به گزارش «فرهیختگان»، در هفته‌های اخیر به‌واسطه جهش چشمگیر قیمت رمزارزها، رسانه‌های جهان و کشورمان نیز با هیجان زیادی اخبار رمزارزها را پوشش دادند.
چرا رشد نجومی؟
بررسی‌ها نیز نشان می‌دهد طی یک‌سال اخیر رمزارزها ازجمله پربازده‌ترین زمینه‌های سرمایه‌گذاری بوده‌اند. برای مثال طی یک‌سال اخیر بیت‌کوین با رشد 329 درصدی از 7 هزار و 347 دلار در 5 ژانویه سال گذشته به 31 هزار و 480 دلار تا زمان تنظیم این گزارش رسیده است. همچنین طی این مدت اتریوم نیز از 135 دلار به 1031 دلار رسیده که رشد 664 درصدی را نشان می‌دهد. این وضعیت گرچه در همه رمزارزها مصداق نداشته، اما بیان می‌دارد که رمزارزهای شناخته‌شده و آنهایی که بخش بزرگی از بازار را در قبضه خود دارند، به‌واسطه بازدهی بالا، برای سرمایه‌گذاری بسیار جذاب شده‌اند. در ایران نیز این وضعیت با نوسانات نرخ دلار، جذابیت را دوچندان کرده است. درحال حاضر هر بیت‌کوین بیش از 844 میلیون تومان و هر اتریوم نیز نزدیک به 28 میلیون تومان است.
درخصوص رشد چشمگیر قیمت رمزارزها موارد مختلفی مطرح شده است. امیرعباس امامی، کارشناس اقتصاد بلاکچین در این خصوص به «فرهیختگان» می‌گوید: «دلایل زیادی برای افزایش قیمت‌های اخیر وجود دارد، اما به‌نظر می‌رسد در این بین، دو دلیل به‌طور چشمگیری تقاضای بیت‌کوین را افزایش داد؛ افزایشی که باتوجه به محدودیت‌های عرضه بیت‌کوین و عمق کم این بازار تاثیر شدیدی بر قیمت این رمزارز و بالطبع سایر رمزارزها داشت. وقتی ویروس کرونا شیوع پیدا کرد، پس از چندماه اول که همه بازارها ریزش داشتند، بیت‌کوین به‌سرعت سقوط قیمتی خود را جبران کرد. علت این مساله این است که شیوع ویروس کرونا نگرانیهای زیادی درخصوص رکود اقتصادی ایجاد کرد و از آنجا که بیت‌کوین به‌عنوان طلای دیجیتال شناخته می‌شود، همانند طلا، پناهگاه امنی برای حفظ ارزش دارایی موردتوجه بازار قرار گرفت. این موضوع در کنار سیاست‌های پولی بانک‌های مرکزی خصوصا پولپاشیهای شدید فدرال‌رزرو آمریکا تقاضای این رمزارز، طلا و سایر کالاهای مشابه را تشدید کرد. از آنجاکه عمق بازار بیت‌کوین بسیار کمتر از بازار طلا است، طبیعی بود موج ایجادشده منجربه جهش‌های بیشتری در این رمزارز شود. بنابراین یکی از دلایل بسیار مهم جهش قیمت رمزارزها را باید نگرانیها از تبعات اقتصادی ویروس کرونا و سیاست‌های پولی بی‌محابای بانک‌های مرکزی دانست.
دلیل دیگر افزایش تقاضای عمومی به بیت‌کوین، اقبال شرکت‌های بزرگ برای خرید بیت‌کوین بود. اقبال شرکت‌ها به خرید بیت‌کوین هم باعث شد تقاضا افزایش یابد، هم عامه مردم این خوش‌بینی را پیدا کردند که سرمایه‌گذاری در بیت‌کوین ازلحاظ قانونی مشکلی ندارد. البته این نکته هم لازم به‌ذکر است که کمیسیون بورس آمریکا برای یک‌سری از رمزارزها مشکلات و ممنوعیتهایی ایجاد کرده، ولی فعلا درخصوص بیت‌کوین اخبار منفی خاصی وجود ندارد. هرچند ممکن است این وضعیت برای بیت‌کوین هم رخ دهد، اما به هرحال بازار فعلا این خوش‌بینی را دارد که بیت‌کوین توسط کمپانی‌های بزرگ و احتمالا دولت‌ها پذیرفته شده است. اینها موجب شده قیمت بیت‌کوین جهش قابل‌توجهی پیدا کند.»
