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها) و اقدامات انجام‌شده در حل مسائل می‌شود، می‌تواند 50 امتیاز را برای واحد دانشگاهی به همراه بیاورد. البته تعداد پژوهش و تعداد و کیفیت اقدامات انجام‌شده به‌عنوان ابزار سنجش تعیین شده است.
توجه به مقوله خانواده مولفه اثرگذار در امتیازدهی
در سامانه پایش فرهنگی برای حوزه خانواده هم 100 امتیاز تعیین شده است که تولید محتوا ویژه خانواده، برنامه تقدیر از همسران و فرزندان کارکنان و اساتید و برگزاری دوره‌های آموزشی و مهارتی (فرزندان کارکنان و اساتید) به‌عنوان ملاک‌های این حوزه در نظر گرفته شده است؛ البته در بخش اساتید نیز با 150 امتیاز برگزاری دوره‌های دانش‌افزایی و توانمندسازی و میزان استفاده از ظرفیت اساتید در طراحی برنامه‌ها به‌عنوان زیرشاخص‌های این حوزه اعلام شده و تعداد دوره‌های برگزاری شده ملاک سنجش قرار می‌گیرد. رضایتمندی (سلوک و عملکرد مدیران) با 250 امتیاز هم نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در تبدیل شدن واحدها به واحد عالی در حوزه فرهنگی دارد.
جمعیت دانشجویی؛ ملاک تعیین عملکرد فرهنگی واحدهای دانشگاهی
نکته قابل توجه در امتیازدهی به واحدهای مختلف دانشگاه آزاد اسلامی برای صدور کارنامه فرهنگی این است که قرار نیست همه واحدها به سقف امتیاز تعیین شده دست پیدا کنند تا بتوان آنها را در زمره واحدهای عالی قلمداد کرد؛ در اصل در این ارزیابی جمعیت دانشجویی واحدها ملاک قرار می‌گیرد؛ چراکه قطعا واحدهایی با جمعیت دانشجویی بالاتر از سطح امکانات و تجهیزات بیشتری برخوردار بوده و طبیعی است که انتظار بیشتری از آنها در راستای برنامه‌های فرهنگی نیز وجود دارد؛ اما این بدان معنی نیست که اگر واحدی از جمعیت دانشجویی پایینی برخوردار بود می‌تواند فعالیت خاصی در این زمینه نداشته باشد، بلکه تنها نحوه رتبه‌بندی آنها متفاوت است. در اصل دانشگاه‌ها براساس جمعیت دانشجویی به 5 سطح عالی، خیلی خوب، خوب، متوسط و ضعیف تقسیم‌بندی می‌شوند.
* نویسنده: زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار