به گزارش «فرهیختگان»، اکثر علاقه‌مندان و فعالان حوزه رسانه و فرهنگ پیگیر بودند تا اولین سریال معاون سینمایی اسبق دولت احمدی‌نژاد را ببینند. جواد شمقدری بیش از دو دهه بود که چیزی نساخته بود و این بار سراغ سوژه‌ای رفته بود که هم اهمیت داشت و هم پر از پیچیدگی بود. سریالی با اسامی مختلف و پروسه‌ای طولانی. «انقلاب دوم»، «خط تماس»، «نفوذی» و بالاخره «روزهای ابدی» که تاکنون تغییر نکرده است عنوان سریالی است که به اتفاقات بهمن 57 تا آبان 58 و ماجرای تسخیر سفارت آمریکا می‌پردازد. این سریال از هشتم دی‌ماه و از شبکه یک سیما روی آنتن رفته است و تا الان واکنش‌های مثبت زیادی را در پی نداشته است. هرچند برای قضاوت درباره این سریال هنوز زود است و باید منتظر ماند و دید اما از روند ابتدایی یک سریال یا فیلم می‌توان درباره ادامه آن حدس زد.
قرار بود این سریال 44 قسمتی آبان سال گذشته پخش شود که به دلیل مسائل فنی به کنداکتور امسال رسید. تصویربرداری «روزهای ابدی» از سال ۹۷ آغاز شد و به دلیل طولانی بودن پروسه تولید و لوکیشن‌های مختلف و متعدد، حدود یک سال به طول انجامید و البته به دلیل استفاده از جلوه‌های ویژه بصری و «سی‌جی‌آی» پروسه پس‌تولید تقریبا طولانی‌ای داشت. تصویربرداری این سریال در روزهای پایانی سال ۹۸ به پایان رسید. جالب است بدانید که در بهمن سال ۹۷، 10 قسمت از بخش‌هایی از این سریال تحت عنوان «خط تماس» و به‌عنوان سریال مناسبتی دهه فجر از شبکه یک سیما پخش شد که همان زمان هم زیاد دیده نشد. البته از آن 10 قسمت سال گذشته، در سریال روزهای ابدی استفاده شده که به گفته تهیه‌کننده‌اش، آن‌قدر زیاد نیست که مخاطب متوجهش بشود. ساخت این سریال از زمان مرسومش طولانی‌تر شد که دلایل مختلفی داشت. یک بار به دلیل مباحث مالی و نامساعد بودن شرایط مالی سازمان صداوسیما تولیدش به تاخیر افتاد. قرار بوده که در یک بازه یک ساله کار فیلمبرداری‌اش تمام شود، اما عملا نزدیک به ۱۶ ماه (به جز ایام تعطیل) فیلمبرداری این سریال به طول انجامیده که علت آن انجام تغییراتی روی تصاویر بوده است. حذف نماد‌های امروزی و تغییر معماری ساختمان‌ها در تصاویر ازجمله کارهای زمان‌بر این سریال بوده است. ضمن اینکه شیوع ویروس کرونا هم باعث یک تأخیر سه ماهه در مسیر تولید سریال شده است. با همه اینها حالا این سریال در معرض نقد و قضاوت عموم مردم قرار گرفته است. احمد نجفی، حمید گودرزی، علیرام نورایی و بازیگران خارجی از کشورهای آلمان، بلغارستان و فرانسه هم در این اثر حضور دارند. پیش از این گفته شده بود که روایت۴۰ قسمت اول از پیش از انقلاب تا تسخیر لانه‌جاسوسی پیش می‌رود. فصل دوم این مجموعه به حوادث حین گروگانگیری تا کودتای نوژه و آغاز جنگ تحمیلی می‌پردازد و فاز سوم هشت سال دفاع مقدس را دربر می‌گیرد. باید دید مدیران تلویزیون پس از تماشای فصل اول همچنان علاقه‌مند به ساخت فصل‌های بعدی هستند یا خیر.
آقای مدیر! آقای کارگردان !
عجیب نیست اگر جواد شمقدری برای ساخت سریال «روزهای ابدی» دوباره نیاز به دفترچه‌ها و کتابچه‌های آموزش کارگردانی داشته باشد. از سال 75 و فیلم قابل قبول«توفان شن» بیش از 20 سال گذشته است و در این دوران اثر خاصی از او ندیدیم مگر در مقام مشاور. حالا او کاری را ساخته که به قول خودش دغدغه‌اش بوده است. او در گفت‌وگوی سال 97 با تسنیم درباره دلایل ساخت چنین آثاری گفته بود: «سریال‌هایی بسازیم که تصویر دقیقی از فجایع پهلوی و گذشته این کشور و اتفاقاتی که باعث شد تا ملت ایران، انقلاب اسلامی را به‌وجود آورند، نمایش دهند. آثار نمایشی مثمرثمر و با محتوایی تولید کنیم. واقعا جای چنین فیلم‌ها و سریال‌هایی در سینما و تلویزیون خالی است که متاسفانه کمتر هم مورد پشتیبانی قرار می‌گیرند و همین کار «انقلاب دوم» یا «نفوذ» با سعه‌صدر به مرحله تولید رسید و اگر این صبر و سماجت بنده نبود این کار قطعا کلید نمی‌خورد و به جایی نمی‌رسید.» البته منظور شمقدری از نفوذ همان روزهای ابدی است. نقدی که به کارگردانی او در این سریال می‌شود همین دور ماندن از فضای امروز کارگردانی و عدم شناخت از سلایق به روز مخاطب ایرانی است. شاید همین غریبگی باعث شده که سریال ریتم تند و جذابی ندارد و بیشتر شبیه به مستندهای تلویزیونی ساخته شده و گاهی حتی طعنه به بیانیه‌های سیاسی می‌زند. آنهایی که پیش از پخش عمومی این سریال آن را دیده بودند مشفقانه توصیه کرده بودند که آن را یا اصلا یا فعلا از تلویزیون پخش نکنند اما مدیران تلویزیون نشان دادند که دست‌شان خالی‌تر از این حرف‌هاست که بخواهند به توصیه‌ها گوش کنند و پرکردن آنتن خالی برایشان اولویت اصلی را دارد. شمقدری در همان گفت‌وگویش با تسنیم با انتقاد از رویه‌ای که برای پرکردن آنتن تلویزیون وجود دارد، گفته بود: «یکی از مشکلات و خطاهای راهبردی ما در مواجهه با سریال‌ها این است که به تاثیر ماندگار آن اثر توجه نمی‌کنیم و برایمان مهم است که در فلان مناسبت یا مقطع خاص، آنتن خالی نباشد. این اشتباهات نامناسب در این عرصه اتفاق می‌افتد و ساخت سریال‌های استراتژیک را هم با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو می‌کند و حتی به کیفیت کار هم لطمه می‌زند، چراکه سریال‌های استراتژیک قرار است به شبهات و تردیدهایی که دشمن در حوزه‌های مختلف ایجاد می‌کند، پاسخ بدهند. اصلا با این نگاه فیلمساز وارد میدان ساخت فیلم‌های استراتژیک می‌شود و انتظار می‌رود دست‌اندرکاران نظام کنداکتوری و پخش تلویزیون هم با این رویکرد کار را به مرحله پخش برسانند.» البته معلوم نیست که شمقدری از وضعیت فعلی سریالش راضی است یا نه، اما به هر حال این اتفاق افتاده است و مخاطبان تلویزیون بعد از تماشای یک سریال طنز از شبکه سه، یک درام خانوادگی از شبکه دو و تعداد زیادی سریال شبکه نمایش خانگی باید تصمیم بگیرند که انتهای شب پای یک سریال تاریخی می‌مانند یا نه.
