به گزارش «فرهیختگان»، این روزها افزایش قیمت مرغ و تخم‌مرغ، نگرانی مردم را نسبت‌به تامین این دو ماده غذایی دوچندان کرده است، تا جایی‌که مراکز توزیع مرغ دولتی روزانه شاهد صف‌های طولانی و معطلی چندین‌ساعته مردم برای خرید مرغ به نرخ دولتی هستند. در این میان اما، مسئولان بخش‌های مختلف، طبق دفعات پیشین، نبود یا کمبود نهاده‌های دامی را اولین عامل گرانی مرغ و تخم‌مرغ عنوان می‌کنند. برخی از مسئولان نیز مرغداران را متهم کرده و عدم جوجه‌ریزی را دلیل گرانی مرغ و تخم‌مرغ می‌دانند. مرغداران نیز تعیین قیمت دستوری و بالا بودن هزینه‌های جوجه‌ریزی و افزایش صددرصدی دارو و واکسن را دلیل اصلی عدم جوجه‌ریزی بیان می‌کنند. نمایندگان مجلس نیز بی‌تدبیری دولت در مدیریت بازار مرغ و تخم‌مرغ را اصلی‌ترین عامل افزایش قیمت این دو ماده غذایی می‌دانند. درکنار پاسکاری‌های بی‌مسئولیتی مسئولان نیز دلالان و واسطه‌گران فرصت را غنیمت شمرده و روزبه‌روز به آشفتگی این بازار دامن می‌زنند. شیوع کرونا و چالش‌هایی که به‌واسطه این بیماری در صنایع مختلف به‌وجود آمده نیز بهانه خوبی فراهم کرده تا مسئولان، به عناوین مختلف از کنترل قیمتها در بازار مرغ و تخم‌مرغ سر باز زنند. خلاصه آنکه در آشفته‌بازار گرانی مرغ و تخم‌مرغ، مردم و به‌ویژه اقشار کم‌درآمد جامعه بیشترین آسیب را متحمل و طبق روال گذشته، مجبور به حذف این ماده غذایی از سبد غذایی خود می‌شوند. در این میان چندی پیش دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری نوسانات نرخ ارز و نبود فناوری تولید مرغ در کشور را عامل گرانی این ماده غذایی دانست و گفت: «وقتی نرخ ارز افزایش مییابد مرغ نیز گران می‌شود، زیرا ما فناوری تولید مرغ را نداریم.»
مصطفی قانعی با گلایه از عدم استفاده از فناوری در صنعت تولید مرغ و تخم‌مرغ با اشاره به واردات جوجه یکروزه و نگهداری آنها در کشور گفته که کشورهای صادرکننده، همواره پیچیدگی‌های فناوری را در کشور خودشان نگه می‌دارند و محصول دیگری را به کشور ما وارد می‌کنند؛ این موضوع نشان می‌دهد که در کشور ما از فناوری به‌درستی مراقبت نشده است.
آمارها چه می‌گویند؟
یکی از محصولات مهم در صنعت طیور، تولید گوشت مرغ است. مصرف گوشت مرغ به‌دلیل بالا بودن قیمت گوشت قرمز، رواج بیشتری دارد، اما تامین همین ماده غذایی نیز اکنون برای تعداد زیادی از خانوارها مشکل است. بر اساس آمار به‌دست‌آمده، سالانه حدود 2.5 میلیون تن گوشت مرغ در کشور تولید می‌شود، این درحالی است که توانایی تولید این ماده غذایی بیش از 3.4 میلیون تن برآورد شده است. میزان مصرف گوشت مرغ در کشور ماهانه حدود 160 هزار تن است که به‌طور تقریبی درطول یک سال یک میلیون و 900 هزار تن گوشت مرغ در کشور مصرف می‌شود. در زمینه تولید جوجه یکروزه نیز میزان تولید در کشور درطول یک‌سال بیش از 1.5 میلیارد قطعه برآورد شده است. این میزان تولید در 770 واحد تولید مرغ مادر گوشتی، هزار و 791 واحد مرغ تخمگذار، 18 هزار و 459 واحد مرغ گوشتی و 23 واحد مرغ مادر تخمگذار تولید می‌شود. درحال حاضر کنجاله سویا، ذرت و جوجه اجداد یکروزه به‌عنوان مواد اولیه صنعت مرغداری، ازطریق واردات تامین می‌شود. علاوه‌بر این، بخش عمده‌ای از تجهیزات صنایع مرغداری از کشورهایی مانند چین و تایوان وارد می‌شود و تجهیزاتی مانند آبخوری‌ها، دانخوری‌ها، جت‌هیتر‌ها و... نیز در مرغداری‌های غیرسنتی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
تکنولوژی؛ اساس تکمیل زنجیره صنعت مرغداری
صنعت مرغداری شامل چندین زنجیره پیاپی است تا آنچه به‌عنوان گوشت مرغ دراختیار مصرف‌کننده قرار می‌گیرد، تولید شود. زنجیره تولید مرغ تمام حلقه‌ها از تامین نهاده، فعالیت تولید و نهایتا بازار مصرف را شامل می‌شود. اولین زنجیره از این صنعت تولید گوشت مرغ، تولید مرغ لاین و اجداد است. درواقع زنجیره تولید مرغ شامل چندین حلقه است که با پرورش مرغ‌های لاین شروع می‌شود. مرغ‌های لاین نژادهای خاصی هستند که از آنها مرغ‌های اجداد تولید می‌شوند. مرغ‌های لاین درواقع ذخایر ژنتیکی هستند که با عملیات تخصصی به‌دست آمده‌اند و حفظ ژن‌های مرغوب در آنها جهت انتقال به نسل‌های بعدی یکی از تخصصی‌ترین فعالیت‌ها در صنعت مرغداری است. درحال حاضر تعداد معدودی از پرورش‌دهندگان در جهان مرغ لاین تولید می‌کنند. تولید مرغ مادر نیز سومین حلقه از زنجیره تولید گوشت مرغ است. مرغ‌های مادر مرغ‌هایی هستند که از آنها جوجه‌های گوشتی یا تخمگذار به‌دست می‌آید. بخش عمومی و رایج صنعت مرغداری با تولید جوجه یکروزه به‌صورت انبوه آغاز می‌شود. جوجه‌های یکروزه در دو گروه گوشتی و تخمگذار تولید می‌شود و اساس چرخه صنعت مرغداری هستند. جوجه‌های یکروزه به سالن‌های پرورش منتقل شده و درطول دوره پرورش تغذیه می‌شوند و تحت رژیم‌های خاص نوری و دمایی قرار می‌گیرند. همچنین عملیات بهداشتی و واکسیناسیون روی آنها انجام می‌شود تا درنهایت مرغ‌ها به وزن کافی برای ارسال به کشتارگاه برسند. تا بیش از یک دهه اخیر، تولید گوشت مرغ در بسیاری از مرغداری‌های کشور، به‌شکل سنتی انجام می‌شد، اما رفته‌رفته و با ورود تکنولوژی‌های مختلف به صنعت مرغداری، شیوه سنتی جای خود را به روش صنعتی و مدرن داد، باوجود این صنعت مرغداری کشور همچنان به‌دلیل نبود تکنولوژی در بخش‌هایی از زنجیره تولید، نتوانسته به‌صورت یک صنعت یکپارچه و کاملا بومی فعالیت کند، بنابراین یکی از مهم‌ترین رویدادهایی که در صنعت مرغداری کشور باید رخ دهد، تکمیل زنجیره تولید مرغ است.
نوآوری در فضای بسته شکل نمی‌گیرد
علی صابری، دبیر انجمن شرکتهای تولیدکننده مرغ گوشتی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «درحال حاضر هیچ کمبودی به‌لحاظ دانش فنی و تکنولوژی در صنعت مرغداری کشور وجود ندارد و نیاز تجهیزاتی این صنعت در داخل کشور تامین می‌شود. باوجود این معتقدم که نباید به این توانایی بسنده کرد و مانع واردات شد. به‌عبارت دیگر، باوجود تامین نیاز صنعت مرغداری توسط متخصصان ایرانی، همچنان باید تجهیزات و مواد موردنیاز این صنعت از کشورهای دیگر نیز وارد شود. تنها در این صورت است که قیمتها رقابتی و کیفیت تولیدات داخلی نیز افزایش مییابد.» به‌گفته وی، نوآوری در یک فضای بسته شکل نمی‌گیرد، بلکه نوآوری و فناوری زمانی می‌تواند ظهور پیدا کند که محصولات فناورانه و تولیدات به‌روز دنیا نیز وجود داشته باشد. درواقع برای بهینه‌کردن صنعت مرغداری نمی‌توان تنها به توانایی‌های داخلی اکتفا کرد. متخصصان ایرانی باید برای ایجاد نوآوری در این صنعت، از نوآوری‌های و فناوری‌های کشورهای دیگر در این صنعت آگاه باشند و آنگاه بتوانند نوآوری جدیدی را باتوجه به شرایط و امکانات کشور ایجاد کنند.
