به گزارش «فرهیختگان»، این روزها اعضای دولـــت مــکــــرر می‌گویند که مسیر بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای باز است و اگر دولت جدید ایالات‌متحده به این توافق رجوع کند، تعهدات خود را انجام دهد و تحریم‌ها را بردارد، ایران هم به تعهدات مندرج در برجام پایبند خواهد بود و پنج مرحله اقدام خود در سال گذشته و همچنین اقداماتی را که در روزهای اخیر به سبب مصوبه مجلس در صنعت هسته‌ای شروع شده، به عقب برمی‌گرداند.

قاعدتا بازگشت به برجام و رفع تحریم برای ایران می‌تواند خبر خوبی تلقی شود، اما نکته مهم اینجاست که با این همه تغییر و تحولات سیاسی، اقتصادی و ژئوپلیتیکی که تحریم‌ها تنها بخشی از آن است، ما باید به کدام برجام و با چه شاخصه‌هایی برگردیم؟ به کدام برهه زمانی برجام؟ آیا باید به هشتم می‌2018 یعنی زمانی که ترامپ از برجام خارج شد، برگردیم؟ یا به قول رئیس‌جمهور به روز 20 ژانویه 2017 یعنی زمانی که دولت اوباما به پایان رسید و ترامپ وارد کاخ سفید شد؟ یا حتی به قبل‌تر، به سال 2015 و روز اجرای برجام؟

و تازه همه این بحث‌ها صرف‌نظر از برداشتی است که آمریکایی‌ها از معنا و مفهوم «بازگشت به توافق هسته‌ای» دارند که فعلا بنایی برای ورود به نظرات آنها و توصیفات‌شان از چگونگی رجوع به توافق هسته‌ای نداریم و صرفا به ذکر این نکته بسنده می‌کنیم که آنچه رئیس‌جمهور منتخب ایالات‌متحده و تیم امنیتی و دیپلماتیک وی مدنظرشان است و بخش‌هایی از آن را در این ماه‌ها منتشر کرده‌اند، حتی با نظرات حسن روحانی هم تفاوت معنی‌داری دارد. از بحث اصلی دور نشویم، سوال اصلی این متن این است که کدام تلقی از «بازگشت به توافق هسته‌ای» و با چه ویژگی‌هایی می‌تواند منافع ملی ایران را تامین کند و بستری نباشد برای اینکه لفظ بازگشت مطرح شده ولی در عمل هیچ منفعتی به مردم ایران نرسد؟

اگر بخواهیم در یک جمله به این سوال پاسخ دهیم، باید بگوییم که رجوع به توافق ‌باید شامل منافعی باشد که در زمان امضای برجام توصیف آن از جانب طرفین بیان شده بود، چه آنکه این منافع به دقت در متن سال 2015 آمده ذکر شده و به‌عنوان جسم برجام شناخته می‌شود و چه آن مواردی که روح کلی و حاکم بر توافق هسته‌ای است و ممکن است در توافق به آنها اشاره شده باشد.

این عبارت کلی و یک جمله‌ای در عمل شامل جزئیات متفاوت و متعددی است که باید هرکدام به دقت موردتوجه قرار بگیرد و حتی یک خطای کوچک هم می‌تواند کل ماجرا را برای ایران بی‌ثمر و فایده سازد، چنانکه بی‌دقتی در یک بند ساده در متن برجام 2015 آن هم در ضمیمه دوم، توانست بخش عمده‌ای از منابع مفروض برای ایران را به‌کلی از بین ببرد.

3 موضوع و صدها چالش

فرآیند بازگشت به روح و متن برجام مستلزم این است که ما با نگاهی جامع و مدنظر داشتن همه ابعاد به موضوع ورود کنیم و بدانیم چه مجموعه مسائلی باید مدنظر قرار گرفته و آمریکا نسبت به آنها باید اقدام کند. نگاهی که وضعیت حداقل سه دسته مساله را برای ما روشن سازد.

 1 _  ایالات‌متحده در جریان برجام تعهداتی به ایران داده بود که یا هرگز عملیاتی نشد، یا آنها را به‌صورت ناقص به اجرا درآورد و یا اینکه نسبت به اجرا اقدام کرد اما در عمل موانعی را فراهم آورد که ایران از منافع حاصله بهره‌مند نشود، پس اولین نکته این است که در فرآیند بازگشت به برجام آمریکا تعهدات برزمین‌مانده را عملیاتی سازد.

2 _  پس از امضای برجام و با وجود تعهداتی که ایالات‌متحده به ایران داده بود، چه در زمان دولت اوباما و چه بعدا در زمان دولت ترامپ، تحریم‌هایی علیه ایران وضع شد که اکنون و قبل از بازگشت احتمالی طرفین به برجام باید تعیین‌تکلیف شوند. این تحریم‌ها که دو دسته هستند، در این سال‌ها با دستورات اجرایی از سوی رئیس‌جمهور و با تصویب قانون از سوی کنگره وضع شده‌اند و احتمالا مهم‌ترین موانع برای بازگشت به آن برجامی هستند که ایران مدنظر دارد.

3 _  واقعیت این است که جهان 2021 به‌هیچ‌عنوان جهان سال 2015 نیست و همه دنیا تغییر کرده است، هم ایران، هم آمریکا، هم منطقه و... . روزی که برجام تصویب و اجرا شد امکان‌هایی برای پوشش خلل و فرج برجام وجود داشت، ازجمله برخی همکاری‌های منطقه‌ای که اکنون ذیل فشار حداکثری ترامپ این امکان‌ها فراهم نیست و لذا بازگشت ساده به هر توافق که برجام نامیده می‌شود بدون درنظر گرفتن اثرات ژئوپلیتیکی فشار حداکثری اقدامی ناقص و کم‌بهره است و اصلا ایران را به اهداف خود در توافق نمی‌رسد. این مساله نکته بسیار مهم ماجراست و نشأت‌گرفته از تفاوت ذاتی امتیازات و تعهدات درنظر گرفته‌شده برای طرفین در برجام است، چراکه اکنون ایران با چند اقدام ساده، ملموس و مشخص می‌تواند عدم پایبندی خود به محدودیت‌های برجام را به عقب برگرداند ولی صرف ورود دوباره آمریکا به توافق و حتی تعهد به اجرای بندهای آن ایران نخواهد توانست آنچه در 2015 بر سر آن توافق شده را به دست بیاورد. این مساله البته متفاوت از آن سوال خبرنگار مهر درباره «تعیین‌تکلیف خسارت‌هایی است که ایالات‌متحده در این چهار سال و در جریان خروج از برجام به ما وارد کرده است»، همان سوال و مطالبه‌ای که رئیس‌جمهور به‌کلی آن را رد کرد و به این مضمون پاسخ داد که اگر بخواهیم خسارت‌ها را پیگیری کنیم باید جنگ‌جهانی به راه بیندازیم. در این نوشتار تلاش شده درباره سه موضوع یادشده نکاتی ذکر و برخی از مهم‌ترین سرفصل‌ها مورد بررسی قرار گیرد.

برای رجوع موثر به برجام این نکات را از یاد نبریم  (لینک)

تعهدات برجامی(لینک)

تحریم‌های آمریکا پس از برجام (لینک)