شمقدری درباره هزینه‌های مالی ساخت این سریال و زمان پخش آن پیش از این گفته بود: «نگاه صرف پرُکردن آنتن، یک خطای راهبردی در عرصه مدیریتی است که باید مواظب باشیم اتفاق نیفتد. در پروژه مهمی چون «نفوذ» که از حمایت‌ها و پشتیبانی‌های مالی کمتری برخوردار است و به‌شدت در مضیقه هستیم و اگر واقعا انگیزه هنرمندان و دست‌اندرکاران این سریال نبود این‌طور پیش نمی‌رفتیم. الان در زمان پخش هم عجله نکنیم و بگذاریم این کار با کیفیت بهتری برای پخش آماده شود.»تلویزیون هم عجله نکرده است و با تاخیر یک ساله آن را پخش کرده است اما خروجی در حد اسم و آوازه جواد شمقدری نیست. شاید دیگر دوران بساز و دررو به پایان رسیده است و باید همه تهیه‌کنندگان، کارگردانان و مدیران تلویزیون درباره عملکردشان و توجیه صرف هزینه‌های بسیار پاسخگو باشند. دیگر زمان آزمون و خطا گذشته است و پیش از این سریال‌های تاریخی فاخر متعددی ساخته شده که می‌توان هر اثری را با آن مقایسه کرد. آقای شمقدری! دیگر مدیر نیستی و در مقام کارگردان خوب نیست که خودت را پشت تهیه‌کننده پنهان کنی و از پاسخ دادن به سوالات و ابهامات فرار کنی. مگر می‌شود کسی وارد اقیانوس سریال‌سازی شود و ترس خیس شدن هم داشته باشد؟ این سریال تا الان در دل مخاطب نفوذ نکرده است و در این بازار شلوغ و متنوع سریال‌ها دیگر کسی منتظر سریالی نمی‌ماند و دیگر دوران وجود یک یا دو شبکه یا انحصار سریال‌های تلویزیونی گذشته است.
علی اکبری: 40 سال تجربه پشت «روزهای ابدی» قرار دارد
«ایوب پیامبر»، «مریم مقدس» و «نردبام آسمان» ازجمله کارهایی است که توسط محسن علی اکبری تهیه شده است. حالا او با کارگردانی جواد شمقدری، «روزهای ابدی» را تهیه کرده است. با علی اکبری درباره سریال تازه او و واکنش‌های منفی و نحوه استفاده از تکنولوژی تازه و حاشیه‌های آن هم‌صحبت شدیم. علی اکبری در پاسخ به شروع معمولی و روند کند این سریال و احتمال ماندن مخاطب پای این سریال گفت: «قطعا فیلم سینمایی با سریال فرق دارد. سریالی که 44 قسمت دارد را نمی‌توان از قسمت ابتدایی‌اش داوری کرد. مخاطب کنار سریال می‌ماند و با داستان‌هایی که از قسمت 14 یا 15 شروع می‌شود همراهی می‌کند.»
به این تهیه‌کننده قدیمی تلویزیون یادآور شدیم که در زمانه فعلی که مخاطبان از همه جهات در معرض سریال‌های جذاب خارجی و داخلی هستند چنین ریسکی ممکن است جواب ندهد و او پاسخ داد: «نگاه شما به سریال و رسانه آکادمیک است و با واقعیت تفاوت دارد. من 40 سال است که در حوزه سریال‌سازی کار می‌کنم و پشت این سریال 40 سال تجربه خوابیده است.»
یکی دیگر از سوالات ما درباره موضوع آن و انتخاب زمان مناسب برای پخش از تلویزیون بود که وی جواب داد: «تا به حال فیلم و سریالی نداشته‌ایم که بخواهد ریشه‌ای به این مقطع انقلاب نگاه کند و مسائل را موشکافانه بررسی کند. نگاه ما در «روزهای ابدی» صرفا به حضور جوان‌ها در انقلاب و تسخیر لانه جاسوسی است و قصدمان رفع ابهامات ذهنی از نسل‌های تازه است. به نظرم و با توجه به نزدیکی دهه فجر و اینکه پخش این سریال اوایل اسفند به پایان می‌رسد زمان پخش مناسبی هم دارد.»این تهیه‌کننده تلویزیون درباره احتمال وجود نگاه جانبدارانه یا امکان دسترسی به بخش خاصی از اسناد گفت: «ما براساس اسنادی که بوده داستان را روایت کردیم و نگاه خاصی را دنبال نکردیم. سعی کردیم آنچه واقعیت بوده را بگوییم البته که در درام تخیل هم وجود داشته و بسیاری از داستان‌ها مابه‌ازای بیرونی نداشته‌اند. سریال به مستندات واقعی آن دوران پایبند است و سعی شده از تحریف این مقطع مهم تاریخی جلوگیری شود. حدود پنج صفحه نام کتاب‌ها و افرادی بوده که برای تحقیق سریال از آنها استفاده شده است. آقای جواد شمقدری چهار سال تحقیق مفصل و بسیار سنگینی را برای این کار انجام دادند.»