وی می‌افزاید: «درحال حاضر در کشور در بخش تولید محصولات طیور دانش و تکنولوژی لازم وجود دارد، اما این بدان معنا نیست که دروازه‌‌های ورود تکنولوژی و محصولات فناورانه به کشور بسته شود، چراکه پیشرفت تکنولوژی و فناوری در سایه تعامل با متخصصان و کارشناسان دیگر تحقق پیدا می‌کند. این تصور که تکنولوژی باید بومی یک کشور باشد، درست نیست؛ چراکه بومی شدن تکنولوژی یعنی فاصله گرفتن از دستاوردهای جدید دنیا. متخصصان در سراسر دنیا روزانه به دستاوردهای جدید و تکنولوژی‌های مدرن دست پیدا می‌کنند و با عرضه آن به سراسر دنیا، امکان تعامل با متخصصان در کشورهای دیگر را نیز فراهم می‌کنند. درصورتی‌که اگر قرار باشد دانش و فناوری تنها در یک کشور مورد استفاده قرار گیرد و در تعامل با کشورهای دیگر نباشد، سودده نیست.»
دانش‌فنی هست، مواد اولیه نیست!
صابری می‌گوید: «اکنون محدودیت‌هایی در زمینه واردات برخی تجهیزات موردنیاز صنعت مرغداری ایجاد شده است. هرچند بسیاری از تجهیزات و ملزومات این صنعت در داخل کشور تولید می‌شود، اما کیفیت تجهیزات خارجی در مواردی به‌مراتب بهتر از تولیدات داخل است و طبیعتا فعالان این صنعت برای افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها ترجیح می‌دهند از تجهیزات و موادی استفاده کنند که از کیفیت بهتری برخوردارند.»
به‌گفته وی، تولید تجهیزات موردنیاز صنعت مرغداری اقدام پیچیده‌ای نیست، بلکه آنچه موجب بهره‌وری در صنعت مرغداری می‌شود، مرغوبیت است و آنچه موجب مرغوبیت می‌شود، مواد اولیه تشکیل‌دهنده تجهیزات است. طبیعتا دانش فنی تولید مواد اولیه مرغوب در همه کشورهای دنیا وجود ندارد، بلکه تنها چند کشور به این دانش دست پیدا کرده‌اند و فعالان صنعت مرغداری در سایر کشورهای جهان از این تجهیزات و مواد اولیه برای استفاده در صنعت مرغداری استفاده می‌کنند، بنابراین تصور اینکه ما باید در صفر تا صد صنعت مرغداری خودکفا باشیم، تصور نادرستی است. وی معتقد است نبود و وارداتی بودن برخی مواد اولیه تولید تجهیزات صنعت مرغداری نیز عامل دیگری است که موجب شده نتوانیم در این حوزه نوآوری داشته باشیم، این درحالی است که اساس کسب‌وکار در همه کشورهای جهان تعامل و تبادل دانش است.
همچنان واردکننده هستیم
چندی پیش سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری عنوان کرد: «درحالی‌که تصور می‌شود دارای صنعت مرغداری هستیم، اما سالانه 3.5 میلیارد دلار واردات داریم، چراکه این صنعت نیاز به جیره غذایی چون ذرت و کنجاله دارد که تولید آن در کشور متناسب با صنعت کشاورزی ما نیست. آنزیم‌ها و واکسن‌های موردنیاز صنعت طیور نیز وارداتی است و ما برای تولید این محصولات ابتدا باید ماده اولیه را وارد کنیم، بعد به حوزه تولید وارد شویم.»
ازسوی دیگر مصطفی قانعی، دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی نیز گفته است که ایران در حوزه تولید صنعتی مرغ لاین در لیست هشت کشور برتر دنیا قرار دارد، اما به‌دلیل عدم استفاده درست از فناوری هنوز زنجیره تولید آن را تکمیل نکرده است. درواقع باوجود همه توانمندی‌های تولیدی داخلی، همچنان شاهد واردات مرغ لاین به کشور هستیم. این اتفاق باعث شده که به واردات این محصول از دیگر کشورها وابسته باشیم، لذا در تلاش برای تکمیل زنجیره مرغ لاین در کشور هستیم. این کار را هم با تحقیق و پژوهش در حوزه فناوری‌های کاربردی مرتبط با تولید مرغ لاین، واکسن و خوراک مرغ آغاز کرده‌ایم.»
صحبت‌های معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری بر این نکته صحه می‌گذارد که به‌رغم وجود دانش‌فنی و تخصص و توان ایجاد نوآوری در صنعت مرغداری، اما نبود مواد اولیه و وابستگی به واردات این محصولات مانعی جدی برای ایجاد بهره‌وری بیشتر در این صنعت است. همچنین ستاد توسعه زیست‌فناوری نیز به کاستی‌های این حوزه به‌خوبی واقف است.