برنده بیت‌کوین است یا بانک‌های مرکزی؟
یکی از چالش‌های مهم در حوزه رمزارزها، قانونگذاری و واکنش دولت‌هاست. از یک‌سو ذات رمزارزها غیرمتمرکز است و عدم نظارت و اعمال قدرت دولت‌ها را می‌طلبد و از طرفی هم تا به امروز همواره این حق دولت‌ها بوده که برای حفظ منافع عمومی مثل اخذ مالیات، نظارت بر عدم وقوع موارد پولشویی و کلاهبرداری و... حداکثر دخالت را در حوزه تنظیم‌گری نظام پولی و مالی اعمال کنند. اما در این میان این سوال مطرح می‌شود که آیا ارزهای دیجیتال توان رقابت با نظام بانکداری و جریان سنتی جابه‌جایی پول را دارند و اساسا آیا سیستم بانکداری این اجازه را به آنها خواهد داد که بیش از این رشد کنند؟
امیرعباس امامی در این خصوص معتقد است: «پاسخ به این سوال دشوار است. ازطرفی به هرحال حاکمیت‌ها قدرت زیادی دارند و هر جایی که تشخیص دهند منافعی به خطر می‌افتد، می‌توانند از این قدرت انحصاری استفاده کنند. یعنی فارغ از اینکه موافق باشیم که «این حق حاکمیت است که نظارت داشته باشد» یا مخالف، به هرحال دولت‌ها امروزه این حق را برای خود قائلند که «من باید این نظارت‌ها را اعمال کنم.» در این بین رمزارزی همانند بیت‌کوین که غیرمتمرکز است، پتانسیل بزرگی برای فراگیر شدن دارد. من فکر می‌کنم اتفاقات چندسال اخیر نشان می‌دهد این پارادایم که موج‌هایی از آن را شاهدیم، پارادایمی است که در بلندمدت به احتمال زیاد جایگزین پول‌های فیات (Fiat) خواهد شد. اگر خیلی هم محتاط باشیم، باید بگویم رمزارزها جای خود را در اقتصاد باز خواهند کرد. در این حوزه دولت‌ها یک‌سری دغدغه‌هایی دارند که بعضی از آنها قابل‌دفاع است و بعضی‌ها شاید قابل‌دفاع نباشد. مثلا حق نشر پول شاید در آینده قابل‌دفاع نباشد، اما حق گرفتن مالیات احتمالا قابل‌دفاع است یا نظارت بر پولشویی مساله قابل‌توجهی است. با این حال به‌نظر می‌رسد درمجموع رمزارزها قابلیت ایجاد تحول اساسی در نظام بانکی را دارند، اما این تحول به مفهوم از بین رفتن نظام مالی سنتی نیست. به‌عبارت دیگر در عین اینکه نظام بانکی قطعا قادر نخواهد بود این تحول را به‌صورت کامل متوقف کند، می‌تواند به هرحال به حیات خود ادامه دهد. درواقع یک سنتز یا ترکیبی اتفاق می‌افتد که رمزارزها و تکنولوژی بلاکچین سهم قابل‌توجهی از اقتصاد را در آن خواهند داشت.»