یکی از تفاوت‌های عمده این سریال، استفاده متعدد از «سی‌جی‌آی» است. سی‌جی‌آی درواقع استفاده از گرافیک کامپیوتری برای افزودن یا خلق تصاویر در کارهای هنری و مدیاست. سی‌جی‌آی می‌تواند دوبعدی یا سه‌بعدی باشد و در فیلم، سریال و برنامه تلویزیونی، بازی ویدئویی یا شبیه‌سازی به کار رود. سی‌جی‌آی می‌تواند شامل مدل‌های سه‌بعدی از انسان، هیولاها، ساختمان‌ها، اتومبیل‌ها، صحنه‌های انفجار و موارد دیگری باشد؛ سپس این مدل‌های سه‌بعدی در فیلمنامه‌های لایواکشن قرار می‌گیرند. علی اکبری با بیان اینکه نزدیک به ۳۰۰ دقیقه از سریال «روزهای ابدی» صددرصد کامپیوتری است گفت: «در این سریال برای اولین بار ما کاری کردیم که امیدوارم مورد توجه مخاطبان فرار بگیرد و سبکی بشود برای عزیزانی که می‌خواهند کارهای تاریخ معاصر بسازند. ما از فرمت سی‌جی‌آی که تروکاژهای کامپپیوتری بصری است بسیار استفاده کردیم. به جرأت می‌توانم بگویم این صحنه‌ها بالای ۹۵ درصد با واقعیت فرقی ندارد و تا خودمان نگوییم ممکن است مخاطب متوجه نشود کدام قسمت از سریال، فرمتش کامپیوتری است.» از او درباره نحوه تعامل بازیگران با این فناوری و سابقه آن در سینما و تلویزیون ایران پرسیدیم و جواب داد: «قبلا در کشورمان تجربه استفاده با حجم کم و نهایتا حدود ۱۵ دقیقه از این فناوری شده بود اما 300 دقیقه و با این حجم برای اولین بار است. از لحاظ حس و حال بازیگر ممکن است تاثیر منفی بگذارد اما بازیگران باید خودشان را هماهنگ و به روز کنند. از لحاظ هزینه و سرعت ساخت، به‌شدت مقرون به صرفه است.» علی اکبری درباره فواید دیگر این فرمت ادامه داد: «امروز کمتر فیلم و سریالی در کشور‌هایی مثل هند، ترکیه و آمریکا وجود دارد که ساخته شوند و بخواهند دوربین را برای تصویربرداری به سطح شهر‌ها و خیابان‌ها ببرند و با ایجاد سد معبر برای مردم مزاحمت ایجاد کنند یا اشکالاتی مثل این اتفاق بیفتد. از طرفی دیگر با دغدغه‌هایی مثل بارش باران و تغییرات جوی یا مشکلاتی از این دست که می‌تواند پروسه فیلمبرداری یک اثر را با اختلال همراه کند روبه‌رو نیستند و همه این کار‌ها در ذیل جلوه‌های کامپیوتری جمع شده‌اند. مثلا برای ساخت یک سریال یا فیلم اگر قرار باشد که یک دکور عظیم و بزرگ ساخته شود، هم هزینه بسیار زیادی را به جهت مسائل اقتصادی به پروژه تحمیل می‌کند و هم اینکه اگر مجبور به ساخت آن دکور‌ها در فضای باز باشند، مثل دکور برخی فیلم‌ها و سریال‌هایی که در تلویزیون ساخته شده‌اند، تغییرات فصلی و آب‌وهوایی مانع و مشکل جدی در مسیر تکمیل اثر به حساب می‌آیند. ما در روزهای ابدی از این فرمت استفاده کردیم و بعید است که مخاطب متوجه آن بشود. در ضمن مشکلاتی مثل خوردن یخ برای تصویربرداری در هوای سرد برای بازیگران هم دیگر وجود ندارد.»
* نویسنده: سیدمهدی موسوی‌تبار، روزنامه‌نگار