ورود فناوری‌های نوین نیازمند مدیریت نوین
جواد واحدی، کارشناس ارشد اقتصاد کشاورزی نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» به چند نکته مهم درخصوص دلایل نبود فناوری در صنعت مرغداری کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «صنعت پرورش مرغ گوشتی یکی از زیربخش‌های مهم کشاورزی کشور است که از کشاورزی دهقانی و سنتی فاصله گرفته و توانسته است با جذب سرمایه‌های فراوان و به‌کارگیری فناوری‌های روز جهان جایگاه ویژه‌ای در تولید و اشتغال بخش کشاورزی پیدا کند. اما همان‌طور که تجهیزات این صنعت به‌سمت تجهیزات مدرن و با تکنولوژی پیش می‌رود، باید با روش‌های مدیریتی نوین و مطابق با اصول اقتصادی و مدیریتی نیز به‌روزرسانی شود.»به‌گفته وی، همه کارشناسان و مسئولان بر این نکته اتفاق نظر دارند که توانمندی، دانش‌فنی و تخصص کافی در صنعت مرغداری کشور وجود دارد، اما اینکه چرا از این تخصص‌ها به‌درستی استفاده نمی‌شود، به ضعف مدیریتی در این حوزه بازمی‌گردد.
در حال حاضر دانشجویان، فارغ‌التحصیلان و نخبگانی در کشور هستند که یا فعالیت در این صنعت را آغاز کرده‌اند یا با انبوهی از ایده‌ها و طرح‌های نو آماده ورود به صنعت مرغداری و ارائه نوآوری به این صنعت هستند، اما نبود مدیریت صحیح نتوانسته بستر مناسب استفاده از این توانمندی‌ها را در کشور ایجاد کند.»
وی معتقد است، طی چندسال اخیر متخصصان ایرانی درقالب شرکتهای دانش‌بنیان و فناوری، به دستاوردهای خوبی در بخش‌های مختلف زنجیره تولید گوشت مرغ دست یافته‌اند. برای مثال تولید دارو، واکسن، خوراک، افزودنی‌ها، مکمل‌ها، ساخت دستگاه‌های جوجه‌کشی، تولید تجهیزات مرغداری و... فعالیت‌های ارزشمندی است که در صنعت مرغداری کشور انجام شده، اما اینکه چرا همچنان این فعالیت‌ها نتوانسته کشور را در برخی بخش‌ها بی‌نیاز از واردات کند، عدم مدیریت یکپارچه در صنعت مرغداری است. درحالی‌که امروزه در کشورهای توسعه‌یافته بخش‌های مختلف صنعت پرورش طیور یکپارچه شده‌اند و با سیستمی تحت عنوان سیستم کامل پرورشی یا یکپارچه اداره می‌شوند. در این سیستم یک کمپانی یا شرکت تمامی مراحل تولید را مدیریت و کنترل می‌کند. برای مثال در ترکیه بیش از 80 درصد تولید گوشت مرغ تحت شرایط یکپارچه‌سازی و قراردادمحور ازسوی 8 یا 9 شرکت عمده صورت می‌گیرد.»
اتکا به واردات آفت‌زا است
وی معتقد است: «مدیریت سنتی و عدم تمایل به مدیریت نوین در صنعتی که تلاش می‌کند خود را به تکنولوژی و فناوری مجهز کند، نتیجه‌بخش نیست.
نمی‌توان یک کارخانه را به انواع و اقسام تجهیزات پیشرفته و فناورانه تجهیز کرد، اما مدیریت کارخانه را به راه و روش 10 سال پیش مدیریت کرد. این شیوه تنها موجب اتلاف انرژی، وقت، هزینه و دانش نیروی متخصص می‌شود و درنهایت هم مصرف‌کننده تاوان سوءمدیریت را پس می‌دهد.»
واحدی به موضوع واردات نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «واردات فناوری و تکنولوژی به‌نوبه خود بد نیست، اما آنچه موجب می‌شود واردات آفت‌زا باشد، اتکا به واردات است. وقتی یک مرغدار از تجهیزات خارجی با کیفیت خوب در صنعت خود استفاده می‌کند و بهره‌وری را افزایش می‌دهد، مسلما حاضر نیست سرمایه خود را با استفاده از کالای نامرغوب هدر کند.
از طرف دیگر، متخصص ایرانی نیز تا زمانی که تقاضا برای تولیدات نوآورانه خود در صنعت وجود نداشته باشد، سرمایه خود را صرف ایجاد نوآوری در صنعت نمی‌کند و این چرخه همچنان در سایه سوءمدیریت و نبود مدیریت یکپارچه ادامه دارد.»
* نویسنده : زهرا فریدزادگان،روزنامه‌نگار