کدام ارز فرمانروا می‌شود؟
گفته شد که رمزارزهای زیادی در جهان وجود دارند. البته ممکن است نام بسیاری از آنها برای همه آشنا نباشد، حال این سوال مطرح می‌شود که آیا ممکن است یک یا چند ارز عمومیت بیشتری داشته و مابقی را از میدان بیرون کنند، امیرعباس امامی در این خصوص به «فرهیختگان» می‌گوید: «این اتفاق حتما خواهد افتاد، اما باید توجه داشت در حوزه رمزارزها، ارزهای مختلف کارکردهای متفاوتی دارند. بر این اساس، وقتی یک پلتفرم بلاکچینی ایجاد می‌شود، معمولا این پلتفرم یک ارز درون‌پلتفرمی خاص خود را دارد که ماهیت آن ازلحاظ کارکردی مثلا با ماهیت بیت‌کوین متفاوت است. برای مثال اگر هر پلتفرم بلاکچینی را یک شهر فرض کنیم، می‌توان گفت ما در هر شهری یک پول مخصوص به آن شهر را داریم که می‌تواند در شهر دیگر اعتباری نداشته باشد، اما درکنار آنها یک ارز فراگیرتر مثل ریال هم داریم که در همه‌جای کشور قابلیت استفاده دارد. بر این اساس یک‌کاسه کردن همه ارزها امکان‌پذیر نیست. برای نمونه دو ارز بیت‌کوین و اتریوم که جزء ارزهای پرکاربرد هستند، هرچند می‌توان از آنها برای کاربرد یکسانی استفاده کرد، اما آنها لزوما جایگزین هم نیستند، از این جهت تصور اینکه در آینده یک رمزارز فرمانروای ارزها خواهد شد و کل بازار را از آن خود خواهد کرد، این اتفاق نخواهد افتاد. البته که رقابت بین ارزها در گروه کاربردهای یکسان وجود خواهد داشت.»
از یوان دیجیتال تا ریال دیجیتال
در سال‌جاری چینی‌ها رمزارز ملی خود را برپایه یوان به‌وجود آورده و در مهرماه دولت چین به‌صورت آزمایشی در شهر شنژن به تعداد زیادی از شهروندان این شهر 200 یوان هدیه داد تا بتوانند در معاملات آنلاین خود از ارزدیجیتال ملی استفاده کنند. چین درحال حاضر بزرگ‌ترین تولیدکننده تجهیزات استخراج ارز دیجیتال است و همچنین بیشترین سهم از استخراج بیت‌کوین را به خود اختصاص داده است. حال این سوال مطرح است که آیا تفاوتی بین سازوکار و کارکرد ارزهای دیجیتال ملی با رمزارزها وجود دارد و آیا بانک مرکزی ایران نیز به‌ضرورت، باید به این سمت حرکت کند یا خیر؟ در این خصوص امیرعباس امامی معتقد است: «ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) ذاتا با رمزارزها متفاوت هستند. بستر و تکنولوژی که هر دو استفاده می‌کنند احتمالا مشابه است، اما کارکرد آنها کاملا متفاوت است. برای مثال بیت‌کوین کاملا غیرمتمرکز است، اما ارزهای بانک مرکزی کاملا متمرکز هستند. بیت‌کوین و دیگر رمزارزها یک پروتکل خلق پول دارند که مشخص و غیرقابل تغییر است، اما انتشار ارزهای دیجیتال بانک مرکزی دست خود آنها و تابع سیاست‌های بانک مرکزی است. برای مثال همان‌طور که بانک مرکزی اجازه انتشار ریال را دارد، به همان راحتی هم می‌تواند ارز دیجیتال ریال را نیز منتشر کند.»
امامی تاکید می‌کند: «مواردی که در مزیت رمزارزهای غیر از CBDCها گفته شد، به این معنی نیست که CBDCها چیزهای بدی هستند، اتفاقا CBDCها برای توسعه سیستم بلاکچینی جهان و در ایران نیز برای ریال، به‌شدت لازم و ضروری هستند. تصور کنید شما یک فضایی بر بستر اینترنت دارید، اما پول بر بستر اینترنت نداشته باشید. این یک محدودیت جدی است؛ یعنی وقتی ما یک فضای بلاکچینی داریم، باید به‌دنبال آن باشیم که یک‌سری ارزهایی برای تبادل در آن فضا باشد. مثلا فردی را تصور کنید که می‌خواهد یک قرارداد هوشمند با فرد دیگری منعقد کند و می‌خواهد در این قرارداد تبادل مالی برحسب ریال باشد، پس باید ریال در فضای بلاکچینی وجود داشته باشد. در دنیا وقتی این تقاضا برای دلار به‌وجود آمد، یک شرکت، تتر دلار دیجیتال را عرضه کرد. وقتی یک شرکت خصوصی این کار را می‌کند و تقاضا برای آن وجود دارد، پس بانک مرکزی هم نباید از این غافله عقب بماند. قطعا اعتماد به بانک‌های مرکزی نسبت‌به شرکت‌های خصوصی بیشتر هم خواهد بود.»
اصلا قانون نداریم
امیرعباس امامی در پاسخ به این سوال که چه خلأهایی در حوزه بلاکچین و رمزارزها در ایران وجود دارد، پاسخ می‌دهد: «تنها بخشی که یک مقدار قانونمند شده، صرفا بخش ماینینگ (استخراج ارزهای دیجیتال) است که البته قوانین این حوزه نیز بسیار نحیف است. اما نکته قابل‌تامل اینکه اساسا بخش ماینینگ در کسب‌وکارهای لاکچینی ازجهت پتانسیل تحول‌آفرینی پایین‌ترین مرتبه را دارد و درواقع یک نوع کسب‌وکار صنعتی است. کار ارزشمندی است، اما اینکه بخواهیم از ظرفیت‌های سیستم بلاکچین برای توسعه کشور استفاده کنیم، بخش ماینینگ حداقل کار ممکن است که البته متاسفانه بخش بزرگی از تمرکز دولت بر روی این حوزه است.»
وی معتقد است: «ما هنوز در حوزه خریدوفروش رمزارزها یعنی حوزه تبادل ابهام داریم، اینکه کسی بخواهد عرضه اولیه توکن انجام دهد، هیج قانونی نداریم. وضعیت طوری است که فعالان حوزه بلاکچین اجازه این را ندارند که توکنی را ایجاد کرده و ازطریق آن تامین مالی پروژه‌ای را انجام دهند.
بحث CBDC یا ارز دیجیتال بانک مرکزی موضوع دیگری است که دولت ما به‌سمت آن نرفته است. البته کارهای خوبی انجام شده و کلیت سیاستگذار پولی موافق این موضوع است، اما عملا محافظه‌کاری زیادی در این خصوص وجود دارد. این خود یکی از معضلات اساسی است. نکته مهم‌تر اینکه، تنظیم‌گر و رگولاتور این بخش‌ها مشخص نیست. درحال حاضر مشخص نیست رگولاتور این فعالیت‌ها بورس (به عاملیت فرابورس) است، بانک مرکزی است، وزارت ارتباطات است، وزارت اقتصاد است یا غیره. همچنین مشخص نیست که سیاست کلی کشور در حوزه بلاکچین چیست. برای مثال دولت اجازه ماینینگ را می‌دهد، اما خریدوفروش بیت‌کوین را غیرقانونی می‌داند. این تناقض‌ها است که می‌تواند موجب خروج سرمایه‌ها و فعالان این حوزه از کشور شود.
در یک جمع‌بندی باید تاکید کنم تکنولوژی بلاکچین، البته به‌همراه دیگر تکنولوژی‌ها قطعا در 10 تا 15 سال آینده دنیا را متحول خواهند کرد. زمانی که یک تکنولوژی به‌وجود می‌آید، کشورهای کمترتوسعه‌یافته‌تر این شانس را دارند که شکاف بین خود و کشورهای توسعه‌یافته را کمتر کنند. اگر از این فرصت استفاده نکنیم، نه‌تنها فاصله ما با کشورهای توسعه‌یافته بیشتر خواهد شد، بلکه با قدم‌هایی که کشورهای منطقه ازجمله امارات در این حوزه برداشته‌اند، ممکن است در منطقه نیز شکاف ما با دیگر کشورها بیشتر شود.
بنابراین حاکیمت باید با یک دید توسعه‌ای، فضا و بستر را برای بهره‌مندی اقتصاد از فرصت‌های بلاکچین آماده و مهیا کند. طبیعتا هر تکنولوژی یک‌سری معضلاتی دارد، ولی نباید از ترس این معضلات کل یک تکنولوژی را کنار گذاشت. همان‌طور که امروز این حرف که باید اینترنت را به‌خاطر معضلاتش کنار گذاشت و کشور را از منافع بی‌شمارش محروم کرد، درخصوص سایر تکنولوژی‌ها نظیر رمزارزها و بلاکچین نیز همین‌طور است. حاکمیت باید با شناسایی ریسک‌ها و مدیریت آن، زمینه بهره‌مندی کشور از این تکنولوژی را فراهم کند، وگرنه پنجره استفاده از این فرصت به‌سرعت بسته خواهد شد. قطار این تکنولوژی منتظر کشوری نخواهد ماند و اگر تعلل کنیم به‌سرعت فاصله زیادی با رقبای خود در منطقه و جهان پیدا خواهیم کرد.»